نقش مهم مبادی رسمی در قاچاق لوازم‌خانگی/ جولان محصولات خارجی در بازار با وجود ممنوعیت واردات

به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، صنعت لوازم خانگی به عنوان یکی از مهم‌ترین صنایع کشور طی سال‌های اخیر همواره با معضل قاچاق کالا روبرو بوده است. بر اساس اظهارات کارشناسان بازار لوازم خانگی و برخی از شواهد و قرائن موجود، حجم قابل توجهی از کالاهای مصرفی در این بازار از طریق قاچاق تأمین می‌شود به طوری که تقریباً در تمام محل‌های عرضه این محصولات مانند مغازه‌ها، فروشگاه‌ها و حتی سایت‌های فروش، کالای قاچاق به وفور وجود دارد.

از سوی دیگر مقامات رسمی نهادهای درگیر با مسئله قاچاق لوازم‌خانگی و برخی از بازیگران اصلی این صنعت از جمله تولیدکنندگان، آمارهای متناقضی در این خصوص ارائه می‌دهند. به گفته حمیدرضا دهقانی‌نیا سخنگوی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، بازار لوازم‌خانگی در ۶ ماهه ابتدای امسال با بیش از ۴۰۰ میلیارد تومان کشفیات قاچاق، در رده دوم اقلام مکشوفه قاچاق قرار دارد.

عبدالمجید اجتهادی، مدیرکل پیشگیری و نظارت بر امور قاچاق کالا و ارز سازمان تعزیرات نیز در خصوص گستردگی حضور قاچاق لوازم‌خانگی در بازارهای کشور می‌گوید: پروند‌ه‌های کلانی در این حوزه وجود دارد که به اسم قطعه، کالای کامل را وارد کشور می‎کنند و کالای قاچاق از بانه و گناوه نیز به راحتی از طریق شوتی‌ها وارد کشور می‌شوند.

علاوه بر این، آذر امسال بود که حمیدرضا غزنوی، سخنگوی انجمن تولیدکنندگان لوازم‌ خانگی با اشاره به حجم و شیوه‌های قاچاق در صنعت لوازم خانگی، اظهار داشت: قاچاق رسمی لوازم‌ خانگی عمدتاً از طریق مرزهای آبی کشور صورت می‌گیرد و بر اساس آمار و اطلاعات موجود، حجم قاچاق لوازم‌خانگی به روزی هزار تا ۳ هزار ماشین ( وانت بار، نیسان و …) رسیده که از ۴ بندر تجاری به مراکز استان‌ها وارد می‌شود.

مرتضی میری، رئیس اتحادیه فروشندگان لوازم خانگی نیز معتقد است قاچاق لوازم خانگی در سال‌های اخیر نه تنها کاهش نداشته، بلکه با افزایش ۱۰۰ درصدی روبرو بوده است.

با توجه به اهمیت موضوع قاچاق لوازم خانگی با بابک ثقفی، مدیرعامل شرکت مادیران که سهم قابل توجهی از این بازار را در اختیار دارد به گفت‌وگو نشستیم. گفتنی است که ثقفی اخیراً نیز در دیدار فعالان اقتصادی با رهبر معظم انقلاب، برای برون‌رفت از وضعیت فعلی بازار لوازم خانگی دو موضوع پیشنهاد تأمین ارز رقابتی برای تولیدکنندگان لوازم خانگی برای مدت ۳ سال و همچنین لزوم حمایت سازمان بورس از ورود صنایع لوازم خانگی و تسهیل استفاده از ابزارهای مالی را مطرح کرده بود.

 فارس: برای شروع بحث، لطفا تاریخچه‌ای از صنعت لوازم‌خانگی در ایران را بیان کنید.

ثقفی: در سال‌های پس از جنگ تحمیلی یعنی سال ۷۰ به بعد، شرکت‌های تولیدی داخلی در کشور فعالیت داشتند اما افزایش تقاضا در آن سالها منجر به این شد که برخی از شرکت‌های مطرح خارجی توجه ویژه‌ای به بازار لوازم خانگی در ایران داشته باشند. این شرکت‌ها بدون اینکه از زیرساخت خاصی برخوردار باشند، به مرور زمان رشد کرده و با هدف سلطه بر بازار لوازم خانگی ایران به سمت قاچاق حرکت کردند. شکل‌گیری این پدیده منجر به کاهش چشمگیر سهم تولیدات داخلی از بازار لوازم خانگی و محو تدریجی برخی شرکت‌های تولیدکننده داخلی از جمله ارج و آزمایش شد.

از سال ۸۳ برخی از شرکت‌های داخلی، در بخش‌هایی از صنعت لوازم خانگی شروع به سرمایه‌گذاری کردند که شامل ۴ گروه اصلی «یخچال و لباسشویی»، «لوازم خانگی کوچک»، «لوازم صوتی و تصویری» و «تاسیسات لوازم خانگی» می‌شد. در حال‌ حاضر حجم بازار این ۴ گروه از لوازم خانگی، حدود ۵۰ تا ۶۰ هزار میلیارد تومان است که این موضوع، انگیزه تولید‌کنندگان و سرمایه‌گذاران برای فعالیت در بازار لوازم خانگی در ایران را افزایش می‌دهد.

فارس: خروج یک‌ جانبه آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌ها علیه کشورمان در اردیبهشت‌ماه ۹۷ چه تأثیری بر بازار لوازم خانگی داشت؟

ثقفی: تا پیش از سال۹۷ به دلیل ضعف تولیدات داخلی، حدود ۷۰ درصد از بازار در اختیار شرکت‌های خارجی قرار داشت. نقطه عطف بازار لوازم خانگی هنگامی بود که پس از اعمال دور جدید تحریم‌های آمریکا علیه کشورمان، این شرکت‌ها تصمیم به خروج از بازار لوازم خانگی ایران گرفتند.

در آن زمان به دلیل عدم تأمین نیاز کشور، قیمت لوازم خانگی با افزایش ناگهانی مواجه شد و نکته جالب توجه اینکه افزایش قیمت در آن مقطع زمانی متناسب با افزایش نرخ ارز نبوده و مهمترین عامل گرانی کالا در آن زمان را باید عدم توازن عرضه و تقاضا دانست. در چنین شرایطی شرکت‌های خارجی که دغدغه از دست دادن سهم خود را داشتند، از طریق قاچاق کالا توانستند بازار خود را در ایران حفظ کنند. بر همین اساس بازار لوازم خانگی بیش از گذشته تحت تأثیر معضل قاچاق کالا قرار گرفت.

فارس: دو سال است که واردات لوازم‌خانگی ممنوع شده اما با این وجود، کالاهای خارجی به وفور در بازار دیده می‌شوند. نظر شما در این مورد چیست؟

ثقفی: به نظرم صحبت از ممنوعیت واردات لوازم خانگی طی ۲ سال گذشته در حالی که این حجم از قاچاق بازار را فرا گرفته، بیشتر شبیه یک شوخی است. اگر واردات به صورت رسمی صورت می‌گرفت و بابت آن تعرفه‌ پرداخت می‌شد، مشکلی وجود نداشت اما در حال‌ حاضر شاهد آن هستیم که همان کالا بدون پرداخت تعرفه و مالیات در حال ورود به کشور است.

حضور گسترده کالای قاچاق در بازار لوازم خانگی در شرایط فعلی به راحتی قابل اثبات است. در شرایطی که امکان واردات رسمی مواد اولیه و قطعات مورد نیاز برای تولید لوازم خانگی وجود ندارد، می‌توان نتیجه گرفت اکثر کالاهایی که در فروشگاه‌های خیابان جمهوری و خیابان شریعتی تهران عرضه می‌شوند، قاچاق هستند. به عنوان مثال ۳ شرکت خارجی بخش قابل توجهی از بازار تلویزیون را از همین طریق در اختیار گرفته‌اند، چراکه بیشتر تلویزیون‌های موجود در بازار دارای گیرنده ماهواره‌ای هستند و با توجه ممنوعیت بکارگیری این گیرنده‌ها، می‌توان با قاطعیت ادعا کرد که قاچاق کالا صورت گرفته است. این وضعیت با شدت کمتری در مورد یخچال و لباسشویی نیز وجود دارد.

فارس: هم‌اکنون وضعیت تولیدکنندگان در بازار لوازم خانگی را چطور ارزیابی می‌کنید؟

ثقفی: طی یک سال اخیر بازار لوازم خانگی شرایط خاصی را تجربه کرده است به طوری که ضمن وجود نوسانات قیمتی، با کمبود کالا نیز مواجه بودیم، اما در حال حاضر وضعیت نسبت به گذشته تغییر کرده چرا که اکثر تولیدکنندگان لوازم خانگی توان تأمین نیاز بازار را دارند که این نکته بسیار مهمی است. به طور مثال سهم محصولات خارجی از بازار تلویزیون از ۷۵ درصد به ۵۰ درصد کاهش پیدا کرده است و اگر مبادی ورود قاچاق کنترل شود و یا ارز رقابتی به تولیدکننده تخصیص داده شود، می‌توان تولید را به مقداری رساند که سیر نزولی سهم محصولات خارجی از بازار تداوم داشته باشد. اما پرسش اصلی اینجاست، اگر همین الان تحریم‌ها برداشته شوند، حمایت از تولیدکنندگان داخلی ادامه خواهد یافت؟

* اهمیت تخصیص ارز ارزانتر به تولیدکنندگان

فارس: چرا با وجود افزایش قابل توجه نرخ ارز، قاچاق لوازم خانگی همچنان جذابیت دارد؟

ثقفی: در شرایط فعلی با توجه به کاهش تفاوت نرخ ارز نیمایی با نرخ ارز در بازار آزاد، کالا قاچاق‌پذیرتر شده است، چرا که قاچاقچی برخی از هزینه‌های تولیدکننده از جمله مالیات بر ارزش افزوده و تعرفه‌های گمرکی را پرداخت نمی‌کند و عملاً از این حیث منتفع می‌شود. بنابراین قیمت نهایی کالای قاچاق  ارزان‌تر و یا معادل محصولات داخلی است که امروز می‌توان گفت ارزان‌تر تمام می‌شود. در حالی که پیشتر یکی از امتیازات تولید داخل، تفاوت نرخ ارز دولتی با بازار آزاد بود که در قیمت نهایی خود را نشان می‌داد و شرایط نیز برای تولیدکننده داخلی به نحوی بود تا کالای خود را رقابت‌پذیر کند. در این شرایط برای ایجاد امکان رقابت در این حوزه، ارز نیمایی باید ۲۰ درصد پایین‌تر از نرخ ارز در بازار آزاد به تولیدکنندگان اختصاص یابد.

علاوه بر این، باید این نکته را نیز در نظر گرفت که در برخی موارد تامین کالای قاچاق نسبت به تولید داخلی مزیت جدی دارد و این موضوع مشکلات تولیدکننده را دوچندان می‌کند. به طور مثال فرآیند تحویل کالای قاچاق به عرضه‌کننده یا مصرف‌کننده بسیار کوتاه است. در حال‌حاضر در تمام نقاط کشور می‌توان در کمتر از یک روز کاری کالای قاچاق را تحویل گرفت. این در حالی است که فرآیند تامین قطعات وارداتی برای تکمیل زنجیره تولید در داخل کشور از جمله ثبت سفارش، تامین ارز، انجام تشریفات اداری، ترخیص و حمل کالا حدود ۴ الی ۵ ماه زمان می‌برد.

در گذشته، پرداخت نرخ تعرفه‌ از سوی واردکنندگان به تولیدکننده امکان رقابت با کالای خارجی می‌داد اما امروز با وجود این حجم قاچاق این مهم نیز صورت نمی‌گیرد و عملاً یکی از ابزارهای حمایتی دولت از تولیدکنندگان از کار افتاده است، از طرف دیگر، وقتی هزار میلیارد تومان کالا به فروش می‌رسد ۹۰ میلیارد تومان آن باید بابت مالیات بر ارزش افزوده پرداخت شود. البته این مبلغ در نهایت توسط مصرف‌کننده پرداخت می‌شود اما تولید‌کننده باید در همان ابتدا بخشی از آن را بپردازد که از این بابت دردسر‌ساز است. مشخص است که مسائلی از این دست برخی افراد را ترغیب می‌کند تا به سمت و سوی قاچاق حرکت کنند.

فارس: قاچاقچیان لوازم خانگی عمدتاً از چه روش‌هایی برای واردات کالا به کشور استفاده می‌کنند؟

ثقفی: در شرایط فعلی روش‌های متفاوتی برای ورود کالای قاچاق به داخل کشور وجود دارد اما پر واضح است که ۳ برند معروف خارجی که بیش از ۵۰ درصد بازار لوازم خانگی را در اختیار دارند، از طریق کولبری عمل نمی‌کنند بلکه کالاهای خود را از طریق مبادی رسمی و به صورت انبوه از مرزهای غربی و یا بنادر جنوبی وارد کشور می‌کنند. بخش عمده‌ای از قاچاق کالا توسط این شرکت‌ها به شیوه ته‌لنجی است، با استفاده از این روش قاچاق به وسیله ماشین‌‎های وانت و کانتینری در حال انجام بوده و برآورد ما رقمی در حدود روزانه ۲ الی۳ هزار ماشین است.

فارس: آیا تلاش‌های دولت از قبیل راه‌اندازی سامانه‌های نظارتی برای جلوگیری از قاچاق محسوس بوده است؟

ثقفی: خیر، در خصوص جلوگیری از قاچاق باید واقع‌بین بود. در حال‌حاضر سایت‌های فروش دیجیتال مربوط به بانه که فروش آنلاین دارند و پیامک هم به مشتری ارسال می‌کنند عملاً کالای قاچاق به فروش می‌رساند، حتی این کالاها توسط برخی شرکت‌ها بیمه هم می‌شوند. این جای سوال است که چگونه این سایت‌ها با وجود فروش محرز کالای قاچاق دارای درگاه پرداخت الکترونیکی و نماد اعتماد الکترونیکی نیز هستند. این مسئله تازگی ندارد، در سال ۹۶ و قبل از تحریم‌ها نیز قاچاق لوازم خانگی وجود داشته است. هم‌اکنون نیز یکی از برندهای مشهور در بازار تلویزیون ایران، با وجود گذشت پنج سال از قطع همکاری با کشورمان، هنوز در این بازار حضور فعال دارد. این مسائل نشانگر آن است که تلاش‌های دولت در جهت مبارزه با قاچاق لوازم خانگی تاکنون موفقیت‌آمیز نبوده است.

فارس: چه راه‌حلی را برای مبارزه با قاچاق لوازم خانگی پیشنهاد می‌کنید؟

ثقفی: برای مبارزه با قاچاق لوازم خانگی باید سطح تولیدات این صنعت چه به لحاظ کمی و چه به لحاظ کیفی افزایش پیدا کند. به عبارت دیگر، ضمن تلاش در جهت ارتقای کیفی محصولات، تیراژ یک شرکت در تولید تلویزیون باید به ۶۰۰ هزار دستگاه و در یخچال به ۳۵۰ هزار دستگاه برسد تا در آن صورت در داخل و خارج کشور بازار موثرتری داشته باشد. بنابراین برای اینکه طی ۲ الی ۳ سال آینده در صنعت لوازم‌خانگی به اهداف تولیدی خود برسیم، ضروری است تا سهم قاچاق در این بازار به ۲۰ درصد برسد.

همچنین در صورتی که نتوان مرزهای کشور را برای عدم واردات کالای قاچاق کنترل کرد، باید ارز رقابتی در اختیار تولیدکننده قرار گیرد تا قاچاق کالا صرفه اقتصادی نداشته باشد. همچنین باید در نظر داشت که در صورت افزایش  تولیدات داخلی، نیازی به حمایت ویژه از سمت دولت وجود ندارد. به عنوان نمونه در حوزه تلویزیون به دلیل تولید بالا و تقاضای زیاد، قیمت نهایی آن را کاهش دادیم چرا که  تیراژ بالاتر، قیمت مناسب‌تری را برای مصرف‌کننده به ارمغان خواهد آورد.

* ناکامی تولیدکنندگان ایرانی در تبلیغات

فارس: فضای تبلیغات را برای تولیدکنندگان داخلی لوازم‌خانگی چطور می‌بینید؟

ثقفی: در ۲۰ سال گذشته فضاسازی شرکت‌های خارجی در کشور ما بسیار قدرتمند بوده به طوری که می‌توان گفت اصلاً اجازه رشد به تولیدکننده داخلی داده نشده و هم‌اکنون نیز فضای تبلیغات در اختیار این شرکت‌ها قرار دارد. در صورتی که هزینه‌های تبلیغ کالا در ایران بسیار افزایش یافته است. در همین خصوص می‌توان به هزینه ۱۰۰ الی ۱۵۰ میلیونی اجاره بیلبوردها اشاره کرد.

باید در نظر داشت که محرومیت تولیدکنندگان ایرانی از اصل مهمی مانند تبلیغات به دلیل هزینه‌های گزاف آن، علاوه بر اینکه به یکی از عوامل ناکامی تولیدات داخلی تبدیل شده، افزایش هزینه‌های تبلیغاتی را هم در پی داشته است. این درحالی است که شرکت‌های خارجی با افزایش قیمت در کالای نهایی، هزینه تبلیغات خود را در نهایت از مصرف‌کننده دریافت می‌کنند و به همین صورت این چرخه معیوب تداوم می‌یابد.

فارس: نظر شما در خصوص تغییر برند یا همان ری برند کردن لوازم خانگی چیست؟

ثقفی: در برخی از کالاها تغییر برند به معنای اینکه برچسب دیگری روی کالا درج شده و به اسم دیگری به فروش می‌رسد، بسیار متداول است چرا که برخی نام‌های تجاری، بیشتر در ایران جا افتاده‌اند. در غرب کشور این تغییر برندها بیشتر در خصوص کالاهایی مانند کولر و ماشین لباسشویی صورت می‌گیرد، اما در حوزه تلویزیون این پدیده بسیار کم است.

فارس: وضعیت صادرات در بازار لوازم‌خانگی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

ثقفی: در حوزه لوازم خانگی هم‌اکنون برخی شرکت‌ها در زمینه صادرات کالا فعالیت دارند. قیمت سوخت و پایین بودن هزینه حمل و نقل در ایران به عنوان مزیت صادراتی کشور ما نسبت به کشورهای دیگر در حوزه لوازم خانگی محسوب می‌شود. به عنوان مثال هزینه حمل یک یخچال ۳۰۰ دلاری به خاورمیانه معادل ۱۰۰ دلار است امااگر کالایی از مسیر ایران از چین به عراق صادر شود، هزینه تمام شده آن بسیار ارزانتر خواهد بود.

فارس: با توجه به نکاتی که فرمودید، چه میزان امکان تحقق سیاست داخلی‌سازی در کشور وجود دارد؟

ثقفی: به طور کلی به هر میزان که تیراژ تولید لوازم‌ خانگی در کشور افزایش پیدا کند امکان تحقق داخلی‌سازی بیشتر است. در این حوزه باید به دخل و خرج شرکت تولیدکننده توجه ویژه داشت تا دچار مشکل نشویم. مثلاً در تولید یخچال، یک شرکت ایرانی به دلیل صرفه بیشتر برای دو شرکت ترکیه‌ای ورق تولید کرده و به این کشور صادر می‌کند. جالب اینجاست که همین شرکت‌های ترکیه‌ای، محصول نهایی خود را به صورت قاچاق به ایران ارسال می‌کنند.

در حال‌حاضر با توجه به میزان سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در کشور می‌توان فراتر از بازار ایران عمل کرد. به عنوان مثال در حوزه تولید تلویزیون سالانه حدود ۴ میلیون دستگاه توان تولید داریم که این میزان بسیار بالاتر از نیاز مصرفی در ایران است. تولیدکنندگان تلویزیون در سال اخیر یک میلیون دستگاه تولید داشته‌اند که می‌توانستند نیاز ۱.۵ میلیون دستگاهی مصرف داخل را هم تامین کنند اما مابقی بازار در اختیار کالای قاچاق بود. البته با توجه به سهم ۵۰ درصدی قاچاق در کشور، مسئله مهم فروش محصولات داخلی است. در ۳ ماه گذشته با توجه به مشکلاتی که ذکر شد کالای قاچاق در بازار افزایش پیدا کرد. با این اوصاف باید دید در پایان سال با انبارهای متورم شده مواجه خواهیم شد یا خیر.

فارس: چه صنایعی از قِبَل رونق صنعت لوازم خانگی منتفع می‌شوند؟

ثقفی: در جامعه‌ای که آمار بیکاری در آن بسیار بالاست، حمایت از صنایع داخلی باید جدی‌تر گرفته شود، این موضوع را دولتمردان خیلی بهتر از من درک می‌کنند. باید در نظر داشت که ظرفیت ویژه در صنعت لوازم‌خانگی و افزایش تولیدات داخلی موجب شده است که برخی از صنایع وابسته مانند پتروشیمی، فولاد، آبکاری و مهم‌تر از آن حمل و نقل نیز رونق گیرند و جوانان نخبه ما در این صنایع به کار گرفته شوند.

فارس: سخنگوی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز  اخیراً بر لزوم همکاری تولیدکنندگان لوازم خانگی با سامانه گارانتی تاکید داشته است؛ نظر شما در این مورد چیست؟

ثقفی: شرکت مادیران در حوزه‌هایی که در آنها فعالیتی ندارد از جمله تلفن همراه، یکی از برند‌های مطرح در گارانتی است. در حال حاضر بر اساس تصمیم متولیان امر، قرار است سامانه پیگیری دستگاه‌ها(سامانه گارانتی) به صورت منسجم ایجاد شود و ما هم طبیعتا مطابق تکالیف قانونی خود عمل خواهیم کرد. در خصوص کالاهایی که از رده خارج می‌شوند، مادیران موظف است که طبق قانون آن کالا را تا پنج سال موجود داشته باشد.

فارس: با توجه به اینکه شرایط جدیدی برای شرکت‌های تولیدکننده گوشی تلفن همراه بعد از طرح رجیستری به وجود آمده است آیا قصد سرمایه‌گذاری جدید در این حوزه را ندارید؟

ثقفی: با توجه به پیشینه مطلوب مجموعه ما، در سال۱۳۸۶ پیشنهاد شد که خط تولید تلفن‌ همراه را وارد کشور کنیم. بر همین اساس خط تولیدی بزرگی را از طریق هوایی وارد کشور کردیم. پس از تعطیلات عید ۹۷ تعرفه‌ها به طور ناگهانی تغییر کرد و از آنجا که گوشی تلفن همراه قاچاق، حدود ۹۰ درصد بازار را در اختیار داشت، قافیه را به آن واگذار کردیم. پس از اجرای طرح رجیستری و ایجاد فضای مساعد جهت ورود به این بازار ،همواره در اندیشه ورود به این عرصه هستیم چراکه ادعای فعالیت در صنایع الکترونیک را داریم اما باید پذیرفت که ورود به این عرصه نیز موانع خود را دارد چرا که سرشار از تغییرات و پیشرفت تکنولوژی است و باید مدبرانه و بر اساس طرح و برنامه در این خصوص تصمیم گرفت.