افزایش قاچاق و واردات از مناطق آزاد نتیجه معافیت های غیر کارشناسی در لایحه مالیات بر ارزش افزوده

سید محمد هادی سبحانیان عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی در گفت‌وگو با برنامه «رهیافت» رادیو اقتصاد با اشاره ضرورت اصلاح ساختار بودجه گفت: بحث کاهش وابستگی بودجه به نفت در سیاست­های اقتصاد مقاومتی و قانون برنامه ششم نیز آمده و عقل سلیم هم چنین امری را حکم می­کند. تجربه دنیا و مبانی نظری هم تاکید دارد که کشور باید از درآمد مالیاتی و سایر درآمدهای غیرنفتی اداره شود. یعنی چه نفت بفروشیم از کشاورز گندم بخریم یا حقوق بازنشسته را بدهیم؟!

این کارشناس اقتصادی درباره پایه­های مختلف وضع مالیات در دنیا گفت: یکی از روش­های اخذ مالیات، مالیات بر درامد است. یعنی بنگاهی که سودآوری دارد یا شخصی که حقوق می­گیرد باید از درآمد خود مالیات بپردازد. به این اصطلاحا مالیات بر پایه درآمد گفته می­شود. یکسری از مالیات­ها بر پایه ثروت است. یعنی از افراد براساس ملک یا ماشینی که دارند مالیات می­گیرند.

*در بزرگترین منطقه آزاد دنیا هم مالیات بر ارزش افزوده اخذ می­شود

وی افزود: قسم دیگری از مالیات، مالیات بر مصرف است. یعنی مصرف­کننده در زمان خرید باید مالیات بپردازد. رویکرد غالب دنیا این است که از تکیه بیشتر بر مالیات بر درآمد به سمت مالیات بر مصرف برود زیرا هر قدر از فعال اقتصادی مالیات بیشتری اخذ شود انگیزه او برای فعالیت کمتر می­شود. در کشور ما هم همچنین اتفاقی در حال رخ دادن است و توصیه کارشناسان نیز این است که نرخ مالیات بر شرکت­ها که ۲۵ درصد است کاهش یابد و از مصرف­کننده مالیات گرفته شود. مالیات بر ارزش افزوده هم نوعی مالیات بر مصرف است. در بیش از ۱۷۰ کشور دنیا این مالیات اخذ می شود و مالیاتی نیست که کشور ما ابداع کرده باشد. در بزرگترین منطقه آزاد دنیا که دبی است از دو سال گذشته اخذ این مالیاتی اجرایی شد. بنابراین این گونه نیست که بگوییم همه مناطق آزاد دنیا معاف از مالیات ارزش افزوده هستند.

سبحانیان درباره نحوه دریافت مالیات ارزش افزوده گفت: در اغلب این ۱۷۰ کشور که اشاره شد، مالیات مذکور در زنجیره گرفته می­شود. یعنی در زنجیره تولید کالا از بدو تولید تا مصرف، مالیات ارزش افزوده پرداخت می­شود. البته به معنای گرفتن چندین بار مالیات از یک کالا نیست. بلکه آن فعال اقتصادی که در میانه این حلقه است برای خرید نهاده­های خودش مالیات بر ارزش افزوده­ پرداخت می­کند که اسمش مالیات خرید است. بابت این مالیاتی که از جیبش می­پردازد اعتباری به او تعلق می­گیرد.

عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی ادامه داد: یعنی فرض کنید من سه تا نهاده خریدم و بابتش ۵۰ تومان مالیات بر ارزش افزوده از جیبم داده­ام. از حلقه بعدی که کالا را می­فروشم ۱۰۰ تومان مالیات می­گیرم که اسم ان مالیات فروش است. از این ۱۰۰ تومان، ۵۰ تومان خودم را برمی­دارم و مابقی را به سازمان امور مالیاتی می­دهم. در این حالت تولید کننده ریالی از جیب خود مالیات نمی­دهد، بلکه مصرف کننده نهایی آن را می­پردازد. با توجه به این مسائل، تولیدکنندگان بر اصلاح لایحه اصرار داشتند.

*مالیات بر ارزش افزوده موجب کاهش قاچاق کالا و کوچک شدن اقتصاد زیرزمینی می­شود

وی درباره آثار مثبت اجرای حذف معافیت مالیات بر ارزش افزوده گفت: وقتی کالایی از مالیات معاف شد، دیگر لازم نیست برای آن فاکتوری صادر شود. بنابراین عملا زنجیره و یا حلقه این وسط گم می­شود. در حالی که منطق مالیات بر ارزش افزوده این است که تمام حلقه ها شفاف شود. با اخذ این مالیات حلقه­ها شناسایی، حجم اقتصاد زیرزمینی کم و قاچاق کالا مشخص می­شود.

سبحانیان اظهارداشت: یکی از دلایلی که تولید کنندگان ما از شرایط فعلی ناراضی هستند این است که می­گویند من که شفاف عمل­ می­کنم باید مالیات بپردازم اما همکاری که غیررسمی کار می­کند ریالی مالیات نمی­دهد. براین اساس توصیه نهادهای بین ­المللی این است که از دامنه معافیت­ها جز در موارد ضروری کاسته شود. با این کار فشار مضاعف از دوش تولید کننده و فعالان اقتصادی که شفاف کار می­کنند برداشته می­شود.

*لزوم هزینه بخشی از درآمد مالیات بر ارزش افزوده مناطق آزاد برای توسعه و آبادانی

عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی گفت: ما معتقد هستیم اگر مناطق آزاد در این زنجیره مشارکت کنند و مشمول مالیات بر ارزش افزوده شوند حتما باید از درآمد حاصله سهمی داشته باشند. ولی این گونه نیست که فعال اقتصادی مناطق آزاد با انجام تکالیفش بیگانه باشد که بخواهیم دوره آزمایشی بگذاریم. به نظرم با همین ملاحظات که خیلی از مناطق آزاد هم زیرساخت لازم را ندارند، سهمی از وصول درامد مالیات بر ارزش افزوده داشته باشند تا صرف توسعه و آبادانی آنجا شود.

وی تاکید کرد: این کار هم به نفع مناطق آزاد است و هم زنجیره کالا و خدمات را شفاف و از ورود کالا قاچاق جلوگیری می‌کند. این پیشنهاد از هر جنبه که به آن نگاه کنید برای کشور منفعت دارد اما تعجب می‌کنم براساس چه ملاحظاتی مانع اجرای قانون اخذ مالیات بر ارزش افزوده در این مناطق می‌شوند؟!

سبحانیان در پاسخ  به این سوال که آیا خوش‌بین هستید مجلس لیست معافیت‌ها را کوچک کند گفت: من چندان خوش‌بین نیستم. در این لیست مواردی وجود دارد که با هیچ منطقی سازگار نیست و باعث افزایش واردات و قاچاق از مناطق آزاد می‌شود. برای مثال معافیت هتل‌ها و مسافرت دریایی از مالیات بر ارزش افزوده. چرا؟! احتمالا کسانی که این قانون را گذاشتند هدفشان رونق گردشگری بوده اما واقعیت این است هر چه این لیست گسترش یابد شفافیت کنار گذاشته می‌شود و فشار بر تولید کننده بیشتر خواهد شد.

این کارشناس اقتصادی گفت: به طور کلی دو دلیل برای معافیت مالیات بر ارزش افزوده وجود دارد. یک دسته آن‌هایی که گرفتن مالیات از آن‌ها هزینه زیادی دارد و این هزینه به درآمد غلبه می‌کند. دلیل دوم این است  اقلامی که در سبد اقشار محروم و ضعیف جامعه قرار می‌گیرد از پرداخت مالیات بر ارزش افزوده معاف شود. اقامت در هتل در سبد خانوار کم درآمد است یا هزینه وصول این مالیات زیاد است که باید معافیت بگیرد؟