امر به معروف و نهی از منکر یک فریضه عقلانی است

به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از ایکنا، مهر نوشت: این روزها سخن از غفلت جامعه اسلامی نسبت به فریضه امر به معروف و نهی از منکر مطرح است. به این معنا که این گفتمان، بخش زیادی از مشکلات اجتماعی، فرهنگی، اخلاقی، سیاسی و … را به عدم پرداخت گسترده و اصولی به فریضه امر به معروف و نهی از منکر مربوط می‌داند. در این رابطه با سید محمد مهدی رفیع پور، مدرس سطح عالی و خارج فقه قم به گفتگو نشستیم؛

*اهمیت امر به معروف را در شرایط کنونی چگونه می‌بینید؟

درباره اهمیت و جایگاه امر به معروف و نهی از منکر فراوان سخن گفته شده است و بنده تمایلی به طولانی کردن سخن و تکرار مکررات ندارم. اما با توجه به تشکیل حکومت اسلامی از یک سو و حملات و تبلیغات فراوانی که علیه معروف‌ها و منکرات انجام می‌شود از سوی دیگر، رسالت ما برای اقامه این فریضه الهی دوچندان است. در عصر رسانه باید تلاش کنیم بحث معروف و منکر را برای جامعه و مخاطب جا بیندازیم چنانکه توضیح خواهم داد.

*امر به معروف در روایات ما چه جایگاهی دارد؟

فریضه امر به معروف در آیات متعددی از قرآن کریم و همچنین در روایات فراوانی از رسول خدا و ائمه اهل بیت علیهم السلام مورد توجه قرار گرفته است.. مرحوم شیخ حر عاملی-صاحب کتاب ارزشمند وسایل الشیعه- در جلد ۱۶ این کتاب، مجموعه‌ای از روایات این بحث را گردآوری کرده است. در اینجا و برای تبرک روایتی را برای شما نقل می‌کنم که اگرچه تکراری باشد اما خیلی مهم و جالب است. در حکمت ۳۷۴ نهج البلاغه از امام امیرالمؤمنین علیه السلام روایت است که: «وَ مَا أَعْمَالُ الْبِرِّ کُلُّهَا وَ الْجِهَادُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ- عِنْدَ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیِ عَنِ الْمُنْکَرِ- إِلَّا کَنَفْثَهٍ فِی بَحْرٍ لُجِّیٍّ…. (وسایل الشیعه ۱۶/۱۳۴) و تمام کارهای نیکو و جهاد در راه خدا برابر امر به معروف و نهی از منکر چونان قطره‌ای بر دریای موّاج و پهناور است.

*جایگاه امر به معروف در حکومت اسلامی را چگونه می‌بینید؟

متأسفانه تفسیر و تلقی اشتباه از این فریضه از یک سو و اجرای نادرست آن از سوی دیگر سبب شده است که جامعه ما توجه و علاقه خود را نسبت به آن از دست بدهد

مسلماً یکی از وظایف حکومت اسلامی توجه و اجرای فریضه امر به معروف و نهی از منکر است. قرآن کریم در این باره می‌فرماید: الَّذِینَ إِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلاَهَ وَ آتَوُا الزَّکَاهَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ وَ لِلَّهِ عَاقِبَهُ الْأُمُور (حج ۴۱) همان کسانی که چون در زمین به آنان توانایی دهیم، نماز برپا می‌دارند و زکات می‌دهند و به کارهای پسندیده وامی دارند و از کارهای ناپسند باز می‌دارند و فرجام همه کارها از آنِ خداست.

مکّنّاهم یعنی به آنها مکنت و به تعبیر امروزی امکانات دادیم و ما اکنون مصداق این آیه هستیم. تشکیل جمهوری اسلامی بالاترین زمینه و تمکن را برای ما فراهم کرده است. یکی از رسالت‌های جمهوری اسلامی امر به معروف و نهی از منکر است. لکن متأسفانه تفسیر و تلقی اشتباه از این فریضه از یک سو و اجرای نادرست آن از سوی دیگر سبب شده است که جامعه ما توجه و علاقه خود را نسبت به آن از دست بدهد برای مثال مهمترین امر به معروف و نهی از منکر مربوط به خود والیان و مأموران و مسئولان دولت و حکومت اسلامی است که هم بیت المال در اختیار آنها است و هم قدرت دارند. اما در زمینه فساد و دادگاه‌هایی که به درستی برای برخورد با آن تشکیل می‌شود، شما ملاحظه می‌کنید که ستاد امر به معروف غایب است.

مهمترین منکرات فساد مالی است و ستاد امر به معروف باید برای کشف و معرفی فاسدان به قوه قضائیه فعال باشد که نیست. یا در زمینه حقوق زندانی‌ها و کلاً حقوق مردم که رعایت آن از بالاترین معروف‌ها و هتک آن از بالاترین منکرات است باید بیشترین حساسیت در ستاد امر به معروف و قوه قضائیه وجود داشته باشد و بدون اغماض برخورد شود اما این مسئله پر رنگ نیست.

در حکومت اسلامی باید نهاد امر به معروف در گام اول مراقب مسئولان و کارگزاران و مأموران باشد و با آنها مواجه شود. الناس علی دین ملوکهم اگرچه روایت نیست اما واقعیت است و تجربه تاریخ حکمرانی در بشریت پشتوانه صحت آن است

به نظر بنده در حکومت اسلامی باید نهاد امر به معروف در گام اول مراقب مسئولان و کارگزاران و مأموران باشد و با آنها مواجه شود. الناس علی دین ملوکهم اگرچه روایت نیست اما واقعیت است و تجربه تاریخ حکمرانی در بشریت پشتوانه صحت آن است. کارگزاران مؤمن، پاک دست و متدیّن سبب گسترس ارزشها در جامعه می‌شوند و لذا امر به معروف و نهی منکر کردن آنها مسلماً اولویت دارد. البته حکومت نسبت به مردم هم موظف است توجه داشته باشد و این فریضه را اجرا کند و تردیدی در اصل این مطلب نیست.

*دلایل عدم توجه به امر به معروف را با وجود تذکرات مکرر رهبری چه می‌بینید؟

همانطور که اشاره کردم فروکاستن مسئله مهم امر به معروف و نهی از منکر به چند مورد مشخص و تفسیر نادرست آن را از دلایل مهم این مطلب می‌دانم. اینکه عده‌ای یاد گرفته‌اند پس از هر سخنرانی آقا قدری بنر بزنند یا همایش برگزار کنند و بعد هم مسئله را فراموش کنند، اصلاً رویکرد موجهی نیست. برای تحقق فرمایشات عالمانه معظم‌له باید کارهای عالمانه و ماندگار کرد.

دامنه و شیوه امر به معروف و نهی از منکر بسیار بسیار گسترده و متنوع است. چه اشکالی داشت که مثلاً بعد از یکی از تأکیدات رهبر معظم انقلاب روی این مسئله، ستاد امر به معروف یا ارگان‌های تبلیغاتی متعدد ما به یک فیلم ساز به یک کارگردان که در زمینه تقبیح فقر یا فساد و فحشاء فیلم ساخته بود، به عنوان تجلیل از نهی از منکر- نه به عنوان کار صرفاً هنری- جایزه می‌دادند و تشویق می‌کردند؟ نهی از منکر مگر بالاتر از این هم می‌شود باشد. فیلم چنین هنرمندی تا عمق وجود بیننده نفرت و بازدارندگی از منکری را برده است و این تقدیر دارد. استفاده از هنر بالاترین تأثیر را در هر زمینه و از جمله در حوزه فریضه مورد بحث ما دارد.

*آسیب شناسی روش‌های مخرّب امر به معروف از نظر شما چه چیزهایی را شامل می‌شود؟

برخوردهای موردی با برخی منکرات و نادیده گرفتن منکرات مهم‌تر و همچنین اعمال شیوه‌های خشن برای برخورد با منکراتی که منکر بودن آن برای بخش بزرگی از جامعه جا نیفتاده است ممکن است نتیجه‌ای چند ساعته داشته باشد اما قانع نشدن جامعه همان و ادامه دادن به گناه- و لو در جای دیگر و به صورت دیگر- از پیامدهای برخوردهای تند است. امروزه و به برکت آمار کارآمدی و ناکارآمدی بسیاری از اقدامات را می‌توان محک زد و تعارف را کنار گذاشت.

اساساً خود «معروف و منکر» بودن یک «مفهوم اجتماعی» است و رفتار و گفتار رسانه‌ها، مطبوعات، سخنرانان، نویسندگان و خلاصه نخبگان، روی «معروف و منکر» بودن یک موضوع بسیار مؤثر هستند. کاری اگر معروف یا منکر شد، خود جامعه نسبت به آن حساس و هشیار می‌شود و اگر نیازی به تذکر و برخورد حکومت اسلامی بود، جامعه به کمک حکومت خواهد آمد و آن را تأیید خواهد کرد

یک کار آماری خوب که نهادهای مسئول لازم است انجام دهند بررسی خروجی و نتایج شیوه‌های مختلف امر به معروف و نهی از منکر است. درست است که سفارشات زیادی به ما کرده‌اند که امر به معروف و نهی از منکر کنیم اما چگونگی این کار یک مسئله کاملاً زمان‌مند و مکان‌مند است و ما باید در این زمینه از هنرمندان، دانشگاهیان و دیگر اقشار متدین جامعه کمک بگیریم. اساساً خود «معروف و منکر» بودن یک «مفهوم اجتماعی» است و رفتار و گفتار رسانه‌ها، مطبوعات، سخنرانان، نویسندگان و خلاصه نخبگان، روی «معروف و منکر» بودن یک موضوع بسیار مؤثر هستند. اتفاقاً در خود روایات به این مسئله اشاره شده که گاهی معروف بودن یک معروف و منکر بودن یک منکر از بین می‌رود و بدتر از آن اینکه گاهی معروف می‌شود منکر و منکر می‌شود معروف. در اینجا اگر شما با چیزی که منکر نیست و خدای نکرده معروف شده، برخورد داشته باشید حتماً ناموفق خواهید بود لذا اولویت در این حوزه ترویج و تثبیت هنجار و نا هنجارها است.

کاری اگر معروف یا منکر شد، خود جامعه نسبت به آن حساس و هشیار می‌شود و اگر نیازی به تذکر و برخورد حکومت اسلامی بود، جامعه به کمک حکومت خواهد آمد و آن را تأیید خواهد کرد. در غیر این صورت، حکومت باید هزینه زیادی را برای امر به معروف و نهی از منکر پرداخت کند و پشتوانه مردمی آن کاهش خواهد یافت. توجه کنیم که حفظ جمهوری اسلامی خودش از بالاترین معروف‌ها است و نباید با اعمال شیوه‌های مطالعه نشده در امر به معروف و نهی از منکر، وجهه نظام آسیبی ببیند چرا که خود این منکر بزرگی است.

خدا رحمت کند علامه طباطبایی را که در تفسیر ارزشمند المیزان صریحاً توجه داده‌اند که شیوه و برخورد با منکر ممکن است گاهی خودش منکر باشد و باید روی این مسئله کار جدی کرد.

*چه پیشنهاداتی در این زمینه دارید؟

به نظر بنده ما باید اولاً معروف و منکرها را فهرست کنیم در گام بعد آنها را اولویت بندی کنیم چرا که گناهان در شریعت ما به کبیره و صغیره و واجبات به حق الله و حق الناس و …تقسیم می‌شوند و در گام سوم با کمک نخبگان و متدیّنان تلاش کنیم معروف و منکر بودن آنها برای جامعه جا بیفتد و این مسئله بسیار مهمی در نگاه بنده است. مطلب دیگر که اشاره کردم توسعه و تنوع راهکارهای برخورد با منکرات و دعوت به معروف‌ها بود که باید شیوه‌های جدید را کشف کرد و از هنر-به خصوص-استفاده کرد.

امر به معروف و نهی از منکر یک فریضه عقلانی است که اگر درست تفسیر و اجرا شود بسیار مورد علاقه جامعه بوده و آثار فراوان اجتماعی دارد. مطالب دیگری هم هست که فعلاً مجال طرحش نیست.

انتهای پیام