آفریقا در۲۰۲۱؛ تشدید تنش‌، فقر و بحران بدهی‌ها

به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از ایرنا، با کشتار بی‌رحمانه غیرنظامیان در نیجر و نیجریه توسط گروه‌های تروریستی بوکوحرام، حملات مرگبار در غرب اتیوپی و درگیری ارتش این کشور با نیروهای ایالت تیگرای و از سوی دیگر اوج‌گیری درگیری‌ها در پیش و بعد از انتخابات ریاست جمهوری و محلی در شمال غرب و آفریقای مرکزی، قاره سیاه سال تلخی را تجربه کرد؛ سالی که با تشدید بحران بهداشتی چشم‌انداز زیبایی برای این قاره در سال نو میلادی انتظار نمی‌رود.

آفریقا که در سال میلادی ۲۰۲۰ همچون سایر نقاط جهان درگیر اپیدمی کرونا شد در حالی با این بحران بهداشتی دست و پنجه نرم می‌کند که از یک سو به دلیل بدهی بالایی که به دیگر کشورهای جهان از جمله اروپا و چین دارد و از سوی دیگر بروز نوع جهش یافته دیگری از ویروس کرونا در آفریقای جنوبی، از همین روزهای ابتدایی سال نو میلادی، خود را برای چالش‌های جدی‌تر برای مقابله با این اپیدمی آماده می‌کند.

بدهی‌های نجومی آفریقا به کشورهای جهان

میزان بدهی‌های آفریقا به کشورهای جهان به حدی است که پس از روسیه که در سال ۲۰۱۹ میلادی ۲۰ میلیارد دلاری از بدهی‌های این قاره را بخشید و چین که از بخشی از مطالبات حدود ۱۴۳ میلیارد دلاری خود از آفریقا چشم‌پوشی کرد، این قاره نه تنها همچنان غرق در بحران بدهی‌هاست که این بحران به دنبال اپیدمی کرونا تشدید هم شده است. البته چین پیشتر و در سال ۲۰۱۸ هم بدهی‌های چندین میلیون دلاری بسیاری از کشورهای آفریقایی نظیر کامرون، بوتسوانا، سودان و کنگو برازاویلا را مشمول بخشودگی کرده بود.

به نوشته تارنمای آخرین شماره ماهنامه انگلیسی زبان «دِ آفریکا ریپورت The Africa Report»، «با احتکار واکسن توسط کشورهای ثروتمند، تولیدات چین از آنجایی که بروکسل و واشنگتن تاکنون درگیر این مساله نشده‌اند، می‌تواند سودهای ژئوپلیتیکی قابل توجهی برای پکن ایجاد کند.

از این رو یکی از چالش‌های پیش روی آفریقا در سال ۲۰۲۱ می‌تواند نحوه تعامل با حضور چینی‌ها در بازار این قاره باشد؛ چین به دنبال توسعه بازارها و اقتصاد خود در قاره سیاه است و آفریقا به دلیل بدهی‌های سنگینی که به چین دارد الزاما باید بسترهای متناسب با حضور چینی‌ها در بازار خود را فراهم کند.

همانطور که دِ آفریکا ریپورت می‌نویسد، احتمالا طلبکاران چینی تلاش‌های خود را برای تغییر ساختار وام‌های معوق پرداختی خود در ۶ تا ۱۰ کشور آفریقایی را که با شدیدترین چالش‌ها در بازپرداخت این وام‌ها مواجه هستند، همانند آنچه بانک «چاینا پولیسی» و دیگر وام‌دهندگان در آنگولا و زامبیا انجام داده‌اند، شدت بخشد. احتمال دارد این روند در سال میلادی حاضر به کنیا، اتیوپی و جیبوتی هم گسترش یابد.

یکی از مسائل عمده در این چارچوب آن است که هیچ مدرکی دال بر لغو بدهی کشورهای آفریقایی مبتنی بر وام‌های تجاری دریافتی از چین وجود ندارد و در عوض ممکن است چین شرایط بازپرداخت را تمدید و یا در خصوص نرخ بهره وام‌ها مجددا گفت و گوها را با طرف‌های آفریقایی از سر بگیرد.

تشدید فقر؛ چالش بزرگ آفریقا در سال ۲۰۲۱

طبق آخرین پژوهش بانک جهانی، همه‌گیری کرونا حدود ۸۸ میلیون نفر دیگر را در فقر شدید فرو خواهد برد و در بدترین حالت ممکن است این رقم به ۱۱۵ میلیون نفر برسد؛ آفریقا از این حیث پیش‌بینی می‌شود که متحمل خسارت‌های جبران‌ناپذیری خواهد شد.

همچنین به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از بخش انگلیسی تارنمای «آفریکن نیوز – Africanews» که یک کانال تلویزیونی بین المللی ۲۴ ساعته چند زبانه پان‌آفریقایی است، طبق پژوهش بانک جهانی، آفریقای جنوبی و نیجریه دو اقتصاد بزرگ منطقه شاهد کاهش شدید تولید در سال ۲۰۲۰ و نیز کاهش رشد کشاورزی بوده‌اند. هر دو کشور همچنین با کاهش چشمگیر درآمد سرانه مواجه شدند که ده‌ها میلیون نفر دیگر را به فقر شدید سوق داده است.

البته از سوی دیگر و طبق پژوهش‌ بانک جهانی، انتظار می رود رشد در صحرای آفریقا با شتاب متوسط دو درصدی در سال ۲۰۲۱ از سر گرفته شود که اساسا از نظر سرانه صفر و بسیار کمتر از پیش‌بینی‌های پیشین است.

کمیسیون اقتصادی آفریقا نیمه نخست سال میلادی گذشته اعلام کرد که کرونا می‌تواند تولید ناخالص داخلی این قاره را  به زیر ۲.۳ درصد کاهش دهد که به گفته وزیران دارایی آفریقا اگر این وضعیت تغییر نکند این قاره در سال میلادی جاری که هنوز به نیمه ماه نخست خود هم نرسیده، به یک کمک ۵۰ میلیارد دلاری دیگر نیاز خواهد داشت. بر این اساس کشورهای آفریقایی از جهت نگرانی‌های فزاینده در خصوص وضعیت اقتصادی خود، از دیگر کشورها از جمله چین بار دیگر خواسته‌اند تا آن‌ها را از پرداخت بدهی هایشان معاف کنند. 

گزارش اخیر بانک جهانی حاکی از تشدید فقر در صحرای آفریقاست و بخش عمده‌ای از «فقرای جدید» احتمالا در بخش‌های غیررسمی، ساخت و ساز و بخش‌های تولیدی که فعالیت‌های اقتصادی آنها به شدت تحت تاثیر تعطیلات عمومی و سایر محدودیت‌های دچار آسیب جدی شده‌، ایجاد خواهد شد. طبق برآوردهای صورت گرفته، تولید در جنوب صحرای آفریقا در سال ۲۰۲۰ به دلیل اختلال در فعالیت اقتصادی ناشی از همه گیری کرونا و اقدام‌های مقابله با آن، ۳.۷ درصد کاهش یافته است؛ درنتیجه درآمد سرانه کاهش ۶.۱ درصدی را تجربه کرده و متوسط ‌استاندارد زندگی به سطح بیش از یک دهه قبل در یک چهارم کشورهای منطقه رسیده است.

کرونای جهش یافته و تشدید نگرانی‌ها

حال و پس از گذشت ۸ ماه از هشدار وزرای دارایی آفریقا، قاره سیاه سال میلادی ۲۰۲۱ را در حالی آغاز کرده که با شناسایی گونه جهش یافته دیگری از کرونا در آفریقای مرکزی(کومور) نگرانی‌ها از افزایش هزینه‌های مقابله با اپیدمی کرونا بویژه نوع جهش یافته آن که به گفته دانشمندان مرگ‌بارتر از نوع کلاسیک این ویروس است، را تشدید می‌کند.

ویروس نوع «۵۰۱ – V۲ » که مسری‌تر از ویروس اولیه است از نظر مقاومت در برابر واکسن‌ها، موجب نگرانی مضاعف دانشمندان شده است و با توجه به اکثریت ابتلا به این ویروس جدید در آفریقا که نسبت به نوع اولیه آن مسری‌تر است، مقامات آفریقای جنوبی که تعداد مبتلایان این کشور به بیماری «کووید-۱۹ » از مرز یک میلیون نفر هم فراتر رفته، نسبت به شیوع گسترده آن ابراز نگرانی کرده‌اند.

چالش بوکوحرام در غرب و درگیری‌های بی‌پایان در شاخ آفریقا

نیجر و نیجریه دو کشور عمده و مهم آفریقایی واقع در غرب این قاره که از نیم دهه گذشته صحنه قتل‌عام بی‌رحمانه و وحشیانه غیرنظامیان توسط گروه‌های تروریستی بوکوحرام و شورشیان بویژه در دو سال اخیر بوده‌اند، در حالی سال میلادی گذشته را با اتفاق‌های ناگوار و کشتار صدها نفر توسط این گروه‌ها سپری کرد که همچنان با خطر تشدید اتفاق‌های از این نظیر در سال نو میلادی مواجه است.

اتیوپی در شاخ آفریقا هم که به دنبال اعلام جنگ «ابی احمد» نخست‌وزیر این کشور به شبه نظامیان تیگرای، با موجی از ناآرامی مواجه شد و در هفته‌های پایانی سال میلادی گذشته دستخوش تحولات عمده‌ای از جمله جنگ ارتش این کشور با نیروهای ایالت «تیگرایی» بود، انتظار می‌رود که همچنان صحنه افزایش تنش‌ها میان این دو باشد.

از سوی دیگر، تنش‌ها میان سودان و اتیوپی در منطقه مرزی میان دو کشور افزایش یافته و این بحران مرزی تا کنون سابقه نداشته است. سودان و اتیوپی در کنار مصر درگیر اختلافات سد النهضه نیز هستند؛ چندی پیش، ارتش سودان در عملیاتی با فرماندهی «عبدالفتاح البرهان» توانست بر چند منطقه در منطقه مرزی که در ۲۶ سال گذشته در سیطره شبه‌نظامیان مورد حمایت اتیوپی بود، مسلط شود.

به دنبال این عملیات، نخستین نشست کمیته مشترک تعیین مرز بین دو کشور در  خارطوم برقرار و نخست‌وزیر اتیوپی در واکنش به این وقایع با تاریخی خواندن روابط سودان و اتیوپی، خواستار حل مسالمت‌آمیز این موضوع شده است. سال میلادی حاضر شاید به بحران دو کشور از این حیث خاتمه دهد.

لیبی در گرداب دخالت‌های خارجی 

لیبی پرچالش‌ترین کشور آفریقایی که از سال ۲۰۱۱ میلادی در پی خیزش مردمی و حمله نظامی نیروهای «سازمان پیمان آتلانتیک شمالی» (ناتو) با هدف برکناری «معمر قذافی» دیکتاتور وقت این کشور، با تنش‌های سیاسی و درگیری‌های نظامی بسیار گسترده‌ای مواجه بوده و تلاش‌های مداخله‌جویانه دیگر کشورها برای حل بحران در این کشور و نیز برقراری صلح ادامه دارد. در تازه‌ترین رویداد «عبدالفتاح السیسی» رئیس جمهوری مصر تاکید کرده که این کشور مخالف هرگونه دخالت در امور لیبی است و از تلاش‌ها برای حل بحران و برقراری صلح در این کشور حمایت می‌کند.

این کشور در پی خیزش‌های مزبور به ۲ بخش شرقی و غربی تقسیم شده که در بخش غربی با مرکزیت طرابلس دولتی موسوم به «وفاق ملی» به ریاست «فایز السراج» بر سر کار آمده که مورد تایید و حمایت سازمان ملل متحد و برخی کشورها از جمله ترکیه، قطر و ایتالیا است و در بخش شرقی و جنوب نیز «خلیفه حفتر» ژنرال بازنشسته ارتش بر امور مسلط شده که از سوی کشورهایی مانند عربستان، روسیه، فرانسه، مصر، امارات متحده عربی، یونان و قبرس حمایت می‌شود.

دور از انتظار نیست که گفت و گوهای حامیان هر یک از طرفین دعوا در لیبی در سال میلادی جاری بتوانند به راه‌حلی دیپلماتیک و نه نظامی برای حل این بحران دست یابند؛ اگرچه دعواها نه چون گذشته که شاید کمی متعادل‌تر بر سر بحران لیبی همچنان شدت دارد.
 

آفریقای مرکزی پس از انتخابات پرتنش

انتخابات ریاست جمهوری آفریقای مرکزی که یکی از بی‌ثبات‌ترین کشورهای جهان به شمار می‌رود، در شرایطی برگزار شد که این کشور آبستن شورش‌های مکرر نیروهای مسلح است. نگرانی‌ها از بابت تکرار شورش‌ها در آستانه انتخابات نگرانی‌های عمده‌ای را در این کشور ایجاد کرده و می‌کند.

انتخابات ریاست جمهوری آفریقای مرکزی به پیروزی «فوستن-آرکانژ توادرا- Faustin-Archange Touadéra» منتج شد اما مخالفان مدعی تقلب در این انتخابات هستند.

گروه‌های مسلح حاضر در آفریقای مرکزی حدود دو سوم خاک این کشور را در اختیار دارند و گروه «اتحاد برای صلح در آفریقای مرکزی» نیز یکی از گروه‌هایی است که پیش از برگزاری انتخابات دست به شورش زد.

جمهوری آفریقای مرکزی علاوه بر فقیرترین، یکی از بی‌ثبات‌ترین کشورها در جهان است؛ چندی پیش، روسیه ۳۰۰ مشاور نظامی به جمهوری آفریقای مرکزی فرستاد. وزارت امور خارجه روسیه اعلام کرد که این نیروها به درخواست دولت برای تقویت توانایی‌های دفاعی و آموزش سربازان ارتش ملی به آنجا اعزام شده‌اند.

با حضور نظامی روسیه در آفریقای مرکزی، دستیابی به نقاط مشترک و تفاهمی که تا حدودی این جمهوری را از تنش‌های موجود رهایی بخشد می‌تواند یکی از چالش‌های اساسی قاره سیاه در سال میلادی جدید باشد.