قطر، میانجیگرِ جدید برای بهبود روابط ایران-آمریکا؟

روزنامه آرمان ملی در گزارشی به رازگشایی از نقش تازه قطر به‌جای عمان در بهبود رابطه ایران – آمریکا پرداخته است.

به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از روز نو :جابه جایی بازیگرِ میانجی بین ایران و آمریکا بعد از پایان سفر امیر قطر به تهران، این روزها گمانه تازه‌ای را به میان کشیده:« قطر جایگزین عمان.» خبرها و واکنش‌ها حکایت از آن دارد که با قطعی شدن ریاست جمهوری جوبایدن از یک سوی و فقدان سلطان قابوس در مسقط از دیگرسوی عملا نگاه‌ها به سمت دوحه متمایل و متمرکز شده است. ناظران سیاسی معتقدند تغییر نگاه تیم جدید در کاخ سفید به عربستان به نوعی شانس قطر – باتوجه به اختلافات ریاض، دوحه و نیز، ریاض با تهران- را بیش از پیش افزایش داده است.

ماجرای چالش ریاض- دوحه از کجا شروع شد؟

قطر از زمانی که در سال ۲۰۱۷ به واسطه تحریم کشورهای عربی از جمله سعودی‌ها به سمت ایران نزدیک شده است در شرایط مختلف تلاش داشته تا این رابطه دوستی را به طرق مختلف ادامه دهد، حتی در این روزها که موضوع دوباره دوستی عربستان و این کشور هم مطرح شده است. طی سه سال گذشته قطر موثرترین کشوری را که در زمان تحریم‌ها درکنار خود می‌دید ایران بود، ایران نیز البته که در اوج تحریم‌های آمریکایی، رابطه با قطر را فرصتی مناسب برای جبران بخشی از تعاملات سیاسی و اقتصادی تعبیر می‌کرد. همه اینها در حالی است که پیشتر عربستان ۱۳ بند را به قطر دیکته کرده بود تا درصورت عملی شدن آنها تحریم‌های این کشور را رفع کند. بی‌تردید طبیعی است یکی از شروط ریاض لغو همکاری‌ها‌ی قطر با ایران بود، اما قطر چنین کاری نکرد و همین امر بیانگر رابطه خاص قطری‌ها با ایران طی سال‌های اخیر بود.

  نقش دوگانه دوحه و برجام بایدنی- قطری

قطر در کنار دوستی سه ساله‌اش با ایران، بزرگترین پایگاه نظامی برای آمریکا در منطقه خاورمیانه نیز بوده است. این تنها یک معنا دارد رابطه دوستی که قطر دراین دو سه ساله با ایران داشته، با قدمت بیشتری با آمریکا نیز داشته است. حضور بایدن به عنوان رئیس جمهور آینده آمریکا اکنون موضوع رابطه ایران و قطر را وارد مرحله تازه‌تری کرده است. موضوع مذاکرات برجامی بایدن و دولت ایران قطعا که در چنین شرایطی برای بسیاری مورد توجه قرار گرفته است. مذاکراتی که قطعا دراین میان نیاز به یک میانجی هم دارد. معمولا دراینگونه مواقع این کشور عمان بوده که به عنوان میانجی میان ایران و آمریکا نقش بازی می‌کرده است، نمونه بارز این میانجیگری در زمان دولت اوباما رخ داد که این اتفاق در نهایت منجربه مذاکرات هسته‌ای و توافق برجام شد.

  قطر؛ میانجیگر جدید برای بهبود روابط ایران و آمریکا

در زمان دولت ترامپ نیز با توجه به اینکه ترامپ بعد از خروج از برجام، بارها بحث مذاکره با ایران را پیش کشید، کشورهای مختلفی آمادگی خود را برای میانجیگری اعلام کردند. گاه کشوری مانند فرانسه برای این مذاکرات طرح‌ها و رویه‌هایی ارائه می‌داد که البته به نتیجه نرسید، گاه کشوری مثل پاکستان و گاه این مذاکره و میانجیگری آن قدر مهم شد که شینزو آبه نخست وزیر سابق ژاپن را به عنوان نخستین نخست وزیر ژاپن که بعد از انقلاب به ایران می‌آید را به تهران و دیدار با رهبری کشاند.

اما هیچ کدام از این میانجیگری‌ها نتیجه‌ای نگرفت اکنون که بحث دولت جدید دموکرات‌ها در آمریکاست بدیهی است که در چنین شرایطی باز هم موضوع میانجیگری کشورها برای مذاکره ایران و آمریکا مطرح می شود در نگاه اول شاید شماره اول این کشورها بازهم عمان باشد؛ اما از قرار معلوم در نبود سلطان قابوس فقید، این قطر است که می‌خواهد و می‌تواند گوی‌سبقت را از عمان در میانجیگری برباید.

  سفر غیرمنتظره وزیر خارجه قطر به عمان

وزارت امور خارجه قطر در حساب توئیتر خود اعلام کرد که محمد بن عبدالرحمان آل ثانی، وزیر امور خارجه این کشور طی سفری غیرمنتظره وارد عمان شده و در فرودگاه مسقط مورد استقبال بدر بن حمد البوسعیدی، وزیر امور خارجه این کشور قرار گرفت.

این سفر در حالی صورت می‌گیرد که گزارش‌هایی از حل و فصل بحران خلیج فارس با میانجیگری کویت طی روزهای اخیر منتشر شده است. احمد ناصر المحمد الصباح، وزیر خارجه کویت اخیرا گفت‌وگوها برای حل بحران در حوزه خلیج را امیدوارکننده خوانده است

وی افزود: همه طرف‌هایی که در گفت‌وگوی آشتی شرکت داشتند، پافشاری خود برای برقراری ثبات خلیج فارس را ابراز داشتند. روزنامه آمریکایی «نیویورک تایمز» نیز گزارش داد که دولت ترامپ با هدف فشار بر ایران، قصد دارد بحران خلیج فارس را حل کند.

عراقچی دیدار با نماینده بایدن را تکذیب کرد

معاون سیاسی وزیر امورخارجه ایران روایتی از سفر اخیر خود به عمان منتشر کرد.

سیدعباس عراقچی نوشت: «پس از سفر دو روزه به کابل، روز دوشنبه ۲۴ آذر به منظور برگزاری هفتمین اجلاس کمیته مشورت‌های راهبردی جمهوری اسلامی ایران و سلطنت عمان یک سفر چهار ساعته به عمان داشتم. سفری فشرده و بسیار مفید. در میان کشورهای حوزه خلیج فارس روابط ایران با عمان همواره از ویژگی و اهمیت خاصی برخوردار بوده است.

ضمنا، قصه پردازانی که از ملاقات‌های خیالی صحبت می کنند ظاهرا درک درستی از شرایط کنونی ندارند.» برخی از سایت‌ها و شبکه‌های تلگرامی مدعی شده بودند که یکی از اهداف سفر عراقچی به عمان دیدار با یکی از نمایندگان بایدن رییس جمهور منتخب آمریکا در این کشور عربی بوده است.

تلاش قطر برای میانجیگری بین ایران و آمریکا

دنیای اقتصاد به نقل از العرب،‌ نزدیک به عربستان‌سعودی نوشت: قطر تلاش می‌کند تا میانجی شماره یک بین ایالات‌متحده و تعدادی از دشمنان سیاسی آن در خاورمیانه باشد، به‌ویژه آنکه زمان روی کار آمدن بایدن و گشوده‌شدن باب مذاکره وی با ایران نزدیک بوده و احتمالا قطر امیدوار است تا بتواند جای عمان را در وساطت بین واشنگتن و تهران اشغال کند، اما فرصت‌های موفقیت وی اندک است.

در این مطلب آمده است: دلیلی وجود ندارد تا بایدن را به سمت جایگزینی قطر به‌جای عمان به‌عنوان واسطه، سوق دهد و با توجه به دوستانه‌نبودن رابطه بین قطر و عربستان و امارات، این کشور گزینه مناسبی برای این وساطت نخواهد بود، چراکه عربستان و امارات هر دو خواهان مشارکت در مذاکره واشنگتن با تهران هستند. دوحه خود را جایگزین طبیعی نقش عمان در مساله مذاکره آمریکا با ایران در پرونده هسته‌ای می‌داند و معتقد است که به صلح‌ها نزدیک‌تر است، این درحالی است که قطعا قطر با مخالفت عربستان با دخالت در مساله‌ای که برای ریاض اهمیت زیادی دارد، مواجه می‌شود.

اما ظاهرا قطر این نقطه را نقطه مهمی می‌داند که با استفاده از آن می‌تواند برای صلح با عربستان فشار وارد کند، به‌ویژه آنکه سعودی‌ها در سایه ورود بایدن به کاخ‌سفید، به‌دنبال تغییر اوراق روابط منطقه‌ای خود هستند، چراکه دوحه در رابطه با پرونده‌های حقوق‌بشر، ترور خاشقجی و جنگ یمن، مشکلات زیادی را در روابط بین عربستان و غرب ایجاد کرد.

خواسته‌های قطر تنها منحصر به ایفای نقش مسقط در مذاکرات احتمالی بین واشنگتن و تهران نیست، بلکه پژوهشگران نزدیک به دوحه می‌گویند رابطه قطر با ترکیه و نفوذ آن بر معارضان سوری و نیرو‌های طرفدار حکومت در لیبی، می‌تواند به‌عنوان عاملی برای پایان‌دادن به درگیری‌های طولانی استفاده شود، به‌خصوص بعد از آنکه قطر نقش واسطه را بین ایالات‌متحده و طالبان در افغانستان ایفا کرد.

نهی ابوالدهب، از تحلیلگران مرکز بروکینگز در دوحه، معتقد است که سنگ‌بنای سیاست خارجی قطر آن است که این کشور به مرکزی برای دیپلماسی تبدیل شود‌ و با توجه به اینکه تحریم‌های عربی عملیات واردات کالا‌های اساسی برای قطر را از سال ۲۰۱۷ تهدید می‌کند، ایران اولین کشوری بود که اقدام به ارسال کالا‌های اساسی برای قطر کرد‌ و بنادر و حریم هوایی خود را به روی این کشور گشود. حتی در صورتی‌که تحریم‌ها علیه قطر برطرف شود، هیچ تضمینی برای عدم‌بازگشت آنها وجود ندارد، بنابراین قطر باب روابط اقتصادی خود با ایران را باز‌خواهد گذاشت.

عربستان نگران آن است که یکی از دشمنانش به سلاح هسته‌ای دست یابد، به‌ویژه پس از آنکه موشک‌های کروز ایران و پهپادی تهران، تبدیل به بخشی از واقعیت‌های قدرت در خاورمیانه شده است. در این میان، پس از آنکه بایدن قدرت را به‌دست گیرد، با توجه به اینکه عتاب علنی خود را متوجه سعودی‌ها کرده و از برنامه‌اش برای مذاکره با ایران سخن گفته است، قطر هم تصور می‌کند که می‌تواند در یک جایگاه مذاکره‌ای بهتر قرار گرفته و نقش یک سازنده صلح را ایفا کند.

تنها چند روز پس از ترور سردار سلیمانی توسط آمریکا، پس از آنکه احتمالات شعله‌ور شدن جنگی بین ایران و ایالات‌متحده بالا گرفت، امیر قطر به تهران سفر کرد. تحلیلگران این سفر را دلیل فایده قطر برای ایالات‌متحده می‌دانند و معتقدند که سفر امیر قطر به تهران براساس درخواست ایالات‌متحده و با هدف توصیه به ایران برای خویشتنداری صورت گرفته است.

به گفته ابوالدهب، وزیرخارجه قطر نیز با پیام مشابهی به عراق سفر کرد و برای آرام‌کردن تنش‌ها پس از ترور سردار سلیمانی تلاش کرد. بنابراین‌ زمانی که مساله به تنش‌ها با ایران مربوط باشد، قطر موضع انزوا یا قطع‌رابطه را انتخاب نکرده و سعی می‌کند به سمت توقف تنش‌ها حرکت کند.