امکان اختلال همیشگی روان با مصرف داروهای محرک در شبهای امتحان

تعریف و شناسایی اضطراب و انواع آن و راهکارهای صحیح مقابله با آن به منظور آگاهی‌بخشی به دانشجویان و دانش‌آموزان برای پرهیز از مصرف داروها و مواد محرک در گفت و گوی خبرنگار ایرنا با مسوول مرکز مشاوره دانشگاه فردوسی، روانپزشک عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد و یکی از پزشکان متخصص طب ایرانی و مکمل این دانشگاه مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

مسوول مرکز مشاوره دانشگاه فردوسی مشهد گفت: طی سالهای اخیر تصور نادرستی در ذهن برخی دانشجویان شکل گرفته مبنی بر اینکه مصرف برخی داروها می‌تواند بر روند یادگیری و درک مطلب تاثیر مثبت بگذارد یا می‌تواند زمان خواب را بدون مشکل کاهش دهد. 

دکتر ابوالفضل غفاری به نبود آمار دقیق از میزان نوع و مصرف چنین داروهایی از سوی دانشجویان و دانش‌آموزان اشاره و بیان کرد: با این وجود بر اساس شواهد موجود و شنیده‌ها، مصرف داروهای محرک توسط این قشر با هدف گذر از فصل امتحانات وجود دارد.

وی افزود: با شیوع ویروس کرونا که به تعطیلی خوابگاههای دانشجویی و برگزاری کلاسها در فضای مجازی انجامیده انتظار می‌رود مصرف این داروها و مواد نسبت به پیش از شیوع کرونا کاهش یافته باشد زیرا پیش از این یکی از عوامل موثر در ترویج مصرف آنها دورهمی‌ و شب‌نشینی‌های خوابگاهی دور از نظارت متولیان و خانواده‌ها بوده است. 

این متخصص مشاوره ادامه داد: به این ترتیب دیگر چنین محافلی برقرار نیست تا دانشجویان برای مصرف داروها و مواد محرک آموزش چهره به چهره عملی و انگیزه بگیرند اما هنوز نمی‌توان باور داشت که مصرف خودسرانه چنین موادی دیگر وجود ندارد بلکه واقع‌بینانه آن است که بگوییم کمتر شده ولی هنوز وجود دارد.

انواع اضطراب

عضو هیات علمی گروه روانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد هم در گفت و گو با خبرنگار ایرنا “اضطراب” را یکی از شایع‌ترین اختلالات روانی در همه انسانها در زمانها و سنین مختلف ذکر و بیان کرد: حس اضطراب را که انواع و درجاتی از خفیف تا شدید دارد همه انسانها به گونه‌های مختلف تجربه می‌کنند. 

دکتر فاطمه محرری افزود: یکی از انواع شایع اضطراب‌ مربوط به طیف دانش‌آموزان و دانشجویان در زمان امتحانهای درسی و علمی است.

وی ادامه داد: “اضطراب امتحان” نوعی مشغولیت ذهنی برای دانش‌آموز و دانشجو در زمان امتحان و در واقع توانایی ارزیابی خود است بنابراین نمی‌توان همه اضطرابهای ایام امتحانات را مشکل‌ساز دانست. 

این روانپزشک گفت: اضطراب سازنده هم وجود دارد که شخص را برای نیل به موفقیت به مطالعه درسی منظم و برنامه‌ریزی ترغیب می‌کند لذا توان فرد را تقویت می‌کند تا با تلاش سازنده نتیجه بهتری از چالش پیش روی خود بگیرد. 

وی افزود: افرادی که با اضطراب امتحان برخورد سازنده دارند علاوه بر نحوه صحیح مطالعات درسی و علمی خود را حتی در ورزش، تفریح، ارتباط با دوستان و خانواده، رعایت زمان خواب و تغذیه موظف به برنامه‌ریزی و نظم منطقی در زندگی می‌کنند. چنین افرادی مطالعه همراه با آرامش و اطمینان داشته لذا آنچه را که می‌خوانند با زحمتی کمتر به ذهن و حافظه می‌سپرند. 

دکتر محرری ادامه داد: نوع دیگر اضطراب، اضطراب بیمارگونه است که با تشویش و دلهره همراه بوده و ضمن ایجاد درگیری ذهنی در آن فرد، موجب ایجاد تصورات غلط بابت عدم موفقیت در امتحانات می‌شود، اینگونه افراد بیش از حد درس می‌خوانند و دچار وسواس در مطالعه‌ کردن و مشکلات در خواب و اشتها می‌شوند.

وی با بیان اینکه در اضطراب بیمارگونه افراد بیشتر به‌جای اینکه به فکر یادگیری باشند به فکر نتیجه امتحان هستند گفت: در این نوع اضطراب فرد احساس دلشوره و تشویش دارد و در مورد توانمندی خود مطمئن نیست و به همین جهت گاهی دچار حالت تهوع، سرگیجه، درد شکم، کم‌خوابی و استفراغ می‌شود، با تشدیدشدن وضعیت گریه می‌کند و رفتارهای بهانه‌جویی و لجبازی بروز می‌دهد و حاضر به حضور در سر جلسه امتحان نیست.

دکتر محرری افزود: اینگونه رفتارها هم برای فرد و هم برای خانواده‌اش ایجاد مشکل می‌کند و روی عملکرد درسی وی تأثیر منفی می‌گذارد و در چنین شرایطی به خانواده‌ها توصیه می‌شود انتظار واقع‌بینانه از فرزندشان داشته باشند و فضای درون خانه را برای او آرام نگه‌دارند تا بی‌دغدغه به مطالعه بپردازد.

وی با بیان اینکه خانواده‌ها باید محیط مناسب در زمان امتحانات در منزل فراهم کنند و از شرکت در هر نوع مراسم، میهمانی و دورهمی خانوادگی بپرهیزند ادامه داد: این نکته بسیار مهم قابل ذکر است که به هیچ عنوان نباید روی فرزندان خود فشار بیش از حد جهت گرفتن نمره ۲۰ بیاوریم و ضمن پرهیز از تحقیر، سرکوفت و سرزنش، باید زمینه رقابت سالم را فراهم آوریم، همچنین فرزند خود را نباید با دیگران مقایسه کنیم و به‌جای این کار باید آنان را به تلاش بیشتر تشویق کرده و برای آنان پاداشی بابت پیشرفت در مسیر موفقیت در نظر بگیریم و نباید این پاداش را فقط منحصر به نمره ۲۰ کنیم.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: دانش‌آموزان و دانشجویان در زمان امتحان به ‌جای اضطراب و دلهره تمرکز خود را بر مطالعه دقیق و صحیح بگذارند تا به‌جای تقویت خود، شاهد تضعیف خود نباشند، همچنین طبق برنامه‌ریزی معین مطالعه صحیح داشته باشند و زمان استراحت بین مطالعه را هم لحاظ کنند، ضمن اینکه توصیه می‌شود نمونه سوالات سال‌های قبل هم مرور شود تا تسلط بیشتر بر مفاهیم و موضوعات داشته باشند.

وی با اشاره به اینکه تغذیه مناسب، خواب استاندارد و پرهیز از بیدارخوابی‌ها باید مورد توجه باشد افزود: گاهی مشاهده شده که دانش‌آموزان و دانشجویان برای تمرکز خواب اقدام به مصرف داروهای مختلف از جمله ریتالین می‌کنند، مصرف این دارو به بهانه موفقیت در امتحان نه تنها توجیه علمی ندارد بلکه می‌تواند منجر به عوارض و آسیب‌های جسمی و روحی در فرد مصرف‌کننده شود.

دکتر محرری با بیان اینکه مصرف داروهای مختلف همچون ریتالین باید با تجویز پزشک باشد و هیچکس جز پزشک صلاحیت تجویز انواع داروها را ندارد ادامه داد: ریتالین هم مانند سایر داروها فواید و عوارض دارد و این دارو به کسانی که دچار نقص در تمرکز و اختلال بیش فعالی هستند تجویز می‌ شود و  دانش‌آموز یا دانشجویی که در تمرکز و یادگیری ضعف دارد بهتر است به ‌جای مصرف مستقیم ریتالین از روش‌ها و تکنیک‌های صحیح مطالعه استفاده کند.

وی گفت: ریتالین از جمله داروهای محرک سیستم عصبی بوده و علاوه بر درمان بیش فعالی، در اختلالات افسردگی، رفتاری و چاقی هم موثر است، البته مصرف هیچ نوع دارویی از جمله ریتالین بدون دستور پزشک توصیه نمی‌ شود و از جمله عوارض مصرف خودسرانه آن می‌توان به بی‌خوابی، سردرد، حالت تهوع، درد شکم، افزایش ضربان قلب، افزایش فشارخون، بی‌اشتهایی و تأثیر منفی در رشد اشاره کرد.

این روانپزشک با تأکید بر اینکه مصرف خودسرانه ریتالین با دوزهای بالا باعث مسمومیت فرد مصرف‌کننده می‌شود افزود: گاهی در فضای مجازی تبلیغ می‌شود که این دارو هیچگونه تأثیر و عارضه منفی ندارد و منجر به کنترل خواب و مطالعه، یادگیری و کسب نمره بهتر می‌شود، تعریفی که اشتباه است، زیرا کم‌خوابی به واسطه مصرف ریتالین موجب پرخاشگر شدن فرد مصرف‌کننده و ایجاد اضطراب و استرس شدید در فرد می‌شود.

وی ادامه داد: اگر دانش‌آموز یا دانشجو بخواهد در شب امتحان برای موفقیت در امتحان ریتالین بخورد این دارو نه تنها در مغز خسته آن فرد اثر مثبت ندارد، بلکه امکان پردازش اطلاعات در مغز خسته وجود ندارد، ضمن اینکه تأثیر مثبت در گذراندن موفقیت ایام امتحانات و کسب نمره دلخواه هم ندارد.

محرری گفت: مصرف ریتالین در شب‌ به هیچ وجه توصیه نمی‌شود و زمان مناسب مصرف این دارو صبح و پس از صرف صبحانه و ساعت چهار عصر بوده و این زمان‌بندی فقط ویژه کسانی است که این دارو را طبق دستور پزشک مصرف می‌کنند و مصرف خودسرانه آن که بسیار خطرناک است به هیچ وجه توصیه نمی‌شود.

وی با بیان اینکه مصرف هیچ نوع دارویی بدون دستور پزشک به هیچ وجه توصیه نمی‌شود، افزود: بسیاری از دانش‌آموزان و دانشجویان نسبت به عوارض ناخوشایند مصرف خودسرانه ریتالین پی برده‌اند و این دارو را مصرف نمی‌کنند، اما برخی دیگر که هنوز به آسیب‌های ناشی از مصرف داروی ریتالین پی نبرده‌اند و انتظار دارند یک شبه همه مطالب را به خاطر بسپارند اقدام به مصرف این دارو می‌کنند، این افراد نه تنها نتیجه لازم را در امتحان پایان ترم نگرفته‌اند، بلکه خود و خانواده‌شان را با مشکلات جدید و گاهی غیرقابل جبران مواجه کرده‌اند.

دکتر محرری ادامه داد: با برنامه‌ریزی صحیح و استفاده از زمان مناسب برای مطالعه در طول سال تحصیلی می‌توانیم نتیجه مناسب را در امتحانات کسب کرده و از مصرف هرنوع دارویی خودداری کنیم.

اصلاح سبک زندگی 

پزشک متخصص طب ایرانی و مکمل نیز گفت: استرس‌های شب امتحان دانش‌آموزان و دانشجویان ممکن است ناشی از اختلالات عادتی یا بدنی باشد و معتقدیم اصلاح سبک زندگی و استفاده از برخی داروهای گیاهی تحت نظر متخصص طب سنتی می‌تواند کمک‌کننده باشد.

دکتر علیرضا درخشان افزود: برای کاهش استرس به‌ویژه در ایام امتحانات پایان ترم دانش‌آموزان و دانشجویان رویکرد طب ایرانی معطوف به اصلاح سبک زندگی به خصوص در حوزه الگوی خواب و وضعیت تغذیه می‌باشد، در گام بعدی در صورتی که فرد دچار مشکلات خاص یا به عبارتی سوء مزاج‌های عضوی باشد به درمان آنها اهتمام می‌شود.

وی ادامه داد: کاهش خواب شبانه با مصرف قهوه و نسکافه، خواب نامنظم و غیرپیوسته و همچنین عادات غلط فردی مبنی بر کار در شب و خواب در روز مضر است زیرا در درازمدت موجب افزایش اضطراب و استرس و همچنین کاهش عملکرد مغز و حافظه می‌شود.

عضو هیات علمی دانشکده طب ایرانی و مکمل دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: در خصوص تغذیه در ایام امتحانات پایان ترم، مهمترین توصیه پرهیز از پرخوری و درهم‌خوری، رعایت فاصله میان وعده غذایی و خواب، عدم مصرف مواد غذایی تند و تیز و محرک، پرهیز از مصرف انواع فست‌فود و استفاده از وعده‌های غذایی سبک و مغذی است.

وی افزود: همچنین استفاده روزانه پنج تا ۱۰ عدد بادام درختی خام جهت تقویت قوه حافظه و افزایش آرامش توصیه می‌شود.

دکتر درخشان ادامه داد: استفاده از میوه‌های فصلی همچون سیب، به و گلابی شیرین توصیه می‌شود و در کنار آن استفاده از شربت‌هایی که بر پایه گلاب تهیه می‌شوند نظیر مصرف روزانه یک لیوان شربت گلاب و عسل و زعفران می‌تواند کمک‌کننده باشد.

وی گفت: همچنین برخی گیاهان دارویی نظیر گل‌گاوزبان، بادرنجبویه، به‌لیمو و سنبل‌الطیب می‌توانند در کاهش تنش‌ها و اضطراب‌های روحی کمک‌کننده باشند.

این پزشک متخصص طب ایرانی و مکمل افزود: البته این درمان‌ها خانگی هستند و در صورتی که مشکل فرد در ارتباط با استرس‌های امتحانی ریشه‌ای‌تر است ممکن است ناشی از برخی سوء مزاج‌ها باشد و به این افراد توصیه می‌کنیم به متخصص طب سنتی مراجعه کنند و به هیچ عنوان تحت تأثیر برخی پیام‌های نادرست و آسیب‌آفرین فضای مجازی قرار نگیرند.

وی ادامه داد: توصیه‌های غلط روآوردن به دوپینگ و مصرف برخی داروها و مکمل‌ها، اغلب در شب‌های امتحان به اوج خود می‌رسد، غافل از اینکه مصرف اندک و موقت برخی از این داروها و مکمل‌ها ممکن است عوارض شدید و جبران‌ناپذیر برای فرد مصرف‌کننده ایجاد کند.

دکتر درخشان گفت: با توجه به تغییر سبک زندگی مردم در دوران شیوع کرونا بسیاری از توصیه‌هایی که صورت می‌گیرد اشتباه یا مخلوطی از صحیح و غلط است.

وی افزود: این موضوع در حوزه تخصصی طب ایرانی و مکمل داغ‌تر از سایر تخصص‌ها بوده و خواسته ما از دانش‌آموزان و دانشجویان و همچنین والدین آنان این است که در صورت نیاز، جهت دریافت دستورات صحیح و علمی مبتنی بر طب ایرانی، به یکی از سلامتکده‌ها یا درمانگاه‌های دانشگاهی تخصصی طب سنتی مراجعه کنند. 

استان ۶ میلیون و ۸۷۰ هزار نفری خراسان رضوی علاوه بر یک میلیون و ۳۰۰ هزار دانش‌آموز، ۲۶۰ دانشگاه و مرکز آموزش عالی با ۳۳۰ هزار دانشجو دارد.