صلاه؛ حرکت رحمت از درگاه الهی به سوی ما

علیرضا آزاد در کانال خود در فضای مجازی درخصوص معنای واژه «صلاه»، اظهار کرد: در اغلب استعمالات قرآن از واژه صلاه، نوعی رحمت نیز بیان شده است. گویی صلاه نوعی ستایش و دعا به درگاه الهی است که انعکاس و نتیجه آن حرکت رحمت از درگاه الهی به سوی ما است، در حقیقت ما خدا را ستایش می‌کنیم و خداوند به ما رحمت عطا می‌کند. از این رو در بسیاری از موارد در سیاق آیات، صلاه و رحمت در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند.

وی درخصوص معنای واژه «صلاه» در زبان‌های نزدیک به زبان عربی اظهار کرد: «sla» در گذشته و در زبان آرامی وجود داشته و در زبان سریانی نیز به شکل «salla» در آمده است، این کلمه در زبان حبشی نیز به صورت «salaya» به کار می‌رود. همچنین با توجه به نظر «علامه طباطبایی» و «زمخشری» در زبان عبری نیز کلمه صلاه به معنی کنیسه است، اما تلفظ دقیق آن کلمات «صلوسا» و یا «صلوطا» است که در معنای کنیسه یهود (مصلی یهودیان) به کار می‌رود.

استادیار الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی، ادامه داد: به همین دلیل در کتاب «العین» نوشته جناب «خلیل‌بن احمد» و شاگردان وی که کهن‌ترین کتاب لغت عرب به شمار می‌رود، بیان شده است که «صَّلَواتُ الیَهودِ کَنائِسُهُم واحِدُها صَلوه أَو صَلوتا». «تئودور نولدکه» که از مستشرقان آلمانی است، حدود ۱۰۰ سال قبل بیان کرده است، واژه «صلاه» در دوره پیش از اسلام، کاملا شناخته شده بوده است. همچنین «آرنت یان ونسینک» نیز که یکی دیگر از مستشرقان به شمار می‌رود، می‌گوید: نه تنها واژه «صلاه» بلکه عبارت «اقام ‌الصلاه» در عرب شناخته شده بوده است.

استادیار الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی بیان کرد: یکی از موضوعات مورد بحث، قرار گرفتن واژه «اقامه»  در کنار واژه «صلاه» و تقریرهایی است که در این خصوص بیان می‌کنند. ابتدا باید تصور و تصویر خود از واژه صلاه در نماز را اصلاح کرده و آن را درست بفهمیم تا بتوانیم دلیل قرارگیری واژه صلاه در کنار واژه‌هایی مانند اقاموا، یقیمون و … را متوجه شویم.

در زبان‌های نزدیک به زبان عربی کلمه صلاه دربردارنده معنای ستایش و پرستش است

آزاد با اشاره به گفته ونسینک مبنی بر این که عرب گذشته نیز عبارت «اقام‌الصلاه» را از زبان سریانی گرفته است، خاطرنشان کرد: در زبان سریانی، عبارت «اقام الصلاه» به طور کامل بیان شده است. در نتیجه می‌توان استنباط کرد که در همه‌ زبان‌های نزدیک به زبان عربی، گویی صلاه دربردارنده معنای دعا، ستایش، پرستش، نیایش و … است که گاهی با آداب و آیین خاصی نیز همراه خواهد بود.

وی عنوان کرد: از نکات کاربستی که در این خصوص وجود دارد می‌توان بیان کرد که با توجه به این که ما برای درک و فهم واژه «صلاه»، این واژه را در قرآن، ادیان دیگر، عرب جاهلی، زبان‌های نزدیک به زبان عربی و … بررسی کرده‌ایم، بنابراین به طور کلی به کارگیری و استفاده از این دیدگاه در روش تحلیل و تفسیر، به تقریب و نزدیکی میان ادیان بسیار کمک‌ خواهد کرد و اگر این گونه عمل کنیم، ما نیز به تقریب میان ادیان کمک کرده‌ایم.

استادیار الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی افزود: به عبارتی دیگر در برخی مواقع روش تحقیق ما به طور غیرمستقیم میان ادیان و مذاهب جدایی ایجاد می‌کند. به این ترتیب چنانچه ما در روش تحقیق خود از ادیان دیگر و مستشرقان و مفسران شیعه، سنی، یهود و … در کشورهای مختلف و در زمینه‌های مختلف باستان‌شناسی، سریانی و … کمک می‌گیریم، جزم‌گرایی، تحجر، تصور این که همه حق نزد من است و هیچ‌کس جز من حقی ندارد، شکسته می‌شود و به رواداری، درک متقابل انسان‌ها از یکدیگر، زندگی مسالمت‌آمیز ادیان در کنار یکدیگر و … کمک می‌کند. این چنین اهدافی صرفا نتایج تحقیق و پژوهش نیستند، بلکه روش تحقیق به شمار می‌روند.

آزاد درخصوص معنا و موارد استعمال واژه «صلاه» در قرآن عنوان کرد: به دلیل این که تصویر فقهی از نماز در جامعه بسیار پررنگ شده است، گاهی آیاتی که در ادامه بیان می‌کنیم کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند. در برخی موارد ستایش مطلق خداوند توسط پیامبر و دعای مردم برای پیامبر، صلاه نامیده شده است. به عنوان مثال در آیه ۹۹ سوره توبه بیان شده است که « وَمِنَ الْأَعْرَابِ مَنْ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ وَیَتَّخِذُ مَا یُنْفِقُ قُرُبَاتٍ عِنْدَ اللَّهِ وَصَلَوَاتِ الرَّسُولِ ۚ أَلَا إِنَّهَا قُرْبَهٌ لَهُمْ ۚ سَیُدْخِلُهُمُ اللَّهُ فِی رَحْمَتِهِ ۗ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ » به این معنی که گروهی از اعراب بادیه‌نشین به خدا و روز جزا ایمان دارند و آنچه انفاق می‌کنند و نمازهای پیامبر، مایه‌ تقرب به خداوند است؛ در واقع دعای خیر و نیایش پیامبر برای آنان سبب نزدیکی به خداوند می‌شود.

خداوند و ملائک نیز صلاه به جای می‌آورند

وی تصریح کرد: گاهی خداوند و ملائک نیز «صلاه» به جای می‌آورند؛ یعنی خدا کسی است که صلاه به جای می‌آورد و ملائک نیز «صلاه» به جای می‌آورند. در آیه ۴۳ سوره توبه بیان شده است که «هُوَ الَّذی یُصَلِّی عَلَیْکُمْ وَ مَلائِکَتُهُ لِیُخْرِجَکُمْ‏ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَی النُّورِ وَ کانَ بِالْمُؤْمِنینَ رَحیماً»، این آیه به این معنی است که خدای متعال کسی است که بر شما درود و رحمت می‌فرستد. در حقیقت ترجمه تفسیر فقهی از کلمه صلاه در این آیه ممکن نیست و به تعبیری خداوند و ملائک در این آیه مؤمنان را دعوت می‌کنند.

استادیار الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی اضافه کرد: به عنوان مثال آیا در آیه « إِنَّ اللهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلیما» کلمه «یوصلون» به معنای فقهی واژه صلاه بیان شده است؟ درپاسخ این سوال باید گفت که اینطور نیست، بلکه این آیه می‌تواند تلنگری باشد که نماز را در قرآن به شکل دیگری درک کرده و به معنای ستایش، درود، ثئا و مدح بشناسیم.

آزاد تشریح کرد: برخی از نمازها به معنی تسبیحی هستند که مخلوقات مانند پرندگان، جمادات و … انجام می‌دهند. در آیه ۴۱ سوره نور بیان شده است «أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ یُسَبِّحُ لَهُ مَنْ فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالطَّیْرُ صَافَّاتٍ کُلٌّ قَدْ عَلِمَ صَلَاتَهُ وَتَسْبِیحَهُ وَاللَّهُ عَلِیمٌ بِمَا یَفْعَلُونَ » به این معنا که «تمام موجودات آسمان و زمین مانند پرندگان نماز و تسبیح خود را می‌دانند». به این ترتیب پرندگان نیز نماز می‌خوانند، اما نه به معنای فقهی که در ذهن ما وجود دارد بلکه به معنای ستایش، پرستش و دعا به درگاه الهی این کار را انجام می‌دهند.

وی گفت: در اغلب استعمالات قرآن از واژه صلاه، نوعی رحمت نیز بیان شده است. گویی صلاه نوعی ستایش و دعا به درگاه الهی است که انعکاس و نتیجه آن حرکت رحمت از درگاه الهی به سوی ما است، در حقیقت ما خدا را ستایش می‌کنیم و خداوند به ما رحمت عطا می‌کند. از این رو در بسیاری از موارد در سیاق آیات، صلاه و رحمت در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند. بنابراین با توجه به آنچه گفته شد، نماز در قرآن به معنای فقهی آن به کار نرفته است؛ مگر این که بتوانیم معنای فقهی آن را در برخی آیات اثبات کنیم. به این ترتیب حداقل در سوره و آیات مکی نمی‌توان معنای فقهی نماز را در نظر گرفت.

انتهای پیام