۱۰ قلم کالای اساسی نفت-۱۲| بومی‌سازی شیرهای کنترلی در صنعت نفت/قبل از تحریم به تولیدکننده ایرانی محل نمی‌گذاشتند

به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، یکی از طرح‌های بیژن زنگنه وزیر نفت که در دولت یازدهم مطرح شد، طرحی با عنوان بومی‌سازی ۱۰ قلم کالای استراتژیک در صنعت نفت بود. این طرح در سال ۹۳ با هدف حمایت از ساخت داخل و پوشش خلاءهای تکنولوژیک در حوزه تجهیزات مورد نیاز صنعت نفت مطرح شد.

این ۱۰ قلم کالای اساسی شامل تجهیزات سرچاهی و درون چاهی، پمپ‌های مربوط به چاه، مته‌های حفاری، شیرهای کنترلی، انواع لوله‌ها، الکتروموتورها، ماشین‌های دوار، فولادهای آلیاژی، ابزارهای اندازه‌گیری و ساخت پیگ هوشمند بودند.

در این بین هر چند تصمیم وزارت نفت مبنی بر بومی‌سازی ۱۰ قلم کالای اساسی نفت تصمیم درستی بوده است، اما عملا در فضای اجرایی کمتر اقدام تاثیرگذاری برای همراه کردن دستگاه‌های دولتی برای حمایت از تولیدکنندگان داخلی صنعت نفت انجام شده است.

یکی از ۱۰ قلم کالای اساسی صنعت نفت شیرهای کنترلی است. به طور کلی شیرهای صنعتی که بخش مهمی از تجهیزات صنایع نفت و گاز را تشکیل می‌دهند، برای مهار کردن جریان و فشار سیالات به کار می‌روند و وظایف اصلی شیرهای صنعتی، قطع و وصل کامل جریان مایعات و گازها، تنظیم عبور مقدار سیال مورد نیاز، جلوگیری از بازگشت مایعات و گازهای عبور کرده، کنترل و ایمن نگه‌داشتن دستگاه‌های تحت فشار است.

در نتیجه با توجه به اهمیت ساخت داخل شیرهای کنترلی در مصاحبه امیرشهریار مردافکن مدیرعامل شرکت رستاگروپ به عنوان یکی از شرکت‌های تولیدکننده این محصول به بررسی چالش‌های موجود در مسیر ساخت داخل شیرهای کنترلی و میزان موفقیت در بومی‌سازی این محصول پرداخته می‌شود.

مشروح مصاحبه به شرح زیر است:

*شیوه تعامل شرکت رستاگروپ با یک شرکت انگلیسی برای انتقال تکنولوژی به چه صورتی بود؟

فارس: توضیح دهید این شرکت ساخت شیرهای کنترلی را چگونه آغاز کرد و چه مسیری را برای بومی سازی این محصول طی کردید؟

مردافکن: در ابتدای کار تمرکز شرکت رستاگروپ برای اخذ نمایندگی از شرکت‌های معتبر اروپایی در داخل ایران بود‌. در نتیجه شروع همکاری ما با شرکت‌های خارجی بدین صورت بود که اگر آن شرکت‌ها از کانال ما به بازار ایران دست پیدا کنند و سهمی از بازار داخل به دست آورند متعهد باشند که بخش‌هایی از عملیات تولید شیرهای کنترلی را در داخل کشور انجام دهند، تا شرکت ما نیز به تدریج به فناوری ساخت شیرهای کنترلی دست پیدا کند.

ما در این حوزه نمونه‌های موفقی در انتقال تکنولوژی داشتیم و حتی در معرفی شرکت‌های خارجی به سایر شرکت‌های ایرانی نیز کمک‌هایی کردیم. به طور مثال برای ساخت و بومی‌سازی تجهیزات سرچاهی، تمهیدات لازم برای همکاری مجموعه صنایع دفاع با  یک شرکت نروژی را ایجاد کردیم. همچنین زمینه مشارکت یک شرکت ایتالیایی که در زمینه ساخت ایستگاه‌های تقویت فشار گاز توان فنی بالایی داشت را با شرکت ماشین‌سازی اراک فراهم کردیم. همچنین در ساخت پکیج‌های تزریق مواد شیمیایی نیز دو شرکت ایتالیایی را با شرکت‌های خصوصی ایرانی جوینت (مشارکت) کردیم.

ما در بحث شیرهای کنترلی با یک شرکت انگلیسی همکاری داشتیم و از سال ۱۹۹۸ نمایندگی این شرکت را در داخل ایران اخذ کردیم. همان زمان هم توافقات ما با این شرکت بدین صورت بود که اگر در داخل ایران فعالیت کنند و سهمی از بازار را بگیرند، باید به ازای آن یک بخش‌هایی از تکنولوژی را به ما منتقل کنند و بخشی از عملیات ساخت را در داخل کشور انجام دهند.

در ابتدا کار مشترک شرکت رستاگروپ و آن شرکت انگلیسی تحت عنوان خدمات پس از فروش در ایران تعریف شد و در مرحله‌ بعدی کار مونتاژ را بر عهده گرفتیم و سپس بحث انتقال دانش فنی که در قرارداد اولیه هم مطرح شده بود، در دستور کار قرار دادیم. این شرکت انگلیسی که جزء شرکت‌های مطرح در حوزه تخصصی شیرهای کنترلی است در ایران توانست در بخش پالایشگاه گاز در پارس جنوبی سهم بسیار عمده‌ای از بازار را داشته باشد.

همچنین در زمان افزایش ظرفیت بنزین پالایشگاه‌های تهران، لاوان، بندرعباس و تبریز نیز شیرهای کنترلی موردنیاز از طریق این شرکت تأمین شد و مجموعه ما به عنوان واسطه شرکت انگلیسی خدمات فروش و پس از فروش را در داخل کشور انجام می‌داد. در اواسط کار مشاهده کردیم که تعداد محصولات نصب شده این شرکت در داخل ایران خیلی زیاد شده است و فراتر از آن چیزی بود که ما توافق کرده بودیم. در نتیجه از سال ۲۰۱۰ با مشارکت آن شرکت یک کارگاه در جزیره قشم تجهیز کردیم. هدف از این کار، تقویت واحد خدمات پس از فروش برای محصولات فروخته شده و انجام عملیات مونتاژ در داخل کشور برای محصولات جدید بود.

از سال ۲۰۱۲ با توجه به کششی که در بازار داخلی وجود داشت، کارخانه قشم را به شهرک صنعتی هشتگرد انتقال دادیم و در ادامه دانش فنی را به طور کامل از آن شرکت خارجی اخذ کردیم و با رویکرد جدید تعدادی از جوانان نخبه را از رتبه‌های برتر کنکور و دانشگاه‌های معتبر داخل کشور جذب کردیم. سپس این دانش فنی اخذ شده از شرکت انگلیسی که جز برترین و به‌روزترین دانش‌های فنی بود را در اختیار این تیم مجرب قرار دادیم و این تیم روی آن کار تحلیلی انجام داد. یعنی ما به صورت چشم بسته از این تکنولوژی استفاده نکردیم، بلکه سعی کردیم آن را ارتقا ببخشیم و تکمیل کنیم. 

* به توانمندی ۱۰۰ درصدی برای ساخت داخل شیرهای کنترلی رسیده‌ایم

فارس: چه کارهایی برای ارتقای کیفیت تولید شیرهای کنترلی انجام دادید؟

مردافکن: به طور کلی حدود ۱۳۰ استاندارد بین‌المللی در ارتباط با شیرهای کنترلی در زمینه ساخت، طراحی و تست، بسته بندی و حتی جابه‌جایی و انبارش آنها وجود دارد. ما این استانداردها را جمع‌آوری کردیم و از دل این استانداردها فرآیندهای کاری تعریف کردیم و بعد آن دانشی که در اختیار ما قرار گرفته بود را بر مبنای تک تک این استانداردها تحلیل کردیم که چرا آن شرکت انگلیسی به این نتیجه رسیده است که شیر کنترل را به این شکل بسازد. به این طریق ما به روش مستقیم ساخت شیرهای کنترلی دست پیدا کردیم.

از سال ۲۰۱۲ شرکت رستاگروپ در وندور لیست‌های وزارت نفت و وزارت نیرو قرار گرفته است. بخش تولید شیرهای کنترلی اکنون سفارش‌ها را به صورت مستقیم دریافت می‌کند و آنها را طراحی کرده و می‌سازد. از آن سال به بعد بیش از ۱۲۰ پروژه به ما سفارش شده است، تعداد زیادی از آنها تحویل داده شدند و برخی دیگر در حال ساخت هستند.

شرکت ما یک تیم تحقیقاتی بسیار قوی دارد که این تیم حرف زیادی برای گفتن دارد و در تدوین استاندارد ملی کمک کرده است. تیم تخصصی شرکت حتی تعدادی از تجهیزات مرتبط با این شیرهای کنترلی را داخلی‌سازی کرده است که خود آن شرکت انگلیسی هم نداشت. امروز ما پروژه‌هایی را در دست اجرا داریم که تجهیزات آن ۱۰۰ درصد در داخل طراحی و ساخته می‌شود. یعنی بنده با افتخار خدمت شما عرض می‌کنم که اگر پروژه‌ای در حوزه شیرهای کنترلی باشد، ما تمام تجهیزات آن را به صورت ۱۰۰ درصد داخلی طراحی کرده و می‌سازیم.

در ابتدای فعالیت شرکت رستاگروپ به ما سفارشی نمی‌دادند که ۱۰۰ درصد آن ساخته داخل باشد. در ابتدا از ما با ۳۰ درصد ساخت داخل محصول قبول می‌کردند، ولی برای پروژه‌های بعدی این سهم ساخت داخل افزایش پیدا کرد. الان ما در پروژه‌هایی که حضور داریم به عنوان مثال در نیروگاه ارومیه که با گروه مپنا کار می‌کنیم، توافق کردیم که تقریبا ۱۰۰ درصد تجهیزات و قطعات و مواد اولیه شیرهای کنترلی داخلی باشد و خوشبختانه این کار در حال انجام است. بعد از این هم امیدوارم پروژه‌هایی که مپنا با ما کار می‌کند با همین فرمت ۱۰۰ درصد ساخت داخل باشد چون توانمندی آن در داخل کشور وجود دارد.

* تعدادی از ماشین آلات و ابزارهای تست از خارج کشور وارد می‌شود

فارس: تجهیزات لازم برای تولید را دارید؟ آیا تجهیزات ساخت داخل هستند یا باید آنها را وارد کنید؟ امکان واردات آنها وجود دارد؟

مردافکن: طیف قابل قبولی از ماشین آلاتی که وظیفه ساخت قطعات را دارند در شرکت‌هایی که در داخل کشور هستند ساخته می‌شوند و ما هم از تجهیزات شرکت‌های ایرانی استفاده می‌کنیم. ولی به دلیل پیچیدگی شیرهای کنترلی، بعضی از ماشین آلات و ابزارهای تست باید از خارج وارد شود که با هماهنگی‌هایی که با وزارت صمت شده، مجوزهای لازم اخذ شده است و ما تجهیزات را وارد کردیم.

لذا تجهیزاتی که اکنون در کارگاه ما مورد استفاده قرار می‌گیرند، ترکیبی از تولید داخلی و خارجی است، بنابراین در حال حاضر تجهیزی نیست که برای ساخت شیرهای کنترلی لازم باشد و ما آن را در کارگاه‌مان نداشته باشیم، مگر اینکه به واسطه افزایش ظرفیت کارگاه بخواهیم تجهیزی را به آن اضافه کنیم و در این راستا بخواهیم مشابه دستگاه‌های قبلی از خارج وارد کنیم یا از شرکت‌های داخلی خریداری کنیم.

* ۲۲ نوع تست از شیرهای کنترلی در آزمایشگاه شرکت رستاگروپ انجام می‌‌شود

فارس: تست محصولات در خود کارخانه انجام می‌شود یا خارج از کشور و یا سایت عملیاتی؟ شیوه انجام تست به چه صورت است؟

مردافکن: شرکت رستاگروپ یک آزمایشگاه کنترل کیفی بسیار مجهز دارد که قریب به ۲۲ نوع از تست‌های مرتبط با شیرهای کنترلی در آنجا انجام می‌شود. در داخل کشور برای انجام برخی از تست‌ها فقط آزمایشگاه رستاگروپ چنین قابلیتی دارد و از این جهت منحصر به فرد است. تست محصولات در چند مرحله انجام می‌شود و آزمایشگاه خود شرکت به قدر کافی مجهز است و ما می‌توانیم تمام تست‌ها را خودمان در آزمایشگاه انجام دهیم.

اما با سلیقه مشتری معمولاً تست‌ها در برخی از آزمایشگاه‌های مرجع نیز انجام می‌شوند. مثلاً ما با گروه مپنا که کار می‌کنیم مرجع، آزمایشگاه خود گروه مپنا در نظر گرفته شده است یا مرکز متالوژی رازی را به عنوان آزمایشگاه مرجع می‌شناسند. بنابراین علاوه بر اینکه ما تست‌ها را در داخل مجموعه خودمان انجام می‌دهیم، با سلیقه کارفرمای خودمان بخشی از این تست‌ها را در آزمایشگاه‌هایی که آنها مدنظرشان است نیز انجام می‌دهیم.

* وزارت نفت برای بومی‌سازی شیرهای کنترلی حمایتی از شرکت‌های ایرانی نکرد

فارس: بعد از طرح بحث ۱۰ قلم کالای اساسی نفت در سال ۹۳، شیوه قرارداد شما به وزارت نفت چگونه بود؟ و به طور کلی سیاست حمایتی دولت و وزارت نفت از شرکت شما برای تولید شیرهای کنترلی چه بوده است؟

مردافکن: بحث داخلی‌سازی شیرهای کنترلی از سال ۱۹۹۸ توسط مجموعه رستاگروپ در حال پیگیری بود، یعنی خیلی قبل‌تر از طرح ۱۰ قلم کالای اساسی نفت ما به فکر بومی‌سازی شیرهای کنترلی بوده و اقدامات خود را تعریف کردیم. زمانی هم ما در سال ۲۰۱۰ استارت کار بومی‌سازی را زدیم، باز هم هنوز بحث طرح ۱۰ قلم کالا مطرح نشده بود و چون از قبل در این حوزه فعالیت داشتیم بحث داخلی‌سازی شیرهای کنترلی را جلو برده بودیم.

زمانی هم که این کار را شروع کردیم اصلاً نگاه شرکت رستاگروپ این نبود که زمانی بخواهند چنین طرح‌هایی مطرح کنند که مثلا ما از حمایت خاصی برخوردار شویم. خود مجموعه رستاگروپ هم به صورت ساختاری دنبال حمایت خاصی نبوده است، زیرا اگر کار با کیفیت مطلوب و در زمان معین برای مشتری ارائه شود، مشتری خودش پیگیر این محصولات خواهد شد.

اما در خصوص بحث اینکه چه حمایت‌هایی از شرکت ما صورت گرفته خدمتتان عرض می‌کنم که حمایت خاصی از سمت وزارت نفت صورت نگرفته است و شاید حتی بعضی مواقع خلاف آن هم بوده است. چون این جزء سنت و فرهنگ ماست که شرکت‌های خارجی را بیشتر می‌پسندیم و به شرکت‌های داخلی کمتر توجه می‌کنیم. حتی هنوز که هنوز است در پروژه‌هایی درگیر هستیم که اگر قوانین به کارفرما اجازه دهد محصول خارجی وارد می‌کند. اما در کل توقع ما این است که قوانینی مثل قانون حداکثر استفاده از توان داخل اجرایی شود. زیرا این قانون مصوب مجلس بوده و لازم الاجراست.

به عنوان یک سازنده تنها توقع ما این است که قوانین اجرا شود و به عنوان یک سازنده به دنبال چیزی جز اجرای قانون نیستیم. قوانین حمایتی مشخص است و تکلیف نیز روشن است. البته در چند سال اخیر کمی اوضاع حمایت از ساخت داخل بهتر شده است. شاید این موضوع نیز ناشی از محدودیت‌های تحریم باشد که بالاخره به اجبار فضا را برای تولیدکنندگان ایرانی باز کرده و قدری نگاه به سمت داخل منعطف‌تر شده است، زیرا قبل از تحریم این فضا وجود نداشت و حمایتی صورت نمی‌گرفت.

*بومی‌سازی کالای استراتژیک نفت باعث خنثی‌سازی تحریم‌ها می‌شود

فارس: بازار محصول تولیدی شما چگونه است؟ سالانه چه تعداد تقاضا وجود دارد؟ آیا اهمیت تولید این محصول از جنبه اقتصادی است یا جنبه استراتژیک؟

مردافکن: کشور ما جز کشورهای بزرگ در حوزه صنعت نفت و گاز است و بازار محصولات مهم صنعت نفت و گاز و نیروگاه در ایران به وفور وجود دارد. بنابراین قطعا تولید این محصول فقط متمرکز به جنبه استراتژیک نیست و برای تولیدکنندگان نفع مالی هم به همراه دارد. البته توجه داشته باشید که بحث استراتژیک بودن کالاها نیز از جنبه خنثی‌سازی تحریم‌های آمریکا حائز اهمیت است.

در زمانی که مجموعه قرارگاه خاتم الانبیا قصد داشت فازهای ۱۵ و ۱۶ میدان پارس جنوبی را راه‌اندازی کند، تامین یک سری کالاها و تجهیزات تبدیل به گلوگاه پروژه شده بود، چون آن کالاها تکنولوژی‌های خاصی داشتند و تولیدکنندگان آن در دنیا معدود بودند. به هر صورتی توانستند به این کالاها دسترسی پیدا کردند.

لذا ایده بومی‌سازی شیرهای کنترلی و خودکفایی در کشور در محصولات استراتژیک از همین پروژه‌ها جرقه خورد. قطعا اگر یکی از این کالاها به موقع به پالایشگاه یا به پروژه‌ها نرسد امکان راه‌اندازی آن پروژه وجود ندارد و به همین دلیل بحث بومی‌سازی شیرهای کنترلی هر چند توجیه اقتصادی هم دارد اما از جنبه استراتژیک بسیار حائز اهمیت است.

مصاحبه از: سیداحسان حسینی