گرانی لجام‌گسیخته و فاصله دخل و خرج مردم

هدیه آقاپور
گرما و حرارت تابستان امسال هیچ چیز را بی‌نصیب نگذاشته است. ازجمله بازار گرانی که این روزها بسیار داغ است!
اقلام مصرفی و خوراکی، مسکن، خودرو، قطعات انواع خودرو و… با وجود اینکه کمبودی هم در بازار وجود ندارد اما قیمت‌ها به نقطه جوش رسیده و حکایت از یک سناریوی تکراری به نام «ضعف مدیریت» دارد.
اردیبهشت سال جاری با خروج آمریکا از برجام و نوسانات ارزی، پیش‌بینی می‌شد که با سوء مدیریتی که وجود دارد موج گرانی در راه باشد و با توجه به اینکه حریف هنوز قدمی بر نداشته و فقط در حال شعار سر دادن و تهدید کردن است اما دست‌های پیدا و پنهانی در کار است تا وضعیت اقتصادی و خصوصا معیشتی مردم را با خطری جدی روبرو کند.
هم زمانی نوسانات ارزی و گرانی‌های اخیر باعث شد این تصور برای برخی مسئولین پیش بیاید که این افزایش قیمت‌ها حبابی بیش نیست اما اکنون که وارد فصل تابستان شدیم و گذشتن چند ماه از پایان برجام توسط آمریکا انتظار می‌رفت که این حباب، سوزنی خورده و ثبات به بازار بازگردد اما ظاهرا حبابی در کار نبوده و فشارهای اقتصادی و گرانی لجام‌گسیخته همچنان یکه تاز میدان است.
در گزارش پیش رو به واکاوی دلایل گرانی‌های اخیر می‌پردازیم.
فاصله دخل و خرج
به گفته محمد آقاطاهر رئیس ‌اتحادیه بنکداران مواد غذایی در اردبیهشت ماه سال جاری، مواد غذایی که با ارز دولتی خریداری شده، حداقل دو ماه دیگر به بازار وارد خواهد شد. اکنون حدودا بیش از دو ماه می‌گذرد و می‌بینیم خبری جز گرانی نیست، بازار همچنان راه خودش را می‌رود و افزایش قیمت‌ها هم در حالی صورت می‌گیرد که حقوق و درآمد مردم تغییری نکرده است.
قیمت‌ها هم این روزها روند صعودی به خود گرفتند، از میوه‌های نجومی که قیمت عرضه دولتی میادین تره بار تا مغازه‌ها مسیر افزایش دو برابری و حتی سه برابری طی کرده تا لبنیات و شیر، برنج، پوشاک و… هرآن چیزی که روزانه با آن سر و کار داریم اسیر گرانی شده و حسابی دخل و خرج‌ها را به هم ریخته است. البته پای درددل مردم هم که می‌نشینیم می‌بینیم آنها هم از قافله نجومی‌ها عقب نمانده‌اند بلکه کسری‌ها و خرج مردم هم نجومی شده است!
بررسی قیمت اقلام مصرفی مردم نشان می‌دهد قیمت‌ها مثلا در مقایسه با یک هفته یا ۱۰ روز گذشته کاهش پیدا نکرده‌ و در برخی مواقع با افزایش ۵ تا ۷ درصدی نیز مواجه هستیم، اصناف هم با بهانه کردن افزایش نرخ دلار قیمت لوازم خود را که تاریخ خرید آن به قبل از افزایش نرخ دلار برمی‌گردد به قیمت روز می‌فروشند.
قیمت‌های لجام گسیخته
یک پژوهشگر اقتصادی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «طبق گزارش بانک مرکزی، دیدیم تا اردیبهشت‌ماه سال جاری، گوشت گوسفندی ۲۱درصد، گوشت گوساله ۱۵ درصد، مرغ ۲۲درصد و چای ۲۱ درصد گران شده‌اند و تخم‌مرغ با ۵۴ درصد پیشتاز گرانی‌ها بود و در هفته‌های اخیر قیمت خودرو، رکورد قیمت سکه و رسیدن آن به بالاترین نرخ خود در چند سال اخیر، یکه تازی قیمت ارز و رسیدن قیمت دلار از سه هزار و ۵۰۰ تومان به نزدیک ۱۲ هزار تومان، رواج رانت و فساد در ارز دولتی چهار هزار و ۲۰۰ تومانی و همچنین افزایش قیمت اقلام مصرفی مردم را شاهد بودیم.»
وی ادامه می‌دهد: «مثلا قیمت برنج ایرانی بدون ناخالصی در شمال کشور ده هزار و ۵۰۰ تومان است، اما به شهر تهران و شهرهای بزرگ که می‌رسد فروشنده با دست باز هر مبلغی بخواهد روی قیمت‌ها می‌کشد، چراکه نظارتی وجود ندارد، این درحالی است که میزان برنج موجود در کشور کافی است و کمبودی برای عرضه وجود ندارد.»
این فعال اقتصادی تصریح می‌کند: «تبعات نابسامانی ارز، تاثیر مستقیم و غیرمستقیم خود را روی سایر بازارها به جای گذاشته است، تا جایی که گرانی تمام کالاها و خدمات اکنون در جامعه مشاهده می‌شود و ثبات قیمتی در بازار وجود ندارد و مسئولان در این شرایط سخت اقتصادی به جای کنترل قیمت‌ها در بازار و بررسی علل گرانی همچنین چاره‌جویی برای حل این معضل فقط برنامه ارائه می‌دهند.»
وی می‌افزاید: «دلیلی برای این گرانی‌ها وجود ندارد، چرا که ورود کالاها از مبادی دولتی و گمرک و تمامی سفارش‌های ثبت شده ۴۲۰۰ تومانی است و قطعا فروش کالای خریداری شده با قیمت محاسبه شده دلار بالاتر از ۴۲۰۰ تومان در واقع خیانت به مردم است.»
این پژوهشگر اقتصادی با بیان اینکه اقتصاد یعنی سیاست اقتصادی و از این رو، سیاست‌های دولت‌ها تاثیر بسزایی در تحولات اقتصادی خواهند داشت و آثار آنها می تواند تا ده‌ها سال بر اقتصاد باقی بماند. حال می خواهد این تاثیرات خوب باشد یا بد اظهار می‌دارد: «سیاست‌های لحظه‌ای دولت در حوزه اقتصاد، مثلا تعیین قیمت دلار از سه هزارو۵۰۰ تومان به چهار هزار و ۲۰۰ تومان، می‌توان فهمید که متاسفانه مدیریت درستی در حوزه اقتصاد وجود ندارد.»
وی خاطرنشان می‌کند: «رشد اجاره بهای مسکن، جهش قیمت و افزایش اقلام مصرفی مانند گوشت قرمز یا گوشت مرغ از جمله مواردی است که قدرت خرید کارگران و آحاد کثیری از مردم را به شدت کاهش داده است و به تعبیری رشد قیمت‌ها طی دو ماه گذشته افزایش دستمزد امسال کارگران و بسیاری از مردم را خنثی کرده و شکاف دستمزد تا هزینه معیشت عمیق‌تر شده است.»
چرا دولت آماده نبود؟
از ماه‌ها قبل دولت و سیاسیون و آحاد مختلف مردم نسبت به خروج آمریکا از برجام مطلع بودیم اما هیچ آمادگی برای غلبه بر این شرایط ایجاد نشد و اقدامی کارساز از سوی دولت صورت نگرفت.
 پر واضح بود اروپا قدرت مقابله با آمریکا را ندارد، ضمن اینکه تجربه آشفتگی بازار بعد از اجرای هدفمندی یارانه‌ها را داشتیم و بعد از وضع تحریم‌های هسته‌ای از ابتدای دهه ۹۰ این وضعیت ایجاد شده بود اما جای تعجب است که مسئولان از یک سوراخ چند بار گزیده می‌شوند و چرا هیچ واکنشی از خود نشان نمی‌دهند؟!
در همین رابطه سیدراضی نوری نماینده مردم خوزستان، شوش و عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی در مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «ما کشوری هستیم که از ابتدا تمام اعتقادات دینی و آرمان‌های ما به عنوان تعیین‌کننده مسیرمان در طول انقلاب بوده است طبیعتا در این مسیر دشمن بیکار ننشسته و کینه‌توزی‌هایش را پا به پای انقلاب ادامه خواهد داد.»
وی ادامه می‌دهد: «برای اینکه ما خود را برای این موقعیت سیاسی و اجتماعی آماده کنیم می‌طلبد یک برنامه از پیش تعیین شده و برنامه اقتصادی را در نظر بگیریم تا در برابر تکانه‌هایی که ممکن است پیش بیاید مقاوم باشیم.»
نوری اضافه می‌کند: «متاسفانه در طول چند سال اخیر ما دلمان را به برجام خوش کردیم و این امر باعث شد در تمام تصمیم‌گیری‌های دولت تاثیر بگذارد، نتیجه آن می‌شود سقوط ارز و ارزش پول ملی که البته در دولت یازدهم هم شاهد این موضوع بودیم، واقعیت این است که اقتصاد ما بیمار است و نباید بیمارترش کنیم، بنابراین با مدیریت و نگاه داخلی داشتن و دیدن متخصصین و کارشناسان می‌توان آن را درمان کرد.»
عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی می‌افزاید: «اعتقادات خاصی که در دولت وجود داشت مبنی بر نگاه به بیرون و برجام باعث شد تا روی مدیریت مجموعه مدیران ما هم تاثیرات خودش را بگذارد که دیدیم چون برنامه‌ای از قبل برای خروج آمریکا از برجام وجود نداشت نوسانات ارزی را نتوانستند کنترل کنند و نتیجه آن امروز گران شدن تمامی اقلام مصرفی شد.»
وی با‌ اشاره به اینکه خوراک، پوشاک وکالاهای اساسی همگی تحت تاثیر نوسانات ارزی قرار گرفته و هر چقدر بگویند این قیمت‌ها غیر واقعی یا حباب است فایده ندارد، تصریح می‌کند: «نحوه مدیریت و تنظیم بازار مسئولین باید تغییر کند، مردم نیز در این زمینه باید همراهی لازم را داشته باشند.»
نوری یادآور می‌شود: «هنگامی که کالایی گران می‌شود مردم به سمت آن کالا بیشتر رغبت پیدا می‌کنند و در طرف دیگر هم متاسفانه برخی با احتکار کالا منجر به تشدید نابسامانی می‌شوند، به همین جهت می‌طلبد برای مدیریت اجرا، خود مردم هم ورود پیدا کنند و آرامش روانی در بازار به وجود بیاورند.»
عضو کمیسیون کشاورزی مجلس تصریح می‌کند: «ما کشوری غنی از منابع و کالا هستیم اما این ضعف مدیریت است که ما را به چالش می‌کشاند، از طرف دیگر با شرایطی که دشمنان این مرز و بود برای ما ایجاد کردند باعث شده ما در جنگ اقتصادی با غرب قرار بگیریم و طبیعتا درخط مقدم این جنگ مسئولین کشور حضور دارند و باید از خودشان شروع کنند، از جمله اینکه ماشین‌های خارجی سوار نشوند و درکل زندگی‌شان را به مردم نزدیک‌تر کنند.»
مقام معظم رهبری نیز در همین رابطه با‌ اشاره به توطئه دشمن برای ایجاد شکاف میان نظام اسلامی و مردم خطاب به مسئولین فرمودند: «مسئولان مراقب باشند از سهل‌انگاری، تنبلی،‌اشرافی‌گری، تکبر نسبت به مردم و تکیه به جایگاه چند روزه ریاستی اجتناب کنند». (۹/۴/۱۳۹۷)
عرصه‌ای فراخ برای سودجویان
قاچاق سازمان یافته یکی از دلایل اصلی نابسامانی‌های اخیر بوده است. به گفته سخنگوی کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس شورای اسلامی پرونده‌هایی در زمینه قاچاق سازمان یافته وجود دارد که به دادستانی ارجاع شده و به مجلس ارائه می‌شود.
همچنین مدیرکل مبارزه با قاچاق ارز و پولشویی ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز با بیان اینکه از خرید و فروش پنهانی ارز مطلع هستیم، اعلام کرد: سوپرمارکت‌هایی هم مشاهده شده که اقدام به خرید و فروش ارز کرده‌اند!
از طرف دیگر محمدباقر نوبخت، رئیس‌سازمان برنامه و بودجه گفت: برای گرفتن عطش عده‌ای در راستای خرید سکه مجبور شدیم بیش از هفت‌ میلیون قطعه سکه در بازار عرضه کنیم درحالی که ناصر سراج، رئیس‌سازمان بازرسی کل کشور خبر داده بود پنج درصد کل سکه‌های عرضه‌شده را ۵۰ نفر خریداری کرده‌اند!
لازم به ذکر است که التهاب بازار علاوه‌بر عدم فرهنگ‌سازی برای مردم و هجوم آنها برای خرید یک کالا، سیاست‌های غلطی هم در این چند وقت در نظر گرفته شد که بار روانی منفی برای جامعه داشت و به این بحران دامن زد.
 به عنوان مثال می‌توان به اعلام علاقه‌مندی بانک مرکزی برای جایگزینی تحویل گواهی سکه به جای تحویل سکه فیزیکی به مشتریانی که سکه‌ها را از بانک مرکزی پیش‌خرید کرده بودند، نیز به التهاب بازار دامن زد و این نگرانی را به وجود آورد که بانک مرکزی توانایی عمل به تعهد خود را ندارد و ممکن است سکه‌هایی که پیش‌فروش شده‌اند، به‌موقع در اختیار خریداران قرار ندهد!
شمس‌الله شریعت‌نژاد نماینده مردم مازندران، تنکابن و رامسر و عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی در مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «نظارتی بر قیمت‌ها وجود ندارد و این یک امر مشهودی است، چرا که سیستم بازار ما متاسفانه بر این اصل بنا شده که – هرچه می‌توانی ارزان بخر و تا می‌توانی گران بفروش- و این فضا در بازار ما حاکم است.»
وی ادامه می‌دهد: «اینکه میوه‌ها در فصل تابستان افزایش قیمت داشته باید دید در طرف دیگر ماجرا چه اتفاقی افتاده است. به عنوان مثال وقتی ۲۰ درصد هزینه کامیون‌ها را بالا بردیم طبیعی است که افزایش قیمت داشته باشیم و این اتفاق در تمام اقلام مصرفی دیگر نیز می‌افتد.»
شرایط فعلی بازار مواد غذایی را می‌توان این‌طور توصیف کرد که در هیچ کالایی کمبود وجود ندارد، اما گرانی در بیشتر اقلام به چشم می‌خورد. اتاق اصناف، سازمان تعزیرات حکومتی و سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان باید با همکاری یکدیگر به این موضوع ورود کنند.
بدون شک بحران کنونی اقتصادی امروز ریشه‌های اساسی داخلی دارد که جلوه‌ای است از بی‌برنامگی و عدم مدیریت کارآمد که باید رفع شود اما باید در نظر داشت که در این شرایط سودجویان و دشمنان بیکار نخواهند نشست و به دنبال فرصتی برای ماهی گرفتن از این آب گل‌آلود هستند.
در بیانی شیوا و دقیق‌تر مقام معظم رهبری می‌فرمایند: «هدف از فشارهای اقتصادی کنونی، به ستوه آوردن مردم است اما به حول و قوه الهی، ما پیوندمان را روزبه روز با مردم بیشتر خواهیم کرد و با حفظ انسجامِ دشمن‌شکنِ خود، جوانان مؤمن و پرانگیزه و اهل اقدام را تقویت خواهیم کرد.» (۴/۹/۱۳۹۷)