خواب طولانی وزارت کشاورزی در روزهای گرانی شیر و لبنیات

رضا باکری، نامی شناخته برای فعالان صنایع غذایی است. او نیز همچون برخی فعالان عرصه تولید از ضعف مدیریتی و تصمیمات غیر کارشناسی در بدنه دولت گلایه دارد. به عقیده وی سیستمی هماهنگ و با حمایت از منابع قدرت در حال قاچاق یارانه هایی هستند که قرار بود به دست دامداران و در نهایت در بر سر سفره مردم بیاید. رشد ناهمگون صنایع وابسته به شیرخام و عدم آینده نگری وزارت کشاورزی در این حوزه از دیگر انتقادات وی به این همکاران محمود حجتی بود.

دبیر انجمن صنایع لبنی ایران در بخش اول گفتگوی خود با خبرنگار اعتدال، از عدم اتخاذ سیاست‌های درست در وزارت جهادکشاورزی گفت و اظهار داشت عامل اصلی بی ثباتی در وضعیت معیشتی مردم راهکارهای نادرست این وزارت خانه است. به گونه ای که هیچ بخشی از زیر مجموعه های مرتبط با این وزارت نیست که در درون زنجیره مصرف دچار تنش نباشد. حلقه تولید و فرآوری کننده و کارخانجات تولیدی و شبکه توزیع و فروشگاهی و در نهایت مصرف کنندگان، دایم در حال تنش و درگیری هستند. تنشی که به گفته باکری در نهایت دود آن به چشم مصرف کننده و قضر آسیب پذیر جامعه خواهد رفت.
او در بخش دوم گفتگوی خود با اعتدال می گوید: اگر صنایع لبنی بابت هر کیلو شیرخام ۲۲۰۰ و ۲۳۰۰ تومان هم به دامدار پرداخت کنند، دامداران شیر به آنها نمی فروشند. با جذب حداقل ۳۰۰۰ تن در روز در کارخانجات شیر خشک کنی، شیر به چرخه کارخانجات لبنی که کالاهای مصرف خانوار را تولید می کنند، وارد نمی شود. در نهایت شیر خشک تولیدی با قیمت ۱۹۴۰۰ تومان به ازای هر کیلو در بازار داخلی و از طریق بورس و با ۹ درصد مالیات ارزش افزوده عرضه می گردد. بخشی از این شیر خشک تولیدی در صنایع تولید بیسکویت و شیرینی و شکلات، قنادی ها و صنایع تولید سوسیس و کالباس مصرف شده و بخشی در صنعت بستنی مصرف شده و مابقی آن هم چه به صورت قاچاق و چه به صورت رسمی، البته تا ابتدای شهریور که صادرات شیر خشک با مصوبه ستاد تنظیم بازار ممنوع گردیده، از کشور صادر شده است. علی ای الحال هم چنان کمبود در دریافت شیر خام در صنایع لبنی وجود دارد.

وی ادامه می دهد: دولت یارانه ارزی را به واردات علوفه تخصیص می دهد، شیر در دامداری ها تولید شده، اما این شیر تولیدی به جای عرضه به صنایع تولید لبنیات، وارد صنعت شیرخشک کنی شده و در یا در صنعت شیرینی یا سوسیس و کالباس مصرف شده یا وارد صنعت لبنیات گردد. با این حال همچنان به صنعت لبنیات کشور وارد نمی شود و عمدتا از کشور قاچاق می گردد.

باکری درباره صنایع شیرخشک کنی توضیح می دهد که این صنایع، کارخانه های فرآوری تلقی می شوند که با پشتیبانی وزارت جهاد کشاورزی در ۳ سال اخیر توسعه زیادی یافته اند، سابق بر این تعدادی از کارخانه های لبنی، واحد شیر خشک کنی هم داشتند و شیر خشک مصرفی صنایع لبنی و بستنی و … را تامین می کردند. با این حال اکنون با گسترش واحدهای شیرخشک کنی مستقل از کارخانه های لبنی، مازاد تولیدی در شیر خشک صورت گرفته است. به گونه ای که در سال ۹۵ ، ۲۴۰۰۰ تن به طور رسمی صادرات شیر خشک داشتیم و  در سال ۹۶ ، ۳۷۰۰۰ تن. در حالی که در سال های قبل از آن به هیچ وجه صادرات شیر خشک نداشته ایم و در دهه ۸۰ تا سال ۹۴، به طور میانگین،  سالانه حدود ۷۸۰۰ تن شیر خشک وارد کشور شده و نیاز مصرف داخلی را تامین کرده است. پس از سال ۹۵ این رابطه معکوس شده و واردات شیر خشک متوقف شده و حتی صادرات داریم. البته امسال کلا صادرات محصولات لبنی ۱۸ درصد کاهش پیدا کرده و صادرات شیر خشک هم با موانع قانونی به وجود آمده با ۲۰ درصد کاهش مواجه شده است. اما آن چه مهم است که واحدهای شیرخشک کنی روزانه ۳۰۰۰ تن شیر خام دریافت کرده و در این شرایط محرکی برای افزایش قیمت شیر هستند و عملا شیر خشک تولیدی نیز یا قاچاق یا احتکار می گردد.

وی در این باره ادامه می دهد: پروانه های تاسیس این کارخانه ها عموما توسط وزارت جهاد کشاورزی صادر شده و بایستی سریعا به این مسئله رسیدگی شود. اتحادیه صنایع لبنی هم در نامه های متعدد به سازمان حمایت این مسئله را منعکس کرده و خواستار رسیدگی به این موضوع شده است. بنابراین اگر قاچاق می شود،  باید جلوی آن گرفته شود، اگر برای سوء استفاده از تشدید تحریم ها در آبان ماه و افزایش قیمت، احتکار می شود، باید با آن برخورد گردد. همچنین باید مقاصد این کالا پس از تولید، اعم از انبارهای داخلی یا قاچاق شناسایی شود.

دبیر انجمن صنایع لبنی می افزاید از سوی دیگر قیمت واقعی شیر خشک در بازار از ۱۰۰۰۰ تومان بوده و در نهایت با در نظر گرفتن تمامی موارد حداکثر به ۱۳۰۰۰ تومان می رسد، نه اینکه در بورس به قیمت ۱۹۴۰۰ تومان عرضه گردد.

وی با اشاره به اینکه اگر وزارت جهاد کشاورزی رشد صنایع تبدیلی، رشد دامداری ها و عرضه علوفه موردنیاز و افزایش قدرت خرید خانوار را مد نظر قرار ندهد و این موارد را در یک مجموعه نبیند و همزمان برای همه آن ها اهداف خاص خودشان را تعریف نکند، مواردی هم چون مشکلات مرغداری ها که مجبور به واردات تخم مرغ از کشور ترکیه شد، برای صنعت شیر و احتمال واردات شیر، پنیر و … نیز قابل پیش بینی است، خاطر نشان کرد اگر قیمت شیر خام با این روندی که اکنون دارد افزایش پیدا می کند، همچنان رشد داشته باشد و با توجه به شرایط کنونی نمی توان نقطه پایانی برای آن متصور بود و ماه به ماه قیمت آن افزایش پیدا می کند، به طبع در یک نقطه مزیت قیمتی محصولات لبنی داخل کشور از بین رفته و کالاهای داخلی گرانتر از مشابه خارجی آن تولید خواهد شد، آن نقطه ایست که بالاجبار درهای واردات باز شده و واردات محصولات لبنی صورت خواهد گرفت. این موضوع از نتایج جبری ندیدن کل زنجیره و عدم تنظیم رابطه ذی نفع ها در این چرخه است. مگر اینکه به موقع وزارت جهاد به مصوبه هیات وزیران و مجلس عمل کرده و صندوق حمایتی شیر را تشکیل داده و کل این ذیفع ها در این زنجیره را همزمان مورد توجه قرار داده و در نهایت بهره مصرف کننده مد نظر این وزارت خانه باشد. نکته مهم این است که هر بخشی از این زنجیره دچار مشکل شود، دود آن در نهایت به چشم مصرف کننده می رود و قدرت خرید او را کاهش می دهد.  

این مدیر پر سابقه صنعت لبنیات کشور اعتقاد دارد: در اصل یارانه هایی که دولت تحت عنوان نهاده های دامی به بخش دامداری ها پرداخت می کند برای اینکه قیمت محصولات لبنی افزایش پیدا نکند و سفره های مردم کوچک نشود، از سر جیب سودجویان در آورده است. وقتی نظارت در بازار نباشد و تنظیمی صورت نگیرد، یارانه های دولت در نهایت سر از جایی در می آورد که افرادی به قاچاق شیر خشک می پردازند. اگر سازمان حمایت و سازمان بازرسی وزارت صنعت، معدن و تجارت بتوانند رد این شیرخشک های تولیدی را بگیرند که اینها در داخل کشور به سمت احتکار رفته یا به سمت قاچاق و خروج از کشور، بهتر می توان در باره تامین کننده و پشت پرده این سرمایه ها نیز اظهار نظر کرد. از سویی همه می دانیم دامداران فاقد آن توانایی مالی هستند که شیر را به کارخانه بدهند و پس از پرداخت دستمزد کارگران و سایر نهاده های تولیدی، شیر خشک را در انبار احتکار کنند. از این رو آن چه مشخص است اینکه سرمایه ای خارج از دامداری ها این مسئله را تامین مالی می کند. اگر هم به قاچاق منتهی شده باشد که آن منبع مالی، پول شیر را بالاتر از نرخ بازار به دامدار پرداخت کرده و با تبدیل به شیر خشک از کشور خارج کرده است.

باکری با انتقاد از مطرح شدن چند باره طلب دامداران از صنایع لبنی بابت شیر دریافتی، توضیح می دهد که این بحث را بارها و بارها مطرح کرده اند، ولی کدام کارخانه است که پول شیرش را به موقع پرداخت نکرده باشد، به ویژه کارخانجات بزرگ که ۶۰ درصد شیر کشور را تولید می کنند. ۵ کارخانه بزرگ مثل پگاه، کاله، میهن، پاک و دامداران که در تناژ بالا فعالیت می کنند، پول شیر دریافتی را پرداخت کردند. در حقیقت دامدار طلبی بابت پول شیر خام تحویلی ندارد. الآن هم نزدیک به ۳ ماه است که پرداخت هزینه های شیر کاملا نقدی شده یعنی اگر نقد پرداخت نشود، اجازه تخلیه شیر را نمی دهند. بنابراین همچین ادعایی درست نیست. حال آن تامین کننده پشت پرده هم که در موضوع شیر خشک مطرح شد، قطعا نقدی پرداخت می کند و گرنه شیری نیز دریافت نمی کند. اکنون مشکل اینجاست که گران خریدن از دامدار رویه ای شده که شیر خام را به سمت خشک شدن سوق داده است و در نهایت به احتکار یا قاچاق.