موفق بودن لایحه حمایت از خانواده با کمک ضمانت های اجرایی

خشونت علیه زنان و دختران امروزه دامنه گسترده‌تری پیدا کرده‌است. در سراسر جهان، زنان به دلایل مختلف در معرض خشونت قرار دارند. هرگونه عمل خشونت‌آمیز از سوی هر فرد اعم از زن و مرد که به لحاظ جنسیت و زن بودن به زنان وارد می‌شود از جمله خشونت‌های جسمی، جنسی، اقتصادی و روانی در معنای عام خود داخل در این عنوان هستند. این خشونت ها عواقب جدی کوتاه مدت و بلند مدت بر زنان و دختران دارد و از مشارکت کامل و برابر آنان در جامعه نیز جلوگیری می‌کند. اهمیت توجه به این نکته اگرچه سبب شده در سطح جهانی اقداماتی نظیر انتشار «اعلامیه رفع خشونت علیه زنان» در سال ۱۹۹۳ صورت بگیرد؛ اما ناکافی بودن این موارد موجب گردید تا در هر کشوری با توجه به شرایط خاص خود اقدامات قضایی و قانونی خاصی انجام شود. به طوریکه در ایران نیز پس از ده سال تلاش و کوشش تعداد زیادی از افراد حقوقدان، قاضی، مدیر و مقامات اجرایی؛  سرانجام «لایحه حفظ کرامت و حمایت از زنان در برابر خشونت» توسط هیات دولت تصویب و راهی مجلس شده است. این لایحه شامل ۵۸ ماده و پنج فصل تعاریف و کلیات، نظارت بر اجرای قانون، وظایف دستگاه‌های اجرایی، جرایم و مجازات‌ها و آیین دادرسی است و طبق آن هر رفتاری که به جهت جنسیت یا موقعیت آسیب پذیر یا نوع رابطه مرتکب، بر زن واقع شود و موجب ورود آسیب یا ضرر به جسم یا روان یا شخصیت، حیثیت و یا محدودیت یا محرومیت از حقوق و آزادی های قانونی وی گردد، به عنوان خشونت تلقی می‌شود.

گرچه بسیاری از کارشناسان و فعالان حقوق زن از تصویب این لایحه در هیات دولت خرسند هستند و آن را یک موفقیت در احقاق حقوق زنان می‌دانند اما اینکه این لایحه  چطور اجرا خواهد شد و با چه ضمانت اجراهایی همراه خواهد بود، همچنان جای بحث و بررسی دارد. اهمیت پرداختن به این لایحه و مفاد آن سبب شد با “زهرا رمضانعلی‌زاده”، روانشناس و فعال حقوق زنان به گفت و گو بنشینیم. مشروح این گفت و گو را در ذیل می‌خوانید:

گسترده بودن ابعاد خشونت

رمضانعلی زاده در خصوص خشونت و ابعاد آن گفت: از نظر من هر کاری و هر چیزی که باعث ایجاد استرس و یا تنش در فردی شود و یا امنیت او را به خطر بیندازد خشونت تلقی می‌شود. خشونت می‌تواند به صورت یک رفتار یا یک عمل ظاهر شود. برای مثال ممکن است فردی با اقدامش، باعث آسیب و آزار دیگری شود و یا ممکن است فرد عملی انجام دهد که ذهن و روان فرد دیگر را به هم بریزد. برای مثال وقتی فردی تعهدات و وظایفی در قبال دیگری دارد و آن را انجام ندهد باز این امر نوعی خشونت علیه دیگری محسوب می‌شود.

کاهش خشونت با اصلاح قوانین و فرهنگ سازی 

این فعال حقوق زنان در خصوص ریشه‌های فرهنگی خشونت علیه زنان معتقد است: بیشتر خشونت‌هایی که ما این روزها علیه خانم‌ها می‌بینیم ریشه‌های فرهنگی دارد. البته ریشه‌های فرهنگی هم به نحوی با قوانین در ارتباط هستند. برای مثال فردی که در فرهنگی خاص رشد کرده باورهای خاصی دارد و آن باورها را بر دیگری چه فرزند چه همسر و چه اطرافیان اعمال می‌کند وحتی ممکن است نداند آنها آسیب و خشونت هستند. برای مثال اجازه تعدد زوجین برای مردان اگر چه یک امر و باور فرهنگی و در عین حال قانونی است اما نوعی خشونت علیه زنان شناخته می‌شود. بنابراین اگر در درجه اول قوانین اصلاح شوند و بعد فرهنگ پذیری و جامعه پذیری مناسب صورت بگیرد می‌توان نسبت به کاهش خشونت‌ها در جامعه امیدوار بود.

رمضانعلی زاده همچنین در خصوص قوانین و ماهیت آنها گفت: همواره ما قوانینی در جامعه خود داریم که در بسیاری از موارد نوعی خشونت علیه زنان محسوب می‌شود. برای مثال این قانون که زنان به هنگام خروج از کشور حتما باید اجازه همسر را داشته باشند، نوعی محدودیت برای آنها شناخته می‌شود.

وی ادامه داد: در مقابل این قوانین محدود کننده قوانین دیگری هست که به زن به صورت برابر با مردان نگریسته می‌شود. حال آنکه جسم و توان زن با یک مرد متفاوت است. برای مثال در بسیاری از جاها دیده می‌شود وقتی زنی بچه‌ای به دنیا می‌آورد می‌تواند ۴ تا ۶ ماه مرخصی بگیرد و در برخی از جاها اصلا چنین چیزی دیده نمی‌شود و یک زن به هنگام مادر شدن شغل خود را از دست می‌دهد. در واقع این قوانین زنان را بین دو هویت فردی و اجتماعی قرار می‌دهند که نه تنها برای خود زن بلکه برای فرزند و نیز خانواده‌اش آسیب‌هایی دارد.  اعمال و رفتارهای مشابه این امور در بسیاری از موارد دیده می‌شود. به همین خاطر است من معتقد هستم باید در وهله اول قوانین اصلاح شود و بعد فرهنگ سازی صورت بگیرد.

این روانشناس و فعال حقوق زنان معتقد است: اگر ما این باور را در جامعه جا بنیدازیم که زن هم یک هویت مستقل انسانی دارد و باید وی را به عنوان یک انسان با همه حقوق انسانی‌اش در نظر بگیریم سبب می‌شود از بسیاری از خشونت ورزی‌ها به آن جلوگیری شود.

نقاط قوت لایحه حمایت از زنان در برابر خشونت

این فعال حقوق زنان در خصوص نقاط مثبت این لایحه گفت: یکی از نکات مثبت لایحه حفظ کرامت و حمایت از زنان اصلاح قانون طلاق است. زیرا بر اساس قوانین مربوط به طلاق دیده می‌شود که مرد چه دلیل منطقی داشته باشد و چه نداشته باشد، هر گاه بخواهد می‌تواند همسرش را طلاق بدهد. در مقابل شرایط طلاق برای یک زن سخت است. از طرفی قوانین دست و پا گیر آنقدر زیاد است که مانع از آن می شود تا زن به حق و حقوق خود نظیر مهریه، اجرت المثل و… برسد و نتیجه همه این موارد این می‌شود که زنان به همان زندگی خود تن دهند و سختی‌ها و مشکلات آن را تحمل کنند. از این رو اصلاح قوانین مربوط به طلاق و حق و حقوق زنان می‌تواند بار خشونت جسمی و روانی را از زنان بکاهد.

وی گفت: نکات مثبت و ارزشمندی در این لایحه دیده می‌شود اما موثر بودن زمانی حاصل می‌شود که با ضمانت اجراهایی همراه باشد.

سخن نهایی

رمضانعلی زاده در خاتمه گفت: به طور کلی من فکر می‌کنم در راستای حمایت از زنان در برابر خشونت‌هایی که وجود دارد، اگر مسائلی به شکل قانونی تصویب و لازم الاجرا شود بطوریکه یکسری محدودیت‌ها برداشته شود و در عوض یکسری محدودیت‌هایی برای کسانی که با خانم ها در ارتباط هستند گذاشته شود، می‌تواند در جلوگیری از خشونت ورزی بر زنان موثر باشد.

وی گفت: علاوه بر اصلاح پاره‌ای از قوانین، قطعا یکسری کارها و اقدامات  فرهنگی مثل سخنرانی و ارایه فیلم‌ها و برنامه‌های تلویزیونی هم می‌تواند در حفظ کرامت و حمایت از زنان در برابر خشونت موثر باشد.