«واکسن» مهمترین مداخله برای کنترل کرونا و برگشت به زندگی عادی

به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از خبرگزاری فارس از سنندج، در حال حاضر بیماری کرونا و تامین و توزیع سریع واکسن کرونا با توجه به تاثیرات زیاد آن در مقابل سخت‌ترین پاندمی ۱۰۰ ساله اخیر،  مهمترین موضوع روز است.

کرونا نشان داد که توجه به عوامل بیولوژیک و بیماری‌های عفونی تنها یک مقوله سلامت نیست، بلکه فراتر از آن است و سرمایه‌گذاری روی آمادگی در مقابله با بیماری‌های عفونی، و فراهم کردن زیرساخت‌هایی مانتد تهیه سریع واکسن در آینده یک موضوع فرا سلامت خواهد بود. 

با عنایت به اینکه برای کنترل همه‌گیری و کاهش مرگ و میر ناشی از بیماری کووید-۱۹ واکسیناسیون گسترده در جمعیت مهمترین مداخله برای کنترل همه گیری این بیماری است لذا  افزایش افراد ایمن در مقابل بیماری با واکسن باعث قطع  زنجیره انتقال ویروس خواهد شد  از این رو واکسیناسیون سریعتر مردم در حفظ سلامتی همه  افراد جامعه بسیار کمک کننده است.

بر اساس قواعد اپیدمیولوژیک، افرادی که تاکنون مبتلا نشده و یا واکسن دریافت نکرده‌اند و مصونیت طبیعی یا اکتسابی ندارند، کماکان در معرض خطر ابتلا خواهند بود اگر چه در شرایط فعلی دسترسی به واکسن و انجام واکسیناسیون مهمترین مداخله است، اما باید تا زمان پوشش کامل واکسیناسیون همگانی، نکات بهداشتی لازم و پیشگیری‌های فردی و عمومی در خصوص مبارزه و کنترل این بیماری صورت گیرد. 

برای آشنایی بیشتر در خصوص آخرین وضعیت اپیدمیولوژیک بیماری و اهمیت تزریق همگانی واکسن کرونا از دیدگاه یک اپیدمیولوژیست با دکتر قباد مرادی پزشک و دانشیار اپیدمیولوژی دانشکده پزشکی و رئیس مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت پژوهشکده توسعه سلامت دانشگاه علوم پزشکی کردستان گفت‌وگویی داشته‌ایم که در ادامه می‌آید…

فارس: آیا شروع واکسیناسیون عمومی می‌تواند از شیوع پیک پنجم بیماری کرونا  جلوگیری کند؟

مرادی: دستیابی به واکسن کرونا در کمتر از یک سال بعد از شیوع پاندمی در دنیا موفقیتی بی‌نظیر برای بشر بود در خصوص هیچکدام از بیماری‌های دیگر این امکان هیچ وقت به این سرعت امکان‌پذیر نبوده است و  در برخی  بیماری‌های دیگر کمترین زمان تلاش تا دستیابی به واکسن پنج سال بوده است.

 تهیه و تولید واکسن کار ساده‌ای نیست همانطور که برای اچ‌آی‌وی بعد از حدود ۴۰ سال هنوز این امکان میسر نشده است اما در زمینه کووید-۱۹ تاکنون و بعد از یک سال و نیم  از پیدایش بیماری در دنیا نزدیک به  ۲۰۰ پروژه واکسن در دست اقدام است که حدود ۱۰ نوع از این واکسن‌ها مجوز مصرف گرفته‌اند که این موفقیتی عظیم برای بشر است.

یافته‌های موجود نشان می‌دهد کسانی که واکسن استفاده کرده‌اند کمتر به بیماری مبتلا می‌شوند و اگر هم مبتلا شوند به شکل خفیفی درگیر خواهند شد و به ندرت به  اشکال شدید بیماری در کوتاه مدت  مبتلا می‌شوند.

طبق یافته‌های موجود در کشورهایی مثل انگلیس که پوشش بالای واکسیناسیون را تاکنون داشته‌اند میزان بستری‌ها، مبتلایان و مرگ و میرهای ناشی از کرونا به شدت کاهش یافته است بنابراین بر اساس این یافته‌ها انتظار می‌رود که اگر واکسیناسیون عمومی بخصوص در گروه‌های سنی بالاتر شروع و به سرعت انجام شود، می‌تواند منجر به کاهش انتقال این بیماری شود هر چند به دلیل تغییرات سریع و غیرقابل پیش‌بینی مانند جهش‌های ویروسی و یا عدم ماندگاری ایمنی نمی‌توان در خصوص عدم رخداد پیک‌های بعدی با قطعیت سخن گفت اما با واکسیناسیون سریع گروه‌های سنی بالا انتظار می‌رود حتی با شروع پیک‌های جدید، به دلیل کاهش افراد در معرض خطر که اغلب در گروه های سنی بالاتر هستند آسیب و بستری و مرگ و میر کمتری اتفاق بیفتد.

اگر چه هنوز در خصوص زمان ماندگاری آنتی بادی تولید شده در اثر ابتلا و یا واکسیناسیون با قطعیت چیزی نمی‌توان گفت، با این حال اگر بتوان نزدیک به ۷۰ درصد مردم واکسینه شوند، انتظار پیک جدید و یا پیک‌های با ابتلا و بستری و مرگ و میر بالا وجود ندارد.

احتمال ابتلای به کرونا دریافت‌کنندگان واکسن

فارس: آیا کسانی که واکسن کرونا دریافت کرده‌اند امکان ابتلای مجدد به این ویروس در آنان وجود دارد؟   

بله. در تعداد کمی امکان ابتلای وجود دارد، هر واکسنی یک میزان کارایی دارد به این معنی که اگر ۱۰۰ نفر واکسینه شوند، چند درصدشان در مواجهه با  ویروس کرونا امکان ابتلا به بیماری دارند برای تعدادی از واکسن‌های کرونا این عدد بالای ۹۰ درصد گزارش شده است و در اغلب واکسن ها که مجوز مصرف اضطراری گرفته‌اند، این میزان بالای ۶۰ درصد گزارش شده است.

بر اساس شواهد موجود کنونی بعد از واکسیناسیون جوامع میزان کارایی اغلب واکسن‌ها به مقدار گزارش شده نزدیک است حتی کسانی که بعد از دریافت واکسن به کرونا مبتلا می‌شوند اغلب فرم خفیف ابتلا به بیماری را می‌گیرند، در یک جمع‌بندی می‌توان گفت در کسانی که واکسن کرونا دریافت می‌کنند احتمال ابتلا به بیماری به میزان کمی وجود دارد اما در صورت ابتلا در مقایسه با کسانی که واکسن دریافت نکرده‌اند خفیف‌تر دچار تبعات این ویروس خواهند شد.

فارس: واکسن کرونا برای هر فرد در سال چند مرتبه باید تکرار شود تا خطر ابتلا در وی کاهش یابد؟

اکنون نمی‌توان به این سئوال پاسخ قاطع داد. پاسخ به این پرسش نیاز به گذشت زمان دارد اما چیزی که بر اساس شواهد می‌توان ادعا کرد این است که این واکسن در کوتاه مدت موثر بوده  و کشورهایی که پوشش بالای واکسیناسیون داشته‌اند آمار بستری‌ها و مرگ و میرهایشان به شدت کاهش یافته است.

همانطور که گفته شد توجه به اینکه هنوز زمان زیادی از شروع واکسیناسیون علیه این بیماری در دنیا نگذشته است، هنوز نمی‌توان پاسخ قطعی به این  سوال داد اما همه ما امیدوار هستیم بهترین سناریو این باشد که اگر کسی مبتلا به این بیماری و یا واکسینه شد مثل سرخک در مقابل این بیماری تا آخر عمر، ایمن باقی بماند که البته این احتمال بعید است به دلیل اینکه هنوز ۱۵ ماه از شروع این بیماری گذشته نمی‌توان در خصوص این موضوع که میزان ماندگاری ایمنی در مقابل این بیماری به شکل قطعی اظهار نظر کرد.

اگر ماندگاری ایمنی بعد از واکسن یا ابتلا طولانی نباشد ممکن است مانند آنفلوآنزا نیازمند واکسیناسیون مردم در فواصل معینی باشیم  زمان نیاز هست تا فواصل انجام واکسیناسیون مشخص شود.

همه واکسن‌ها عارضه‌هایی دارند

فارس: آیا تاکنون مواردی بر خطر دریافت این واکسن از قبیل سکته مغزی و قلبی مشاهده شده است؟ 

معمولا همه واکسن‌ها قبل از ورود به جامعه برای مصرف عمومی باید مطالعات مختلفی را انجام دهند  اگر این واکسن‌ها در این مطالعات عارضه جدی، و یا اثر کم داشته باشند اصولا به مرحله تولید انبوه نمی‌رسند. بعضی از واکسن‌ها و حتی داروها، بعد از طی مراحل اولیه و اطمینان از اثربخشی و کم‌عارضه بودن به تولید و مصرف انبوه می‌رسند بنابراین واکسن‌هایی که مجوز دریافت کرده‌اند مراحل علمی پیشین را طی کرده‌اند با این حال ممکن است بعضی از عوارض در دراز مدت و یا در مصرف انبوه کشف شود.

واکسیناسیون کرونا در دنیا کمتر از ۶  ماه است که شروع شده و عوارضش درحال پایش و سنجش است اصولا همه واکسن‌ها عارضه‌هایی دارند این عوارض معمولا بر اساس این قضاوت می‌شوند که چه میزان جدی هستند در طی پایش پس از مصرف اگر عوارض جدی مشاهده شود این واکسن از چرخه مصرف خارج می‌شوند.

 در خصوص واکسن های کرونا، برخی واکسن‌ها در مرحله تولید و یا در برخی فازهای دیگر به دلیل خطرهایی که داشته‌اند از چرخه خارج شده‌اند و عوارض انها در حال پایش است.

 اگر خطرات و عوارض جدی مشاهده شود از چرخه مصرف خارج خواهند شد  اما واقعیت این است که همه واکسن‌ها عوارض خفیفی دارند همه ما این تجربه را داریم و دیده‌ایم که واکسن‌های که در حال حاضر در کودکان مصرف می‌شوند از جمله هپاتیت، پنتاوالان، فلج اطفال عوارضی مانند تب، بیقراری، تورم، …. وجود دارد اینها عوارض عمومی اغلب واکسن‌ها هستند اما در حال حاضر واکسن‌هایی که مجوز مصرف برای آنها صادر شده تاکنون عوارض شدید و وخیم در تعداد زیادی از گیرندگان مشاهده نشده که موجب توقف مصرف این واکسن‌ها شود.

اکنون در سطح دنیا و در کشور ما هم این عوارض رصد می‌شود مسلما اگر تعداد عوارض جدی این واکسن زیاد باشد حتما مصرف آن محدود می‌شود. 

آنچه که می‌توان گفت منفعت مصرف این واکسن‌ها برای افراد و جوامع بیشتر از خطرات احتمالی آن است و به نظر می‌رسد با این نظارتی که روی واکسن‌ها می‌شود، اگر واکسنی موجب عارضه و مشکل جدی شود، حتما ادامه مصرف آن منع خواهد شد چراکه سازمان‌های نظارتی در دنیا با دقت در حال کاووش و رصد عوارض واکسن هستند.

فارس: آیا ریسک ابتلا به بیماری بعد از تزریق واکسن به صفر می‌رسد؟

خیر، بر اساس شواهد موجود ممکن است فرد واکسینه شده بعد از تزریق واکسن دچار بیماری خفیف و به ندرت شدید شود یا ناقل بیماری باشد در خصوص طول مدت ایمنی‌زایی واکسن‌های کووید-۱۹ با توجه به اینکه هنوز زمان زیادی نگذشته، مشخص نشده است.

بیشتر مرگ‌های کرونا در سنین ۶۵ سال به بالاست

فارس: واکسیناسیون کرونا چگونه انجام می‌شود و شرایط توزیع واکسن کرونا بر چه اساس است؟ 

اکنون در اکثر کشورها و از جمله کشور ما سندی جهت توزیع عادلانه واکسن تهیه شده که بر اساس آن اولویت‌بندی‌هایی برای تزریق واکسن مشخص شده است در اغلب کشورهای دنیا، ابتدا کارکنان و پرسنلی که در خط مقدم مقابله با این بیماری قرار دارند اولین دریافت کنندگان واکسن بوده اند بر اساس آنچه که من به نقل از مسئولین و از طریق رسانه‌ها شنیده‌ام تاکنون بیش از ۸۰ درصد این گروه واکسینه شده‌اند.

با توجه به اینکه این فرصت در کشور برای همه کارکنان بهداشتی و درمانی فراهم شده به نظر می‌رسد که اکنون به پوشش بالای واکسیناسیون این گروه رسیده‌ایم تا آنجا که من اطلاع دارم در مرحله بعدی اولویت‌بندی، اولویت بر اساس گروه‌های سنی است.

اکنون وزارت بهداشت اعلام کرده گروه سنی بالای ۸۰ سال کشور یا واکسینه شده‌اند و یا به زودی برای آنان انجام می‌گیرد حتی در برخی از استان‌ها گروه های سنی بالای ۷۵ سال نیز برای واکسیناسیون فراخوان شده اند  بر اساس برنامه کشوری بعد از گروه‌های سنی بالای ۸۰ سال و بعد به ترتیب در گروه های سنی پنج سال کمتر ادامه می‌یابد. البته همزمان برای بعضی از گروه‌های ویژه مانند بیماران خاص این کار در حال انجام است امیدوارم این روند سرعت پیداکند.

بیش از ۷۰  درصد مرگ‌هایی که بر اثر کرونا اتفاق می‌افتد در افراد بالای ۶۵ سال گزارش شده است اگر این افراد واکسینه شوند انتظار داریم که مرگ و میرها به شدت کاهش یابد  این رویه که از گروه‌های سنی بالا شروع شده و به تدریج به رده‌های سنی پایین‌تر ادامه دارد، شیوه مناسبی در کشور است. سرعت در انجام واکسیناسیون افراد بالای ۶۰ سال در حال حاضر می تواند مهمترین و تاثیرگذارترین مداخله ملی برای این بیماری و کاهش آسیب‌های آن باشد.

ایجاد آنتی‌بادی کرونا در مبتلایان به این ویروس 

فارس: واکسن کرونا چند ماه ایمنی ایجاد می کند؟ آیا دوره ایمنی افراد بعد از ابتلاء به واکسیناسیون کوتاه مدت است و حتی اگر واکسن هم بزنیم  ایمنی ممکن است فقط ۶ ماه باشد؟

هنوز به قطعیت نمی‌توان به این سوال پاسخ داد اما طبق شواهد و یافته‌های علمی کسانی که فرم شدید بیماری دارند آنتی‌بادی و یا عامل محافظت کننده در مقابل بیماری در آنها بیشتر ایجاد می‌شود بقای طولانی‌تری دارند و آنهایی که به فرم‌های خفیف یا بدون علائم ویروس مبتلا می‌شوند این عامل محافظت کننده یا پادتن در مقابل بیماری در آنها کمتر است.

هنوز بر اساس شواهد علمی، احتمال عفونت مجدد کمتر از ۲ درصد در یک‌ سال بعد از ابتلا است  اما پاسخ قطعی به این سئوال به زمان نیاز دارد چراکه باید نتیجه مطالعات در این زمینه مشخص شود تا بتوانیم اظهارنظر کنیم اما شاید مانند آنفلوآنزا نیاز باشد هر چند وقت یکبار این واکسیناسیون را تکرار کنیم.

نگرانی‌های جدی از پیدایش گونه‌های جدید ویروس کرونا 

فارس: آینده کرونا چطور خواهد شد؟

هر چند نمی‌توان با قطعیت سخن گفت، اما به احتمال زیاد کووید-۱۹ یک بیماری شبیه آنفلوآنزا خواهد شد و احتمالا در جامعه بشری پایدار می‌ماند. با توجه به عدم پایداری طولانی مدت ایمنی قطعی بعد از ابتلا و واکسیناسیون ممکن است ما نیازمند انجام واکسیناسیون در تواترهای زمانی باشیم  البته هنوز می توان امید داشت که خطر ابتلای این بیماری در دریافت کنندگان واکسن و مبتلایان قبلی کم تر و زمان ایمنی در مقابل بیماری طولانی‌تر باشد.

یک موضوع نگران‌کننده در خصوص این بیماری که منجر به تردیدهایی شده است، پیدایش واریانت‌ها یا گونه‌های جدید ویروس کرونا است، طی یک و نیم سال اخیر این ویروس جهش‌های زیادی داشته است که تعدادی از آنها نگران کننده بوده است  اگر واریانت جدیدی ایجاد شود که فرار از واکسن باشند و واکسن‌های موجود نتوانند علیه آن موثر باشند، موضوع این بیماری می‌تواند بغرنج‌تر شود.

اگر برای همه کشورها دسترسی همگانی جهت دریافت واکسیناسیون فراهم شود این امکان وجود دارد که احتمال پیدایش سوش‌ها و گونه‌های جدید با گردش کمتر ویروس کاهش یابد  اما اگر این ویروس در جوامع گردش داشته باشد، این جهش‌ها می‌توانند با تعداد بیشتری ایجاد شوند.

یکی از نگرانی‌هایی من  این است که برخی از کشورها احساس می‌کنند فقط با واکسینه کردن جمعیت کشورشان خیالشان راحت می‌شود  اما واقعیت این است که اگر مردم بخشی از دیگر کشورها واکسینه نشوند با گردش ویروس ممکن است که واریانت های جدیدی ایجاد شود که به واکسن‌های موجود مقاوم باشند.

تصور کنید که یک واریانت جدید مقاوم به واکسن‌های موجود ایجاد شود، در آن صورت این ماجرا دوباره در دنیا آغاز می‌شود.

این یک اشتباه استراتژیکی است که بعضی از کشورهای غنی بدون توجه به کشورهای دیگر در حال تکمیل پوشش واکسیناسیون مردم کشور خود و بی‌توجه به مردم سایر دنیا انجام می‌دهند با این پیشگفتار، پوشش همگانی واکسیناسیون برای همه مردم دنیا در کشورهای غنی، متوسط و فقیر نیازی حیاتی و بین المللی و  نیازمند رهبری بین‌المللی است که البته تاکنون از سوی سازمان‌های بین‌المللی به خوبی این نقش ایفا نشده است.

همانقدر که تولید سریع واکسن کرونا یک خبر خوشحال کننده برای بشر است، نابرابری کنونی در توزیع و دسترسی این واکسن یک اتفاق و فرایند ناخوشند و به نظر من تا حدودی غیراخلاقی است عدم پوشش همگانی واکسن در دنیا شاید با گردش فراوان ویروس در کشورها و مناطق بدون واکسیناسیون، با پیدایش جهش‌های جدید ویروس می‌تواند باعث بی‌اثرشدن واکسن‌های موجود شود که در آن صورت همه بشر متضرر می شوند. 

تحقیقات در مورد کووید ۱۹ اولویت‌دارترین موضوع روز جهان

فارس: و سخن آخرتان در خصوص کرونا…. 

اولویت‌دارترین موضوع روز بشر در حال حاضر تحقیقات مرتبط با بیماری کووید ۱۹ است کشور ما از نظر کمی و از نظر تعداد پژوهش‌های انجام شده در زمینه این بیماری وضعیت خوبی در دنیا دارد  اگر در بین پژوهش های کووید-۱۹ هم از من سئوال بپرسید که مهمترین و موثرترینشان کدام است، شاید کشورهایی که توان تولید واکسن برای کرونا را دارند و بتوانند آن را به سرانجام برسانند می توانند در زمره کشورهای موفق در دانش روز تلقی شوند.

در کشور ما فعالیت‌ها در خصوص تولید واکسن با تاخیر شروع شد اما اگر بتوانیم واکسن موثر و مناسب و البته در زمان مناسب تولید کنیم می‌توانیم به خود ببالیم که از دانش روز دنیا چندان عقب نمانده‌ایم. 

علاوه بر این موارد، فناوری‌هایی که توانست به سرعت نیازهای مرتبط با این بیماری از ساده ترین آنها شامل ماسک تا پیچیده‌ترین‌شان شبیه دستگاه‌های ونتیلاتور را به تولید انبوه برساند قابل توجه و یک شاخص خوب برای عملکرد فناوری کشور هستند.

 محققان کشور در همه دیسپلین‌ها در شرایط کنونی باید پاسخ‌هایی برای مشکلات این بیماری را دنبال کنند و بتوانند به پرسش های مرتبط به سرعت پاسخ بدهند.

بیماری‌های عفونی یک مقوله مهم فرا سلامت هستند و باید با نگاه امنیت در سلامت به آنها نگریسته شود نه بر اساس شمردن تعداد بیماران مبتلا به آن، این اشتباه و غفلتی بود که بسیاری از کشورهای دنیا و از جمله کشور ما در پیش از کرونا مرتکب آن شد چراکه  این بیماری ها هر لحظه  می توانند همه بخش‌های زندگی بشر را تحت تاثیر قرار دهند.