عروسی پیرشالیار مراسمی به قدمت هزار سال

به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از خبرنگار ایرنا، هورامان یا اورامان نام منطقه ای زیبا، تاریخی با بافت پلکانی و آداب و رسوم بسیار خاص است که در شهرستان سروآباد استان کردستان واقع شده است.
واژه هورامان یا اورامان از ۲ بخش هورا به معنی اهورا و مان به معنای خانه، جایگاه و سرزمین تشکیل شده و در واقع به معنای سرزمین اهورایی و جایگاه اهورا مزدا است.
همچنین واژه هور در کتاب معروف اوستای زردتشت به معنی خورشید آمده است و هورامان جایگاه خورشید نیز معنی می‌دهد و به اعتقاد مردم، هورامان زمانی شهر بزرگی بود و مرکزیت خاصی داشت و به همین دلیل از آن به عنوان تخت یا مرکز حکومت ناحیه هورامان نیز یاد می‌کنند.
هورامان تخت و چهار روستای اطراف آن (کماله، رودبر، ویسیان و سرپیر) از توابع سروآباد در فاصله ۶۰ کیلومتری از مرکز این شهرستان واقع شده است و روستای هورامان در سال ۹۰ به شهر ارتقا یافت و اکنون شامل بخش هورامان با یک شهر و ۱۰ روستای تابعه و جمعیت ۱۲ هزار نفری است.
هورامان بدلیل زیبایی خاص، آداب و رسوم بسیار کهن، بافت پلکانی و گردشگر پذیر بودن در طول سال میزبان مسافران و مهمانانی از داخل و خارج کشور است و این منطقه به ثبت ملی نیز رسیده و مقدمات ثبت جهانی آن نیز در دست اقدام است.
یادواره ایی موسوم به زماون (عروسی) پیرشالیار هورامان که شامل سلسله مراسمی سنتی و تاریخی است هر سال در شهر هورامان تخت به شیوه و سبک سنتی برگزار می شوشد و امسال نیز با حضور اهالی شهر اورامان و مهمانانی از نقاط مختلف استان، کشور و حتی خارج از کشور در روزهای پایانی هفته جاری(۱۲ و ۱۲ بهمن) برگزار می شود.
هر چند نام این مراسم، عروسی است ولی در اصل این مراسم یک آیین سنتی است که در آن دام قربانی می‌کنند و به ذکر و راز و نیاز با خداوند متعال می‌پردازند، این مراسم آیینی است که بعضی از مورخان برگزاری آن را به بیش از هزار سال گذشته نسبت می‌دهند.
امام جمعه هورامان تخت که در این زمینه تحقیقات زیادی انجام داده است، می گوید: زماون (عروسی) پیرشالیار در واقع مراسم سالگرد ازدواج یک پیر عرفانی منطقه هورامان به نام شالیار است که ریشه در اعتقادات و آیین‌های مردم این سرزمین دارد.
ماموستا علی مقدمی افزود: نسل به نسل و سینه به سینه نقل شده که مراد از پیرشالیار هورامان (سید مصطفی عریضی) از سادات و نوادگان امام جعفر صادق (ع) است که در کتاب تاریخی (بنه ماله زانیاران) و دیگر مستندات تاریخی و همچنین در شجره نامه معتبر سادات کلجی و کتاب نورالانوار سید عبدالصمد توداری انساب ایشان بدین شرح آمده است.
سید مصطفی ابن سید معروف ابن سید بابیل ابن سید مسعود ابن سید سلیمان ابن سید فضل الله ابن سید محمد ابن سید محمد ابن سید حسین ابن سید احمد ابن سید علی العریضی ابن سید (الامام) جعفر صادق (ع) ابن الامام محمدباقر (ع) ابن الامام زین العابدین (ع) ابن الامام حسین (ع) ابن الامام الهمام علی ابن ابیطالب (ع) و فاطمه الزهرا (س) ورده الرسول المختار سیدنا محمد (ص) است.
وی یادآور شد: زندگی پیرشالیار به تاریخ (۴۷۹ – ۵۶۱ هجری) بود و جای هیچگونه تردیدی نیست که سید عبیدالله مشهور به کوسه هجیج فرزند امام موسی کاظم (ع) فرزند امام جعفر صادق (ع) است با این حساب سید عبیدالله با ۲ نسل به امام جعفر صادق (ع) می رسد و سید مصطفی با ۱۰ نسل به ایشان می رسد یعنی بیش از ۲۵۰ سال اختلاف زمانی فی مابین سیدعبیدالله و پیر هورامان بوده است.
ماموستا مقدمی اظهار کرد: حضور سید عبیدالله (کوسه هجیج) و برادر ایشان سید اسماعیل محدث در قرن ۲ هجری در خطه هورامان و اینکه ارشاد پیر شالیار هورامان حدود سه قرن بعد از ورود این بزرگواران به هورامان بود و راه را بر هر گونه شک و تردید در موضوع اسلامی بودن عرفان پیر بر شکاکان و افراد شبهه انداز می بندد.
امام جمعه هورامان تخت گفت: محل تولد سید مصطفی هورامان بوده است که در دوران کودکی برای علم آموزی راهی کردستانات و شام می شود و سرانجام به خدمت عارف و عالم و قطب بزرگ زمان شیخ عبدالقادر گیلانی رسیده و به تزکیه نفس و سلوک عرفان می پردازد و بعد از مدتی که مرشد بزرگ ایشان را پیری کامل یافته که در مورد وی می فرماید (اخی مصطفی رجل کامل) و بعد وی را جهت ارشاد و تزکیه به زادگاه خود هورامان می فرستد و این نقطه آغاز تبدیل هورامان به سرزمین عرفان و آمد و رفت عرفا و سرازیر شدن تشنگان عرفان اسلامی از هر سو می شود.
اما ماجرای عروسی پیرشالیار در حقیقت داستان شفا یافتن شاه بهار خاتون دختر شاه بخارا است که پیر شالیار به لطف خداوند او را شفا می‌دهد.
ماجرا از این قرار بوده که شاه بهار خاتون کر و لال بوده و تمام طبیبان از مداوای او عاجز می مانند تا اینکه آوازه پیر شالیار اورامان به بخارا می رسد و پادشاه بخارا وعده می دهد هر کسی دخترش را شفا دهد وی را به عقد او در می آورد بالاخره عموی پادشاه با عده ای از اطرافیان پادشاه به سمت منطقه هورامان به راه می افتند تا دختر را به نزد پیر شالیار بیاورند.
وقتی که نزدیک روستای هورامان تخت می رسند گوش‌های دختر شنوا می شوند و وقتی هم به نزدیکی‌ خانه پیر شالیار می رسند صدای نعره دیوی توجه آنها را جلب می‌کند و سریع دیو از تنوره ای که هم اکنون اهالی به آن تنوره دیوها می گویند و نزدیک خانه پیر شالیار هست، بر زمین می افتد و کشته می شود در این اثنا زبان شاه بهار خاتون هم باز می‌شود و شروع به صحبت کردن می کند.
پادشاه بخارا طبق وعده خود، دخترش را به عقد پیرشالیار در می آورد و مردم جشن عروسی بزرگی برای پیرشالیار و بهار خاتون برپا می کنند و این مراسم سال به سال توسط مردم منطقه که مرید و پیروان پیرشالیار بوده اند به همان شیوه که برگزار شده، برگزار می شود.
بخشدار هورامان نیز در خصوص مراسم عروسی پیرشالیار به مطالب کامل و مستندی اشاره کرد و گفت: آنچه که امروز در فضای مجازی و در بیشتر رسانه های جمعی در خصوص عروسی پیرشالیار منتشر شده اطلاعات کاملا درستی نیست و بر اساس برداشت های شخصی افراد است و در حقیقت اصل دقیق و کامل مراسم یا یادواره پیرشالیار طور دیگری است.
صباح محمدی اظهار کرد: این یادواره هر سال با انجام مراسم (خبر) در شامگاه روز پنجشنبه اولین هفته از بهمن آغاز می شود که در این مراسم (خبر) کودکان و نوجوانان گردوهای درختان باغ قدیمی منتسب به باغ پیرشالیار به درب خانه های شهر می برند و فرا رسیدن مراسم عروسی (زماون) پیرشالیار را در چهارشنبه و پنجشنبه هفته بعد نوید می دهند.
وی با بیان اینکه امسال مراسم خبر عصر پنجشنبه پنجم بهمن برگزار شد، افزود: بعد از برگزاری مراسم روز خبر، در طول هفته مردم شهر و روستاهای اطراف مقدمات برگزاری یادواره پیر را فراهم می کنند که شامل تهیه تنقلات، گردو و بیسکویت برای مراسم کلاو روچنه کودکان، تهیه امکانات پخت آش سنتی ویژه مراسم، آماده کردن دام های اهدایی برای مراسم عروسی پیر و ذبح در روز مراسم است.
محمدی یادآور شد: همچنین یکی از رسوم قابل توجه این مراسم در طول هفته اینکه برادران با بردن هدیه ای (گردو، شیرینی) به خواهران خود و برادرزاده ها به عمه های خود سر می زنند و به قول معروف (کلاوروچنه) آنها را برای شان می ببرند.
وی تاکید کرد: قسمت دوم یادواره یعنی (کلاوروچنه) که مراسم خاص کودکان است از عصر روز سه شنبه (یک روز قبل از شروع مراسم) از محله سرپیر شهر اورامان تخت آغاز می شود و کودکان با در دست داشتن کیسه هایی به درب خانه ها مراجعه کرده و با ندای کلاوروچنی از صاحبخانه ها مطالبه کلاوروچنه می کنند.
وی با بیان اینکه کلاوروچنی شامل تنقلاتی چون بیسکویت، گردو و شیرینی است، افزود: هر خانوار چیزی را که برای این روز آماده کرده در کیسه کودکان ریخته و سپس کودکان با شادمانی و کیسه هایی پر به خانه می گردند.
به گفته وی، این مراسم از زمان عصر تا شب هنگام در محله سرپیر ادامه دارد و بعد از آن در سحرگاه روز چهارشنبه یعنی از زمان اذان صبح تا بعد از برآمدن آفتاب در خانه به خانه شهر هورامان ادامه پیدا می کند.
بخشدار هورامان گفت: با پایان یافتن مراسم کلاوروچنه کودکان، دام ها در نزدیکی خانه قدیمی پیرشالیار ذبح می شوند و گوشت آنها جهت تهیه آش مخصوص و همچنین جهت توزیع میان مردم شهر آماده و به درون خانه قدیمی پیر برده می شود در طول روز نیز در خانه پیر آش مخصوص مراسم پخته می شود و اکثر خانه های اورامان نیز با غذاهای سنتی از مهمانان پذیرایی می کنند.
محمدی یادآور شد: هر سال چند راس گوسفند که نذورات مردم برای پیر شالیار است در روز چهارشنبه و حدود ساعات ۹ صبح قربانی می‌شود.
این دام‌ها را اهالی شهر هورامان تخت و افرادی از روستاهای دیگر منطقه در اواخر فصل پاییز برای یک نفر به عنوان متولی می‌فرستند و آن فرد تا فصل زمستان از این دام ها نگهداری می‌کند تا در روز جشن قربانی ‌شوند، تعداد گوسفندان قربانی ‌شده بستگی به خیرین و نذر کنندگان دارد.
وی اضافه کرد: بعد از این کار، گوشت‌های قربانی را بین اهالی تقسیم می‌کنند و با مقداری از آن نوعی آش به نام ولوشین می‌پزند و روز چهارشنبه بعد از ساعت ۱۶ و اقامه نماز عصر در مسجد، این آش بین اهالی روستا و مهمان‌هایی که از سایر نقاط راهی هورامان شده‌اند، تقسیم می‌شود.
محمدی می گوید: بعد از نماز عصر روز چهارشنبه مراسم دف زنی و رقص عرفانی در محوطه خانه پیرشالیار تا نزدیک غروب برپا می شود، عصر پنجشنبه نیز همین مراسم دف و سماع عرفانی با حضور مردم ادامه پیدا می کند و مراسم با نشست شبانه در پنجشنبه شب (شب جمعه) در خانه پیر موسوم به (شب نیشت) و ذکر و تهلیله و شعر به پایان می رسد.
به گفته وی، رقص و سماع عرفانی دراویش که در بیشتر روزهای این جشن با نواختن دف همراه می‌شود، نوعی رفتار جمعی است که آنان را به احساسی مشترک می‌رساند.
بخشدار هورامان اضافه کرد: مراسم جشن در عصر پنجشنبه با شرکت اهالی روستا و افرادی از روستاها و شهرهای اطراف برگزار می‌شود، این مراسم با برپایی رقص و سماع عرفانی به شکل دسته ‌جمعی و نواختن دف همراه است که در آن عده‌ای به عنوان متولی کار هدایت سماع کنندگان را برعهده می‌گیرند.
محمدی افزود: مراسم پیرشالیار تا روز جمعه و قبل از برگزاری نماز جمعه ادامه می‌یابد و مردم صبح جمعه به شکل دسته‌ جمعی در زیارتگاه پیر شالیار حاضر می‌شوند و بعد از راز و نیاز به مسجد می‌روند تا نماز جمعه را برپا کنند.
وی اظهار کرد: باور ذهنی زنان روستا درباره پیر شالیار در رفتار جمعی و نقش مسلط آنان در پخت نان محلی متجلی می‌شود و مشارکت آنها در این کار همراه با دعاها و اعتقاد قلبی‌شان به پیر شالیار و صحبت کردن با یکدیگر در این باره فضایی صمیمی ‌در هنگام پخت نان و انجام کارهای این مراسم ایجاد می‌کند.
وی ادامه داد: قسمت آخر مراسم تربه نام دارد که براین اساس در روز جمعه هفته بعد از مراسم عروسی آخرین قسمت مراسم عروسی (زه ماون) پیرشالیار در هورامان موسوم به تربه است که البته برخی ها از این مراسم به عنوان برفروبی مزار پیر شالیار نیز نام می برند که به همراه آن گته مژگه نیز توزیع می شود.
محمدی تاکید کرد: در این مراسم خانه به خانه مردم هورامان گته مه ژگه (نان محلی هورامان و مخصوص مراسم تربه) پخت می کنند که این نان از ٱرد گندم، مغز گردو و عطریات کوهی منطقه هورامان تهیه می شود و در روز جمعه به سر مزار پیران می برند و نان های مخصوص را با هم طایفه ها و هم روستاییان خود قاطی می کنند، عده ای در این مراسم نیز ماست با خود می برند و در آن جا همراه با گته مه ژگه می خورند.
محمدی برنامه زمانی برای اجرای منظم و باشکوه مراسم پیرشالیار را به این ترتیب اعلام کرد که پنجم بهمن روز خبر شامل پخش گردوی متبرک پیرشالیار در میان اهالی محل، سه شنبه ۱۰ بهمن بعد ازظهر مراسم کلاروچنه در محله سرپیر آغاز می شود، چهارشنبه ۱۱ بهمن مراسم کلاوروچنه و روز اول مراسم عروسی پیر و ذکر و سماع دراویش و پنجشنبه ۱۲ بهمن روز دوم مراسم و شب نیشت و روز جمعه ۲۰ بهمن مراسم تربه و پخش نان گردوی مخصوص بر روی مزار پیران هورامان برگزار می شود.
به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از ایرنا، مراسم پیر شالیار یکی از جشن ها و آیین های سنتی ایران زمین است که ریشه در باورهای اساطیری و ادیان باستانی دارد و کُردها به عنوان یکی از اقوام اصیل ایرانی هر سال در ۲ فصل زمستان و بهار این آیین را گرامی می دارند.
اورامان تخت با پنج هزار نفر جمعیت از توابع شهرستان سروآباد استان کردستان در حدود ۱۶۰ کیلومتری شهر سنندج مرکز استان کردستان و در منطقه اورامان واقع شده و در سال ۹۰ تبدیل به شهر شد.
شهر اورامان را با بافت تاریخی و قدیمی و آیین های پیرشالیار می شناسند، اورامان قدمتی به درازای تاریخ دارد و براساس منابع مستند بیش از ۲ هزار سال قدمت دارد.
مراسم پیرشالیار از زمان های بسیار دور در این روستا برگزار می شده است و مراسمی با ریشه کهن، جشن عروسی پیرشالیار (شهریار) را یادآور می شود.
جشن عروسی پیرشالیار (شهریار) مراسمی بسیار کهن است اگر چه این مراسم در طول زمان با تغییرات بسیار مواجه شده ولی ریشه های کهن اساطیری خود را به خوبی حفظ کرده است.
شهرستان سروآباد با ۲ بخش مرکزی و هورامان و جمعیتی افزون بر ۵۲ هزار نفری در فاصله ۹۰ کیلومتری از غرب سنندج مرکز استان کردستان واقع شده و ۲۴ کیلومتر مرز مشترک با کشور عراق دارد.
گزارش: فرزاد آداک**انتشار: مجید سلیمانی
۷۳۵۴/۹۱۰۲