جدال با هویت دینی جامعه ایرانی؛ توصیه استعمارکهن به استعمارنو

به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از گروه سیاسی خبرگزاری فارس، علی قربان‌نژاد کارشناس مسائل سیاسی یادداشتی تحت عنوان «جدال با هویت دینی جامعه ایرانی توصیه استعمارکهن به استعمارنو» نوشت که متن آن به شرح ذیل است:

می‌دانیم که غایت استعمار سلطه جویی برای کسب ثروت است. در همین پیش فرض کوتاه سوالی به ذهن خطور می کند که این یادداشت در ادامه تلاش دارد تا به آن پاسخ دهد. آن سوال این است: هدف استعمار استیلا بر منابع و همچنین بازارهای مصرف کشورهای هدف است، با این وصف برای استعمارگران نوین چرا پوشش و حجاب زن مسلمان اهمیت دارد؟!

۱.«ریچارد جی لین» در شرح کتاب «وانموده‌ها و وانمایی» نوشته «ژان بودریار» روایت هایی را از «زوال بر اثر برملا شدن» یا به عبارت دقیق تر «زوال بر اثر مواجهه با فرهنگ غربی» مطرح می کند: «سال ۱۹۷۱ دولت فیلیپین مردم یک قبیله به نام تاسادی را به جنگل باز می گرداند. چرا که آنها به دلیل تماس با جهان معاصر در معرض «از ریخت افتادن» بودند. تاسادی زمانی زوال یافت که در معرض «تماس بصری» با جامعه غربی قرار گرفت.»

ژان بودریار متفکر فرانسوی خود در فرهنگ غربی رشد و نمو یافت اما همواره نسبت به آن نگاه انتقادی داشت. برای درک بهتر جملات بالا و تطبیق آن با جامعه ایرانی باید به این نکات توجه داشت: یک) تماس بصری روزگاری با واسطه حاصل می شد یعنی با سفر طیف موسوم به «منورالفکر» به غرب و بازگشت سراپا فرنگی شده آنها مردم فردی را می دیدند که از فرهنگ خویش تهی شده و ادای دیگران را درمی آورد. بارزترین تجلی این وادادگی در پوشش بود. دو) سپس با شکل گیری رسانه های مدرن (رادیو و تلویزیون) مسیر هجوم فرهنگ غربی تسهیل شد. سه) با آمدن ماهواره و تلویزیون های ماهواره ای این موضوع سرعت بیشتری گرفت. امروزه با رسانه های تعاملی (دوسویه یا interactive) دیگر نمی توان گفت که آنها برای هجوم سرعت بیشتری گرفته اند؛ نه؛ آنها اکنون همین جا هستند؛ کنار ما، آنهایی که به قول «بودریار» و «ریچاردجی لین» می خواهند ما را از فرهنگ مان تهی کنند؛ می خواهند ما را «از ریخت بیندازند.»

مراد نویسندگان از اصطلاح «از ریخت افتادن» تغییر و دگرگون شدن هویت فرهنگی یا سبک زندگی است.

۲.بودریار برای آنکه مفهوم سخنش را به درستی به مخاطب منتقل کند روایتی را از قبیله تاسادی در فیلیپین نقل می کند. روایت بسیار هنرمندانه انتخاب شده اما تنها نکته ای که می توان به آن وارد دانست این است که در آن روایت این گونه تصور می شود که این قبیله تاسادی بوده که با نقل مکان نابجا و یا بهتر است بگوییم با جابه جایی خود را در معرض فرهنگ مهاجم قرار داده است.

اما در جامعه ایرانی ما با هجوم بی مانند فرهنگ سلطه جو روبرو هستیم. برای درک بهتر این موضوع کافی است در نظر بگیرید که بیش از صدکانال تلویزیونی و چند ده برابر این سایت و وبلاگ و خبرگزاری فارسی زبان خارجی و… روزانه حجم انبوهی محتوا علیه فرهنگ ملی و آموزه های دینی تولید می کنند. حالا به اینها شکل های تازه رسانه ای را نیز بیفزایید؛ شکل هایی از قبیل کانال ها و چت روم ها و گروه ها. این شکل های تازه به مدد رسانه های تعاملی از قبیل اینستاگرام، تلگرام، فیس بوک، توئیتر و… فراهم آمده اند.

همانطور که گفته شده همه جوانب فرهنگ ما در معرض فرهنگ سلطه جو قرار گرفته و در این میان دجال ها روی دگرگونی آموزه های دینی تاکید و توجه خاصی دارند. در میان آموزه های دینی هم همه یکسان نیستند. آن اندازه که به فرهنگ محرم و عاشورا و یا حجاب حمله می آورند به موضوعی مانند روزه حمله نمی شود.

با همه آنچه گفته شد سوال اساسی این است که استعمارگران غربی با فرهنگ ما چه کار دارند؟ تاریخ نشان داده استعمار برای چه چیزی شکل گرفته و چه اهدافی را دنبال کرده است. حال برای آنها چه فرقی دارد که زنان ایرانی با پوشش مناسب با فرهنگ اسلامی – ایرانی باشند یا همسو با فرهنگ مهاجم غربی؟

۳. برای دریافت پاسخ سوال فوق مرور برخی نکات لازم می نماید. می دانیم که غایت استعمار اهداف اقتصادی است. سود و اصالتی که در فرهنگ غربی به آن داده می شود هر اقدامی را برای رسیدن به آن توجیه می کرد. تصور کنید فرانسوی ها خود را لشکر تمدن نوین غربی می دانستند برای زدودن بربریت به آفریقا سفر کردند و همان ها با سرهای بریده الجزایری ها عکس یادگاری گرفتند. این گونه تازه‌ترین تمدن بشر بر پایه اصولی به غایت هراس آور بنا می شد. یکی از این اصول «تنازع بقا» داروین بود که برای قدرتمند به واسطه آنکه قدرت دارد، حق ادامه حیات قایل می شد و ضعیف را جزو لوازم و امکانات قدرتمند برای ادامه زندگی به شمار می آورد. این تفکر پایه های فکری شکل نخست استعمار را بنا نهاد. در این شکل، یک هندی یک سرباز انگلیسی را با اسلحه و سرنیزه اش می دید. جامعه هندی (به صورت مستقیم یا غیرمستقیم) به زور همین اسلحه به بیگاری برای استعمارگران کشانده می شدند. این کار اما فقط مایحتاج زنده بودن را برای آنها به ارمغان می آورد. این گونه استعمارگران ثروت ها و معادن مستعمرات خود را به کمترین بهای ممکن به عنوان مواد اولیه به کشورشان می فرستادند. از سویی دیگر به مستعمرات به عنوان بازار مصرف نیز نگاه می شد. یعنی مواد اولیه به ثمن بخس می رفت و کالایی تولید می شد و با قیمت های بالا به مردمان مستعمرات فروخته می شد. به این ترتیب مثلا هند هم گنجینه تامین مواد اولیه بود و هم بازار مصرف کالاهای انگلیسی.

با افزایش آگاهی و انتشار اخبار قیام های آزادی خواهانه و استقلال طلبانه این موج به سرعت در همه جهان تسری یافت. شخصی مانند گاندی مبارزات خود را بر پایه تحریم کالاهای انگلیسی بنا نهاد. او در مفاهیم و سنت های سرزمینش ریشه داشت؛ این یعنی هویت فرهنگی گاندی بود که به او یادآوری می کرد نباید یک انگلیسی در سرزمین هند با هندیان مانند بردگان رفتار کند و امورات آنها را در دست بگیرد.

۴. پس از پایان دوره نخست استعمار کشورها یکی پس از دیگری ظاهرا استقلال می یافتند. ایران به صورت تام به استعمار کشوری درنیامده است اما این به آن معنا نیست که زخم استعمار را بر تن ندارد. از قضا شکل دوم استعمار در کشور ما بسیار قوی و پیچیده ظاهر شد.

در کشورهای استقلال یافته دولتی تشکیل شد یا درباری علم گردید. سربازان انگلیسی بر کشتی ها سوار شده و رفتند و به جای آنها دیپلمات ها آمدند و نفوذی ها بازارشان گرم شد. این بار دیگر رقابت استعمارگران بر پهنه دشت ها و یا روی سینه دریاها به شکل صف آرایی برای رزم و جنگ نبود بلکه نبرد به هزارتوی دربارها و اندرونی ها کشیده شده بود. این بار استعمارگران با نفوذ به دربار شاهان و امرا درصدد بودند همان منافع استعمارگری در شیوه نخست را کسب نمایند. فلسفه وجودی «میرزا آقاخان نوری» و «محمدعلی فروغی» و امثال اینها همین بود. در این شکل تازه قراردادهای استعماری پا به میدان گذاشت.

در این مسیر استعمارگران در کشوری مانند ایران اما به سدی محکم برخوردند. سدی محکم به نام مرجعیت که نمونه کامل هویت مداری بر مبنای فرهنگ و دین بودند. لذا قراردادهای استعماری نظیر قرارداد تنباکو و یا قرارداد رویتر و… دست از پا درازتر برگشت خوردند. در این مرحله نقش فرهنگ دینی – ملی در برابر نقشه های استعمارگران کاملا مشهود است. اشخاصی نظیر «میرزای شیرازی» و «ملاعلی کنی» در مخالفت با قراردادهای استعماری در این دوره نقشی بی بدیل داشتند.

می گویند وقتی میرزای شیرازی فتوای تحریم تنباکو را صادر کرد این فتوا حتی اندرونی کاخ ناصری را نیز به لرزه انداخت و ساکنان کاخ نیز به تبعیت از آن قلیان ها را شکستند. «ساموئل گرین ویلر بنجامین» سفیر آمریکا در ایران  در خاطراتش آورده است: «[ملاعلی کنی] مثل اینکه وجودی ملکوتی است. اگر یک کلمه بگوید می‌تواند اعلیحضرت را از سلطنت خلع کند. سربازهایی که در سفارت ممالک متحده آمریکا قراول می‌کشیدند به من گفتند که اگرچه ما برای حفظ وجود شما اینجا فرستاده شده‌ایم، اما اگر حاجی ملا علی امر کند همه شما را می‌کشیم!»

این سدمحکم با دیدبانی مرجعیت و توجه تام و تمام ملت به کلام آن بزرگواران جز بر بستر دین (که مهمترین شاکه فرهنگ ایرانی بود) محقق شدنی نبود، لذا استعمارگران دریافتند که ابتدا بایدهویت دینی جامعه را گرفت.

۵. با گذار از شکل پیشین مرحله تازه ای از استعمار شکل گرفت که متکی بر رسانه بود. این بار استعمارگران با تجربه ای که اندوخته بودند برای تصرف بازارهای بزرگ مصرف به میدان آمدند اما این بار داستان پیچیده تر از دفعات قبل بود. اتکای استعمار جدید بر ابزارش یعنی رسانه سبب شد در دو-سه دهه اخیر رسانه ها هم به صورت کیفی و هم کمی رشد و پیشرفتی بسیار سریع داشته باشند.

یک کانادایی به نام «مک لوهان» غایت آرزوی ابزار جدید استعمارگران یعنی رسانه را دقیقا مشخص کرد: «دهکده جهانی»

وقتی این را مک لوهان گفت بسیاری با ذوق و شوق در مدح «دهکده جهانی» نوشتند؛ از اینکه رسانه ها در خدمت خود فاصله ها را برداشته و جهان را به دهکده ای بدل می کنند، اما در آن روزها کمتر کسی به خیانت رسانه ها پرداخت که کارویژه آنها ساختن دهکده جهانی بود. وقتی سخن از جهان است گستره ای وسیع به نظر می آید که در هر گوشه آن مردمانی با زبان و فرهنگ و سبک زندگی خودشان ساکن هستند و اگر بخواهیم این گستره را به دهکده‌ای بدل کنیم لازمه‌اش هضم و نابودی فرهنگ‌های مختلف در فرهنگ سلطه جو است چرا که یک دهکده بیش از یک فرهنگ نمی خواهد.

استعمارگران با تجربه ای اندوخته از ادوار گذشته به این باور رسیده اند که فایق آمدن بر یک ملت تنها با اضمحلال «هویت فرهنگی» آنها ممکن است چرا که آنها پیش از این دیده بودند که پرچم مبارزه با استعمارگران را شخصیت هایی با هویت فرهنگی برافراشته بودند. باید توجه داشت که فرهنگ جامعه ای مثل جامعه ایرانی با باورهای دینی در هم تنیده شده و تفکیک آنها از هم تقریبا بعید می نماید.

در مسیر اضمحلال هویت فرهنگی جامعه زنان هدف اول و اصلی هستند. اگر بتوان هویت فرهنگی زنان یک جامعه را در فرهنگ مهاجم هضم و هدم کرد بقیه اجزا آن جامعه تاب مقاومت نخواهند داشت و بدون شک فرو خواهند ریخت.

شاخص ترین هویت زن ایرانی حتی از قرن‌های پیش از اسلام تا کنون پوشش و حجاب او بوده و هست. به همین خاطر است که استعمارگران با صرف هزینه‌های  هنگفت پروژه های کوتاه و بلند مدتی را برای تغییر پوشش زن ایرانی پی ریزی کرده اند. آنها به خوبی پی برده اند که تا وقتی نقطه اتکای یک مرد زنی باشد که در هویت دینی – ملی خود ریشه دارد شکست دادنش تقریبا نزدیک به محال است. در نقطه مقابل زنی که هویت فرهنگی خویش را باخته فقط خود به تنهایی به بردگی برای فرهنگ سلطه جو نمی رود بلکه او می تواند یک جامعه را به راه بردگی فرهنگی رهنمون سازد.

در پایان بار دیگر این نکته را یادآور شوم که پوشش و حجاب بارزترین تجلی هویت فرهنگی است و امیرالمومنین علی (ع) چه زیبا و موجز جان کلام را بیان فرمودند که « کمتر کسی است که خود را شبیه گروهی کند و به زودی یکی از آنها نشود.»

 (نهج البلاغه؛ حکمت ۲۰۷)

انتهای پیام/