ماجرای عجیب یک قرارداد صنعتی با چینی‌ها/ وقتی دانش متخصصان داخلی نادیده گرفته می‌شود

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو- سینا احدیان؛ حدود دوماه پیش که پرونده “ارتباط صنعت و دانشگاه” را آغاز کردیم. در این پرونده با بومی سازی تولید فناوری پیشرفته یا به اصطلاح “های‌تک”  غشاهای اسمز معکوس در آب شیرین کن‌ها به همت نخبگان جوان دانشگاه صنعتی شریف آشنا شدیم و با مجری طرح در اینجا گفتگو کردیم و به اراده و توان این محققان جوان که با غیرت و اعتماد به نفس در شرایط حساس  و تحریمی کشور  به دانش فنی و تولید صنعتی این فناوری دست یافته‌اند به عنوان یک ایرانی بالیدیم.

فناوری «غشا اسمز» معکوس جدیدترین و بهترین دانش برای شیرین کردن آب های شور و تصفیه آب فاضلاب است که می تواند به حل بحران آب در کشور کمک کند.

چند روز بعد اما به یک خبر به ظاهر خوب که پیامی خاص را در بر داشت با تیتر ” ایران و چین قرارداد انتقال فناوری و ساخت آب شیرین کن امضاء کردند” برخورد کردیم. عجیب بود که چطور سال ۹۶ صحبت از تولید داخلی این فناوری می شود اما یکسال بعد در مهرماه سال۹۷ حرف از انتقال تکنولوژِی از چین به میان می آید! اگر به دانش و صنعتی کردن فیلترهای اسمز معکوس رسیده ایم پس چه احتیاجی به واردات آن از خارج داریم؟ مگر غیر از این است که تولید چنین فناوری استراتژیک و کمیابی در داخل بسیار با اهمیت و به صرفه تر و مطمئن تر از خرید خارجی است و باید تولیدکنندگان ایرانی چنین تیم های دانش بنیانی مورد حمایت بیشتر قرار بگیرند؟ چرا در تخصیص بودجه و عملکرد مدیران دولتی، خرید خارجی فناوری آن هم با هزینه بسیار بالاتر بجای سرمایه گذاری روی دانش بومی ایرانی در اولویت قرار دارد؟!

برای گرفتن پاسخ با مصیب یونس دوست؛ مدیرعامل شرکت غشا گستر دالاهو که در واقع مسئول تامین فناوری غشا در آب شیرین کن ها از سوی سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (ایدرو)  است گفتگو کردیم که این گفتگو در ادامه تقدیم می‌شود:

چرا با وجود اینکه یک تیم از دانشگاه شریف به فناوری تولید غشای اسموز معکوس دست یافته است شما با شرکت چینی ZSM قرارداد تولید انبوه بسته اید؟

تولید انبوه فیلترهای آب شیرین کن به صورت موازی هم با دانشگاه شریف و هم با شرکت چینی جلو خواهد رفت.

درواقع تولید ۵٠ هزار فیلتر را با شرکت چینی در نظر گرفته ایم و ۲۵ هزار فیلتر را با دانشگاه صنعتی شریف دنبال می‌کنیم.

دلیل این رویکرد هم این است که اولا کشور به لحاظ اقتصادی و زیست محیطی به سرعت به این فناوری نیاز دارد و لذا بایستی از بدست آوردن آن در کوتاه ترین زمان ممکن اطمینان داشته باشیم و ثانیا دانشگاه برای اولین بار می‌خواهد تولید غشا را تجربه کند و بهتر است از ماشین آلات و تجارب چینی ها در بهره‌وری خود بهره‌مند شود.

باید توجه کرد که اگر هدف فقط تحقیق و کار علمی باشد می‌توان ۵٠ سال هم زمان گذاشت اما وقتی که می‌خواهید محصولی تولید کنید و به نیاز مشتری پاسخ داده و در بازار فعالیت انتفاعی و اقتصادی انجام دهید زمان و سرعت انجام کار حائذ اهمیت است.

از چه سالی به فناوری فیلترهای آب شیرین کن احساس نیاز شد؟ 

ما از سال ۱۳۸۸ به دنبال استفاده از فناوری فیلترها بودیم و کشور به آن نیاز داشت. از همان سال با چند شرکت اروپایی و بعد هم سال ۱۳۹۲ با شرکتی چینی به توافق رسیدیم تا دانش فنی و تجهیزات این فناوری را از آن ها خریداری کنیم و به کشور انتقال دهیم اما از آن زمان تا کنون به دلیل تحریم ها شرکت های خارجی نتوانستند معاملات را عملیاتی کنند.

بعد از آن چه شد؟ در چه سازوکاری سازمان گسترش و نوسازی صنایع تولید این دانش فنی را از دانشگاه شریف درخواست کرد؟

در یک برنامه و دیدار اتفاقی رئیس وقت سازمان گسترش با اساتید دانشکده نفت و شیمی دانشگاه شریف در رابطه با تولید فناوری غشاها صحبت می کند و قرار می شود تا دانشگاه در یک دوره زمانی ٢ ساله برای دستیابی به دانش و تولید این فناوری تلاش کند.

با گذشت ۴ سال دانشگاه توانست نمونه ای از غشاهای اسمز معکوس (RO) را طراحی و تولید کند و با این کار نام ایران در لیست اندک کشورهای تولیدکننده این فناوری دانشی با ارزش در دنیا قرارگرفت.

هزینه تولید فیلترها در دو نوع ساخت ایران و چین تفاوتی دارد؟

٨٠ درصد قیمت تمام شده محصول به مواد اولیه مربوط می شود و خیلی فرقی ندارد اما اگر محصول تولید شده کیفیت بالایی داشته باشد می تواند در فروش به دیگر کشورها توفیق داشته باشد.

در هر حال چه با تکنولوژی چینی چه با تکنولوژی دانشگاه شریف مواد اولیه، انرژی و نیروی انسانی مورد استفاده قرار می گیرد.

قطعا چینی ها بعد از ١٠ بار احداث کارخانه از ما که قرار است برای اولین بار کارخانه احداث کنیم تجربه بهتری دارند و با قیمت تمام شده کمتری محصول را تولید می‌کنند اما در حال حاضر نمی‌توانم عدد دقیق آن را به شما عرض کنم.

در قرارداد تولید فیلتر با چینی ها انتقال تجارب و تکنولوژی در نظر گرفته شده است؟

ما ٢ مورد از محصولاتی را که بسیار قابل استفاده و نیاز است به عنوان محصول هدف (target) در نظر گرفته و در قرارداد پیش‌بینی کردیم که در کنار ماشین آلات دانش فنی و تکنولوژی تولید نیز منتقل شود.

شما گفتید زمان دست یابی به فیلترها از اهمیت بالایی برخوردار است و این موضوع را از دلایل اصلی جلو بردن پروژه به طور مساوی با دو شرکت چینی و ایرانی دانستید، سوالی که پیش می‌آید این است که آیا در ۵ سالی که تحریم مانع خرید این فناوری شد اتفاقی افتاد که قرار باشد در یکی دو سال صرف زمان برای اعتماد به دانشگاه شریف و تکمیل ظرفیت تولید با توانمندی ایرانی و بومی رخ دهد؟

به عبارت دیگر از سال ٩٢ تا ٩٧ تحریم‌ها باعث شد قرارداد با شرکت چینی معلق بماند . چه اشکالی داشت مثلا ٢ سال دیگر هم تحمل می‌کردیم و تمام نیاز خود را از طریق محققان دانشگاه شریف تامین می‌کردیم؟

هزینه این صبر را چه کسی باید بپردازد؟ قطعا باید از جیب مردم برای خرید غشاهای وارداتی هزینه کنیم. اگر اینطور است اصلا چرا در موارد دیگر مثل خودرو و هزاران محصول دیگر تولید داخل داشته باشیم. مگر قبل از تولیدات داخلی چه اتفاقی می افتاد؟ داشتیم وارد می‌کردیم.

در این چند سال با واردات فیلترها از خارج ضمن اینکه برای تامین آنها با مشکل مواجه بودیم، ارز از کشور خارج شد. در جایی صبر معنی می‌دهد که راه بسته باشد.

در نهایت امیدوارم با پیش بردن هر دو پروژه و استفاده از محققان دانشگاه شریف در کنار بهره‌گیری از ماشین‌آلات و تجهیزات و تجربیات چینی‌ها بتوانیم محصولاتی با کیفیت‌تر از نمونه چینی تولید کنیم و علاوه بر بهره‌برداری داخلی در بازارهای منطقه‌ای و صادراتی فروش داشته باشیم.

در ادامه اما برای فهم بهتر از ماجرا دوباره با سید عباس موسوی؛ مجری بومی سازی فناوری غشاها در ایران و عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی شریف  گفتگو کردیم.

 سازمان ایدرو از چه زمانی به فناوری تولید فیلتر تصفیه آب احساس نیاز کرد؟ بحث قرارداد با شرکت چینی چه موقع مطرح شد؟

ظاهراً سازمان از سال ۱۳۸۸ به این جمع بندی رسید که بر روی فناوری تولید غشاهای اسمز معکوس سرمایه گذاری نماید. قرار بود این کار با انتقال دانش فنی از شرکت نانوفیلم استرالیا انجام گیرد. اما بدلیل شرایط تحریم و قیمت بالای آن ها شرکت منتفی گردید. بدنبال آن بحث انتقال دانش از سایر کشورها در معاونت سرمایه گزاری سازمان پیگیری می شد. بموازات آن قرار شد که در معاونت تحقیقات پیشرفته تدوین دانش فنی ساخت این غشاها پیگری شود. با توجه به سابقه فعالیتها در دانشگاه صنعتی شریف در حوزه غشاها این موضوع به دانشگاه شریف سپرده شد. با نا امیدی سازمان از همکاری شرکت های خارجی طرح تدوین دانش فنی در دانشگاه تغییر ماهیت داده و به طرح خط تولید صنعتی تبدیل شد که متاسفانه با تغییر رئیس سازمان در اوایل سال ۹۳ همه چیز متوقف شد.

 تا اینکه در اواسط سال ۹۵ با نگاه مثبت و جمایت قابل تقدیر رئیس وقت سازمان؛ منصور معظمی طرح بعد از ۲.۵ سال تعطیلی مجدد شروع شد.

بنابراین کل زمان مفیدی که بر روی این طرح در دانشگاه سپری شد حدود ۲۳ ماه بود.

بحث انتقال دانش فنی از چینی ها همین یکسال گذشته مطرح شد و قبلاً مطرح نبوده است.

سابقه این شرکت چینی در تولید این فناوری چه میزان است؟

بجز شرکت Vontron این شرکت نیز همانند سایر شرکتهای چینی  دارای عمر محدودی  در این رابطه است.

شما اطلاعی از میزان قرارداد سازمان گسترش با شرکت چینی دارید؟ میزان قرارداد چقدر بوده است؟

تا جائیکه اطلاع دارم حدود ۷.۵ میلیون دلار یعنی معادل تقریباً ۷۵ میلیارد تومان برای ماشین آلات بوده و کل هزینه های طرح حدود ۱۰۰ میلیارد تومان است.

برای طرح دانشگاه کلاً ۴.۵ میلیارد و برای زیرساختها هم حدود ۲ میلیارد هزینه شده است.

 شما در چه مرحله ای از کار قرار دارید؟

ما در مرحله تنظیمات نهایی دستگاه ها هستیم که البته بدلیل محدودیت‌های مالی بسیار کند جلو می رود که امیدواریم با حمایت سازمان سرعت بیشتری یابد.

آیا شما توانایی تامین سالانه ۵۰ هزار فیلتری را که در قرارداد با چینی ها در نظر گرفته شده دارید؟ میزان مبلغی که نیاز دارید در مقایسه با مبلغ قرارداد چینی ها چقدر است؟

البته، هزینه مورد نیاز ما برای تولید فیلترها با رقم قرارداد چینی ها اصلاً قابل مقایسه نیست و با یک دهم آن میتوانیم فیلتر با کیفیت به اندازه تمام نیاز کشور و حتی بیشتر تولید کنیم.

همکاری سازمان گسترش با دانشگاه برای تولید و توسعه  دانشی جدید و مورد نیاز کشور شایسته تقدیر است. توسعه این طرح مصداق بارز اقتصاد مقاومتی مبتنی بر دانش یا همان اقتصاد دانش بنیان است که همواره مورد تاکید مقام معظم رهبری می باشد.

طرح ساخت فیلترهای تصفیه آب از دل فعالیتهای دانشگاهی در آمده و به یک طرح صنعتی بومی که از نیازهای اصلی کشور می باشد تبدیل شده است. هرچند که این حرکت در شرایطی انجام شد که به دلیل فشار تحریم خارجی‌ها دست رد به سینه کسانی زدند که بدنبال انتقال آن از خارج از کشور بودند و در غیر این صورت این همکاری شکل نمی گرفت.

اما هنوز هم پاسخ این سوالات روشن نیست که چرا متولیان امر بجای تمرکز بر ادامه کار و حمایت از سرمایه‌های انسانی کم نظیر بدنبال انتقال آن از خارج از کشور هستند؟ چرا اکنون که کشور نیاز به این محصول کلیدی دارد به حمایت کامل از این دانش بومی شده نمی پردازند تا حلقه نهایی آن تکمیل گردد؟ چرا باید فعالیتی که می تواند با هزینه ای کمتراز ۱۰ میلیارد تومان و در داخل کشور انجام شود با هزینه‌ای ده برابری انجام گیرد و سرمایه تولید و اشتغال ملی به خارج از کشور منتقل شده و هزینه این سوء رفتارها از جیب بیت المال پرداخت شود؟!

در واقع علت اصلی مشکلات کنونی کشوربه ویژه در سیاست‌گذاری ها و سرمایه‌گذاری‌ها همانطور که مقام معظم رهبری بارها بیان کرده‌اند امید و نگاه به غرب و بی اعتمادی به جوانان و توانمندی و ظرفیت‌های داخلی است.

مسئولین در یک حرکتی تولید ملی بر سر ریال ریال آن حساب کتاب می کنند و فاکتور ثبت می‌شود و به اسم شرایط سخت و کمبود بودجه از هزینه های واجب تحقیق و توسعه کم میکنند اما همین که نام واردات و قرارداد خارجی می آید میلیون ها دلار، خیلی راحت و بی حساب و غیر شفاف خرج می شود.

تولید تکنولوژی نوینی که در انحصار چند کشور انگشت شمار است و توسط نخبگان جوان ایرانی دست یافتنی می شود اما همچنان چشم امید دولتمردان ما بیش از آنکه به این سرمایه های عظیم ملی باشد به کشورهای خارجی است.

این تنها نمونه ای از صدها مورد مشابه است که نشان می‌دهد قرارداد با شرکت های خارجی و واردات به مزاج بسیاری از مدیران خوش‌تر از تولید داخلی و حمایت از محصول و کالای ایرانی و به عبارتی استفاده از سرمایه و در نظر گرفتن منفعت ملی است.

چه کسی می تواند این ادعا را رد کند که پیشرفته ترین شرکت ها و کشورهای دنیا، همواره به دنبال بر زدن دانشگاهیان نخبه ایرانی بوده و هستند اما در عین حال در داخل دولت شاهدیم به جای اینکه سرمایه صرف این نعمت ها و ثروت ها شود برای خارجی ها ثروت آفرینی می کند و در نهایت موجب دلسردی و طرد شدن نخبگان و مهاجرت آنان به سایر دانشگاه ها و نقاط دنیا می شود.