چرا در سال‌های اخیر تولیدکنندگان ایرانی محصولات‌شان را با نام‌های خارجی عرضه می‌کنند؟

به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از  گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان،  می‌گوید: «باید یک بار دیگر ترای کنیم؛ اگر دیتای کافی داشتیم، حتما به تارگت‌ها دست پیدا می‌کردیم و این طور سورپرایز نمی‌شدیم.» این شیوه حرف زدن، یعنی استفاده توامان از واژه‌های خارجی و عمدتا انگلیسی همراه باصرف و نحو فارسی، به امروز و دیروز برنمی‌گردد و فقط به به زبان و ادبیات ما رسوخ نکرده‌است. رد شیفتگی به فرنگ و استفاده از واژه‌های فرنگی را می‌توان در گذشته‌های دور جست‌وجو کرد و رفت و رسید به دربار قاجار و شاهان فرنگ دوست قاجار که برای اولین‌بار پایشان را از مرز‌های کشور بیرون گذاشته، فرنگ را دیده و هیجان زده شده بودند.

شاید حتی این ماجرا ریشه کهنه‌تری هم داشته باشد، اما نکته اینجاست که حالا و به‌خصوص در یکی دو دهه اخیر این شیفتگی از مرز‌های زبانی و ادبیات فارسی، فراتر رفته و به فرهنگ مصرف یعنی به بازار تولید محصولات ایرانی و کسب و کار و تجارت نفوذ کرده‌است. در یک بررسی اجمالی به این نتیجه رسیده‌ایم که بسیاری از شرکت‌های تولیدکننده ایرانی از همین تمایل به مظاهر فرنگی که شامل محصولات مصرفی نیز می‌شود، بازارشان را گرم نگه داشته‌اند. به عبارت دیگر بسیاری از محصولات ایرانی با نام‌های خارجی یا حتی اسامی شبیه به کلمات خارجی تولید و عرضه می‌شوند؛ انگار قرار است کلاغ را رنگ کنند که به اسم قناری دست مشتری بدهند.

وقتی از شیفتگی حرف می‌زنیم از چه می‌گوییم
قدیمی‌ترین کارخانه‌های تولیدات محصولات ایرانی با نشان ایرانی به میانه‌های دهه ۳۰ شمسی بر‌می‌گردند. این محصولات برای بازار داخلی تولید می‌شدندو معمولا نام‌های فارسی داشتند. نشان‌های تجاری نام‌آشنا از میان واژه‌ها و ترکیبات زبان فارسی انتخاب شده‌اند و معنا و مفهوم آن‌ها برای مشتری‌های فارسی‌زبان در هر کجای جهان ملموس و آشناست.

در یکی دو دهه اخیر، اما بازار به تصرف محصولاتی درآمده که نام و نشان‌های خارجی یا شبه خارجی دارند. در نگاه اول به نظر می‌رسد این محصولات خارجی هستند یا تحت‌لیسانس شرکت‌های خارجی تولید می‌شوند که البته برخی از آن‌ها دقیقا همین طور هستند، اما شاید برایتان جالب باشد بدانید که تمام آن‌ها تحت لیسانس تولید نمی‌شوند. بسیاری از این محصولات در ایران و در کارخانه‌های ایرانی تولید می‌شوند و این اسامی خارجی بر مبنای همان تمایل تاریخی به محصولات و مظاهر فرنگی برای محصولات ایرانی انتخاب شده‌است.

کدام محصولات بیشتر اسم خارجی دارند
صنایع غذایی در ایران خیلی زود پا گرفتند و بسیاری از تولیدات غذایی نام‌های ایرانی دارند. مثل شرکت مینو که یکی از قدیمی‌هاست و بسیاری از محصولاتش را با نام‌های ایرانی ارائه می‌کند یا شرکت‌های لبنی که بیشتر آن‌ها نام‌های فارسی دارند.

البته شایان ذکر است که تولیدکنندگان محصولات غذایی هم چندان به واژه‌های فرنگی بی‌توجه نبوده‌اند و در میان انبوه تولیدات شرکتی مانند کاله، می‌شود کره یو اس یا پنیر ویلی را دید یا مثلا شرکت قدیمی و نامدار مینو هم محصولاتی دارد به نام یام یام که به معنی خوشمزه است یا وایت که به معنی سفید است یا رسیتال که اصطلاحی است در موسیقی.

با تمام اینها، فراوانی واژه‌های خارجی را بیشتر از هر چیز می‌توان در محصولات بهداشتی و آرایشی دید؛ در محصولاتی که معمولا در دسته‌بندی‌هایی مانند نظافت، خانه‌داری، بهداشت شخصی و امثال این‌ها جای می‌گیرند.

گاهی انتخاب واژه‌های بیگانه برای محصولات تولید داخل چنان غیرکارشناسی و ناشیانه صورت می‌گیرد که مثلا واژه هوم‌کر که به معنی خانه‌داری است و در دنیا برای خط تولید یا گروهی از محصولات مربوط به نظافت خانه کاربرد دارد، در ایران به عنوان نشان تجاری انتخاب می‌شود.

محصولات چطور نامگذاری می‌شوند
تنوع تولیدات در بازار به این معنا نیست که شرکت‌ها و کارخانه‌های بسیار زیادی در کشورمان فعال هستند یا مثلا تمام محصولاتی که با اسم‌های خارجی در بازار وجود دارند، وارداتی هستند.

ماجرا از این قرار است که مثلا شرکتی به اسم دینا ثبت می‌شود و این شرکت مجموعه‌ای از محصولات متنوع غذایی را تولید می‌کند که هر کدام در دسته‌بندی‌های متفاوت جای می‌گیرند و برای هر کدام از این دسته‌بندی‌ها یک نشان تجاری یا نام انتخاب می‌شود. مثلا اسنک‌های شرکت دینا به نام چی‌توز عرضه می‌شود یا مثلا کراکر‌های پنیری این شرکت با نام مستر فیش وارد بازار می‌شود که برگرفته از نام چیپس‌های معروف مسترکریپس است که در شرکت SFA کشور امارات متحده عربی تولید می‌شود. در کشورمان شرکت‌های بزرگ‌تری مانند مینو یا گلرنگ هم فعالیت می‌کنند که در واقع هلدینگ محسوب می‌شوند و نامگذاری محصولات این هدلینگ‌ها به این ترتیب است که در زیر‌مجموعه آن‌ها چندین شرکت وجود دارد و هر شرکت محصولاتی دارد که هر کدام نام‌های مستقل دارند.

قانون چه می‌گوید
در قانون ثبت شرکت‌ها یک بند به نام شرکت‌ها اختصاص دارد و در این بند آمده‌است که نام‌های انتخابی باید دارای شرایط ذیل باشد:
دارای معنا و مفهوم باشد.
با فرهنگ اسلامی مطابقت داشته‌باشد.
سابقه ثبت نداشته باشد.
ثبت شدن نام شرکت‌ها به این ترتیب است که ثبت کننده، چند اسم را پیشنهاد می‌دهد، سپس کارشناس حقوقی شرکت ثبت به ترتیب اولویت‌های شما با یکی از نام‌ها موافقت خواهد کرد. در قانون نامگذاری شرکت‌ها دو نکته قابل اعتنا وجود دارد:

نکته اول: کارشناسان حقوقی تصمیم می‌گیرند

در قانون ثبت شرکت‌ها هیچ اشاره‌ای نشده که اسامی باید ایرانی و برآمده از زبان و ادبیات فارسی باشد. به نظر می‌رسد قانون‌گذار نخواسته وارد مناقشه تعیین خاستگاه واژه‌ها شود چرا که بسیاری از واژه‌های عربی یا حتی فرانسوی و انگلیسی به مرور زمان در زبان فارسی جایگاه پیدا کرده‌اند و نمی‌توان درصد خلوص برای واژه‌ها تعیین کرد؛ بنابراین در قانون ثبت شرکت‌ها به مغایر نبودن اسامی با فرهنگ اسلامی تاکید شده و مسؤولیت نهایی را به کارشناسان ثبت واگذار کرده‌است.

نکته دوم: راهی برای دور زدن قانون
این قانون مربوط است به ثبت شرکت‌ها و نه ثبت نشان‌های تجاری. یعنی مجموعه صنعتی گلرنگ یا هر شرکت دیگری که نام ایرانی دارد و بسیاری از شرکت‌های زیرمجموعه آن هم عناوین ایرانی دارند، می‌تواند برای محصولاتی که تولید می‌کند، اسامی غیرایرانی انتخاب کند بدون آن که قانون ثبت شرکت‌ها را نقض کرده‌باشد.

به‌علاوه این‌که: ثبت‌شده‌ها حق تبلیغ دارند
طبیعی است شرکت‌هایی که به صورت رسمی ثبت شده‌اند، این حق را داشته‌باشند تولیداتشان را با هر نام و نشانی، در رسانه‌ها تبلیغ کنند چه در رسانه‌ملی چه روی بیلبورد‌های خیابانی، چه در فضای مجازی.

آن‌ها حرف نمی‌زنند
دسترسی به مدیران مجموعه‌های بزرگ صنعتی از دسترسی به رئیس‌جمهوری، معاونین و وزرای دولت دشوارتر است. دست کم در طول یک هفته گذشته تلاش ما برای گفتگو با مدیران شرکت مینو و شرکت‌های گلرنگ، اکتیو و پاک‌نام به جایی نرسید.
نکته قابل اعتنا اینجاست که از مدیران ارشد این شرکت‌ها هیچ شماره‌ای در دسترس خبرنگاران نیست مگر زمانی که مدیریت شرکت‌ها را رها کرده و به عنوان کارشناس اقتصادی یا در بازار بورس فعالیت کنند.

از کجا بفهمیم؟
به دنبال اصالت باشید و شناسنامه محصولاتی را که می‌خرید، مطالعه کنید. تولیدکنندگان موظف هستند نام شرکت‌های تولیدکننده و نیز ترکیبات هر محصول را روی آن درج کنند و این کار را انجام می‌دهند. مهم است شما به عنوان مشتری بدانید هر محصولی کجا و با چه موادی تولید می‌شود؛ بنابراین خارجی یا داخلی بودن محصولات را بر اساس اطلاعات روی آن می‌توان تشخیص داد. به عنوان نمونه وقتی پودری برمی‌دارید که روی آن نوشته‌شده: تاپ که به معنی بالا و اوج است، خارجی نیست، چون کنار بسته پودر توضیح داده‌شده که محصولی است از شرکت پاک‌نام، اما وقتی پودر تست را برمی‌دارید که نامش به معنی آزمون و امتحان است، وقتی کنار بسته را بخوانید متوجه می‌شوید تحت لیسانس شرکت حیات کیمیا در ترکیه تولید می‌شود. همین‌طور محصولات مای که روی آن‌ها نوشته‌شده تحت لیسانس شرکت مای آلمان.

در نهایت توصیه ما این است که در بند نام‌ها و نشان‌ها نمانید و در عوض به کیفیت محصولات توجه داشته‌باشید؛ چه بسا محصولات ایرانی از مواد اولیه مرغوب و با فناوری قابل قبول تولید شده‌باشند و محصولات تحت لیسانس، از شرکت‌های دست چندم خارجی مجوز گرفته‌باشند.

حقایقی درباره برخی نشان‌ها
وقتی شامپوی اوه یا پودر سافتلن یا خمیردندان مریدنت می‌خرید یا وقتی شامپوی گلرنگ را از قفسه محصولات برمی‌دارید در واقع دارید از یک شرکت خرید می‌کنید.

اکتیو یک نشان تجاری است و محصول شرکتی به نام پدیده شیمی قرن. همان‌طور که می‌بینید شرکت تولیدکننده نام ایرانی دارد و نشان محصول یک کلمه انگلیسی به معنای پرتحرک، فعال و پویاست. محصولات اکتیو حوالی سال ۱۳۸۶ وارد بازار شد در حالی که شرکت پدیده شیمی قرن سال ۱۳۸۹ تاسیس شده‌است! اما اصلا تصور نکنید قانون نقض شده، چون شرکت پدیده شیمی قرن و نشان اکتیو از زیرمجموعه‌های هلدینگ گلرنگ هستند.

وقتی شما پودر لباسشویی هوم‌کر را می‌خرید، مثل این است که پودر لباسشویی بانو، عاج یا رخت را خریده‌باشید، چون تمام این‌ها محصول شرکت بین‌المللی محصولات پارس هستند که از سال ۱۳۴۲ فعالیت می‌کند، اما اخیرا تصمیم گرفته نشان هوم‌کر را به بازار معرفی و عرضه کند.

برخی شرکت‌ها در انتخاب اسامی و نشان تجاری محصولات‌شان طوری عمل می‌کنند که مشتری تصور کند با یک محصول خارجی مواجه است؛ مانند محصولات ایروکس که در شرکت ایران آوندفر تولید می‌شوند و گاهی آیروکس هم تلفظ می‌شود، اما این کلمه خارجی نیست. همچنین نشان اسنوا که برای لوازم خانگی انتخاب شده، در واقع یک سرواژه است؛ یعنی از حروف ابتدایی کارخانه این محصول «ارکان ساختار نوین ایرانیان» ساخته‌شده‌است.

گاهی انتخاب نام‌ها به ترتیبی است که از توجه به بازار‌های جهانی حکایت دارد. مثلا نام دی که یادآور اولین ماه زمستان در زبان فارسی است روی بسته محصولات شرکت پاک‌نام به صورت Day نوشته می‌شوند که در زبان انگلیسی به معنی روز است. همچنین نام محصولات سی‌گل با هجای Seagull روی محصولات درج می‌شود که در زبان انگلیسی به معنی مرغ‌دریایی است. یعنی معنای نام این محصول در ایران با معنای نامش در خارج از ایران متفاوت است.

شرکت دوکارژابیز ایران (صفا دشت) که در دهه ۵۰ کارش را با تولید کرم روشن‌کننده آغاز کرد، در آغاز محصولش را با نشان BBK عرضه می‌کرد و تا سال‌های پایانی دهه ۷۰ هم با همین عنوان شناخته می‌شد؛ اما بعد‌ها نامش تبدیل شد به ببک.

محصولات آردن به شکل Ardene نوشته و تلفظ می‌شود، در حالی که چنین واژه‌ای در زبان فارسی نداریم، اما یک فروشگاه زنجیره‌ای مطرح فروش کیف و کفش و لباس زیورآلات با همین نام از سال ۱۹۸۲ فعالیت می‌کند.

مرغ همسایه غاز است
کمال کوهی / استاد جامعه‌شناسی
مرغ همسایه همیشه برای ما غاز بوده است. معضل مهم فرهنگ ما در حوزه مصرف نگاه ستایشگرانه به تولید خارجی است، حتی اگر کیفیت پایین‌تری از نمونه مشابه داخلی داشته باشد.

تمایل به استفاده از برند‌های خارجی و خرید محصولاتی که از آن سوی آب‌ها می‌آیند باعث می‌شود تولیدکنندگان داخلی نیز سراغ استفاده از نام‌های خارجی بروند.

این مساله آسیب‌های زیادی برای فرهنگ جامعه ما در حوزه مصرف دارد. تشدید نگرش مثبت به محصولات خارجی، تضعیف و نابودی تولیدات داخلی و نابودی سرمایه اجتماعی تولیدکنندگان برند‌های ایرانی بخشی از این آسیب‌هاست.

مصرف محصولات خارجی در درازمدت موجب افزایش بی‌تفاوتی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نسبت به تولیدات داخلی می‌شود و تولید داخلی اعم از اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی در اولویت قرار نخواهند گرفت.

مصرف کالای خارجی یا کالای ایرانی با نام خارجی همچنین بر ابعاد هویتی افراد جامعه نیز تاثیر مستقیم دارد. کالایی که ما مصرف می‌کنیم هویت‌ساز است و نماد منزلت، شأن و مقام ما در جامعه محسوب می‌شود.

مصرف برند‌های خارجی هویت اجتماعی، فرهنگی، دینی، قومی و ملی و فردی، باورها، اعتقادات، ارزش‌ها و اخلاقیات ما را در درازمدت تهدید می‌کند و پس از مدتی به جایی خواهیم رسید که گویی در یک کشور بیگانه زندگی‌می‌کنیم.

مصرف سبک زندگی را تغییر می‌دهد و اشتراکات و شباهت‌های اجتماعی و فرهنگی جوامع مختلف و متفاوت را به قدری زیاد می‌کند که تفاوت‌های هویتی از بین می‌رود و نیز حساسیت‌های جامعه را به تفاوت‌های هویت‌ساز از بین می‌برد تا آنجا که به داشته‌های فرهنگی بی‌اعتنا شویم.

مصرف محصولات خارجی یا محصولات ایرانی با عناوین خارجی درنهایت ملی‌گرایی، تعهد اخلاقی و اعتمادبه‌نفس عمومی را از بین می‌برد.

کلمات مفرد خارجی بی‌خطرند
اسماعیل امینی / استاد زبان فارسی
به اعتقاد من نامگذاری کلمات خارجی روی کالا‌های ایرانی اگر به قصد فریب‌دادن مشتری نباشد، ذاتا اشکالی ندارد. به‌هرحال ما ایرانی‌ها این زمینه ذهنی را داریم که کالای خارجی بهتر از کالای ایرانی است. انصافا در بعضی از موارد این قضیه درست هم هست. برای مثال در خودروسازی غالبا قطعات خارجی بهتر از نمونه‌های داخلی هستند، اما الزاما این‌طور نیست که هر کالای خارجی از هر نمونه مشابه داخلی بهتر باشد. برای مثال اجناس چینی در مقایسه با کالای ایرانی از کیفیت پایین‌تری برخوردارند. بحث من این است که در نظام تبلیغاتی پیش از انقلاب این‌طور به مخاطب القا می‌شد که محصولی که خارجی است لزوما بهتر است حتی این مساله به زبان و مسائل فرهنگی نیز تعمیم داده می‌شد.

اما از این گذشته، من فکر می‌کنم مفرداتی که به زبان ما وارد می‌شوند -چه به صورت نام کالا‌ها باشند و چه به هر صورت دیگری وارد زبان ما شوند- چندان لطمه‌ای به زبان وارد نمی‌کنند. چنان که از قدیم هم زبان فارسی پذیرای کلمات مفرد از زبان‌های دیگر (نظیر هندی، مغولی، روسی، سریانی و…) بوده است؛ بنابراین خودبه‌خود مفرداتی که وارد زبان فارسی می‌شوند لطمه‌ای به زبان نمی‌زنند مگر این‌که کار به جایی برسد که ما در افعال و مسائل نحوی از شیوه سخن‌گفتن یک زبان بیگانه تبعیت کنیم. آن‌وقت است که آسیب جدی متوجه زبان فارسی خواهد بود؛ بنابراین من فکر می‌کنم حساسیت ایجاد شده نسبت به وارد شدن مفردات زبان‌های دیگر به زبان فارسی دست‌کم از منظر لطمه‌زدن به زبان ما بیهوده است، اما ممکن است از منظر‌های دیگر نظیر مسائل فرهنگی، اجتماعی و سیاسی قابل بررسی باشد.

منبع: روزنامه جام جم