نمایشگاه حمایت از تولید داخلی؛ ۹۷ سال پیش

همین دیروز| گروه تاریخ خبرگزاری فارس ـ امین رحیمی: از دوران مشروطه، حمایت از تولید وطنی یک موضوع جدی شد. ایرانیان فرنگ‌رفته و روشنفکران غرب‌دیده، البته آن دسته‌شان که وطن‌پرست هم بودند به خوبی می‌دانستند که پیشرفت واقعی و رونق و قدرت اقتصادی فقط با تولید ملی ممکن است.

اگرچه در اواخر دوره قاجار و در دوره پهلوی اول، استفاده از کالای خارجی مُد ‌روز شده بود و اعیان و ثروتمندان برای کالای خارجی سر و دست می‌شکستند، اما در میان عموم ایرانیان همچنان استفاده از کالای ایرانی مقبول‌تر بود. به‌ویژه آن‌که به دلایل مذهبی در مقابل برخی کالاهای خارجی مقاومتی آشکار وجود داشت؛ از جمله به دلیل استفاده از مواد غیرحلال در ساخت آن‌ها.

علاوه ‌بر ‌آن حمایت از کالای ایرانی از زمان امیرکبیر جدی‌تر شده بود و همه می‌دانستند آن مرد تاریخ‌ساز چقدر برای رونق تولید در ایران زحمت کشیده بود و چه‌بسا جان در این راه گذاشته بود. از اوایل قرن چهاردهم شمسی نیز کالای ایرانی شده بود دغدغه بزرگانی نظیر «مدرس» که در مجلس با همراهی تعدادی دیگر از وطن‌پرستان در سال ۱۳۰۱ شمسی نخستین قانون حمایت از تولید ملی را وضع کردند؛ «قانون استعمال البسه وطنی» که استفاده از پارچه ایرانی برای لباس کارمندان دولت و نظامیان را الزامی می‌کرد و تخلف از آن جریمه داشت.

القصه در روزگاری که ایرانی‌ها می‌کوشیدند چای و قند و پارچه و انواع فلز و مصنوعات فلزی و گلوله و باروت و اسلحه و کبریت و… را که معمولا از هند و روسیه و ترکیه و عربستان و اروپا وارد می‌شد به محصول تولید داخل تبدیل کنند، نمایشگاهی نیز برای نمایش امتعه (کالا) وطنی در تکیه‌دولت تهران برپا شد.

صنایع دستی و ظروف ایرانی در دوره قاجار نیز شهرت جهانی داشت و  به کشورهای همسایه صادر می‌شد 

نمایشگاهی به سبک قاجاری

در اولین «نمایشگاه امتعه وطنی» در سال ۱۳۰۲ شمسی چه خبر بود و چه کالاهایی نمایش دادند؟ از آن نمایشگاه تصویری باقی نمانده؛ چنان که از تکیه‌دولت هم دیگر اثری بر جای نمانده است، اما در‌باره نخستین نمایشگاه امتعه وطنی «میرزا یحیی دولت آبادی» که از فعالان مشروطه و رجال سیاسی ایران و البته از پیشنهاددهندگان این نمایشگاه بود در کتاب «حیات یحیی» اطلاعات بسیار جالبی ارائه کرده است: «غرفه‌های تکیه‌دولت میان ولایت‌ها و ایالت‌های ایران و تجار و اصناف تهران تقسیم شده، به زودی پراز اجناس نفیس شده، مزین می‌گردد… تاسیس نمایشگاه امتعه وطنی برای اول‌دفعه هیجان غریبی در ولایت‌ها و مراکز تولید کرده، نمونه بهترین امتعه ایران برای نمایش‌دادن حاضر می‌شود… می‌توان گفت سنگ اول بنای توسعه اقتصادیات و تکمیل نواقص امتعه وطنی به واسطه این نمایشگاه گذارده شده است و از یک یا دو اندیشه هزارها فکر و اندیشه تولید گشته است، به‌طوری که می‌توان امیدوار بود درِ بسته‌ای به‌روی مملکت گشوده شد…

چون اختلاط زن و مرد به‌طور آزاد در مجامع عمومی رسم نشده است و زن‌ها در میان مردان باید روبسته باشند از صبح تا ظهر ورود نمایشگاه به خانم‌ها اختصاص داده می‌شود از بعدازظهر تا نیمه‌شب به آقایان… نظمیه تهران هم در حسن انتظام نمایشگاه هنرمندی قابل‌ تقدیر از خود بروز می‌دهد… نمایشگاه امتعه وطنی کلیه امتعه داخلی را ترویج کرد. مخصوصا پارچه‌های پشمی و ابریشمی کرمان و یزد و کاشان و قلمکارهای پرده‌ای و رومیزی کار اصفهان و نقره‌سازی و قلمزنی‌های آن شهر و دیگر شهرها را. چینی و کاشی‌سازی شیراز و نطنز و قم مورد توجه گشت و قسمت جنگل و چوب‌های قیمتی و محصولات و گل‌ها و میوه‌ها که به دست یک آلمانی مستخدم ایران مرتب شده بود نظرها را جلب می‌کرد. در این نمایشگاه از امتعه خارجی چیزی دیده نمی‌شد، مگر ماشین‌آلات زراعتی و غیره. کوشش بسیار نمایندگان روس که بعضی از مال‌التجاره‌های خود را هم آن‌جا نمایش بدهند، بی‌نتیجه ماند و نمایشگاه حدود نظام‌نامه خود را نگاه‌داری کرد.»

فرش ایرانی در دوره قاجار، فخر هنر ایرانی بوده است و محصول درجه یک صادراتی

جالب اینکه بازدید از این نمایشگاه ورودیه هم داشته (احتمالا برای غرفه‌داران) و البته به گفته دولت‌آبادی مختصر بوده و با کمک دولت دخل و خرجش جور درآمده: «با اینکه حق ورود مختصر بود عایدات و مخارج به ضمیمه مساعدتی که از دولت شده بود با هم تکافو کرد و مقرر شد که بعد از چند سال مکرر گردد.»

«تکیه دولت» که از عصر ناصری باقی مانده بود و برای تعزیه استفاده می‌شد در سال ۱۳۰۲ شمسی پس از مرمت جزئی، میزبان نخستین نمایشگاه ایران شد

روز تشویق صنعتگر ایرانی!

حسن‌ختام سخن درباره این نمایشگاه تاریخی این‌که مشهور است «محمد فرخی یزدی» شاعر آزادی‌خواه ایران درباره این نمایشگاه چنین سروده است:

گویم سخنی اگر که تصدیق کنید
آن را به جوان و پیر، تزریق کنید

روزیست که صنعتگر ایرانی را
از راه خرید جنس، تشویق کنید

در دوره قاجار دست‌بافته‌های ایرانی و پارچه به روش سنتی تولید می‌شد ولی انواع پارچه کارخانه‌ای جزو اقلام وارداتی بود

امروز در تاریخ مناسبت‌های دیگری هم هست

امروز ۲۹ آذر مصادف با ۱۹ دسامبر میلادی و ۴ جمادی‌الاول هجری قمری در تقویم تاریخ، مناسبت‌های دیگری هم دارد.

ـ درگذشت «ابن جَزّار» طبیب و فیلسوف مسلمان در سال ۳۹۵ قمری
ـ رحلت آیت‌الله «شیخ حیدرقلی سردار کابلی» فقیه و محدث برجسته در سال ۱۳۷۲ قمری
ـ زادروز «آلبرت مایکلسون» فیزیکدان معروف آمریکایی در سال ۱۸۵۲ میلادی
ـ عضویت ایران در شورای اقتصادی سازمان ملل در سال ۱۹۶۵ میلادی
ـ درگذشت «ابوالحسن صبا» موسیقی‌دان ایرانی در سال ۱۳۳۶ شمسی
ـ درگذشت «گلچین گیلانی» شاعر ایرانی در سال ۱۳۵۱ شمسی