ﺟﺎﯾﮕﺎه اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ در ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺟﻨﺎﯾﯽ

ﻏﻼﻣﺤﺴﯿﻦ اﻟﻬﺎم* اﺳﺘﺎدﯾﺎر داﻧﺸﮑﺪه ﺣﻘﻮق و ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان

ﭼﮑﯿﺪه:

ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺟﻤﻬﻮری اﺳﻼﻣﯽ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ را در ﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮﻗﯽ ﮐﺸﻮر ، ﺗﮑﻠﯿﻔﯽ
ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﯿﺎن دوﻟﺖ و ﻣﻠﺖ ﺑﺮﺷﻤﺮده اﺳﺖ .
ﺗﻌﯿﯿﻦ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ اﯾﻦ رواﺑﻂ و ﺟﺰﺋﯿـﺎت آن ﻣﻨـﻮط ﺑـﻪ
ﻗﺎﻧﻮن ﻋﺎدی ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎﮐﻨﻮن ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ .
ﺗﻠﻘﯽ ﻋﻤﻮﻣﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻬﺎد ﺗﻨﻬﺎ
در ﻗﺎﻟﺐ ﯾﮏ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻌﯿﻦ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ، ﺑﺮای ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﺧﯿﺮﺧﻮاﻫﺎﻧﻪ در اﻣـﻮر ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ ﻇﺮﻓﯿـﺖ
ﺳـﺎزی ﮐﻨﺪ، ﺣ ﺎل آﻧﮑﻪ ﻇﺮﻓﯿﺖ اﯾﻦ ﻧﻬﺎد ﻓﺮاﺗﺮ از ﯾﮏ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻌﯿﻦ اﺳﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﻧﻬﺎدی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد ﻣﻮﻟّـﺪ و ﻧﻈﺎم ﺳﺎز اﺳﺖ .اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻬﺎدﻫـﺎی ﻣﺘﻌـﺪد ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ، ﺳﯿﺎﺳـﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﯾﺠﺎد ﮐﻨﺪ . در واﻗﻊ ﺧﻮد، ﭘﺎﯾﻪ و ﻗﺎﻋﺪه اﯾﻦ ﻧﻬﺎدﻫـﺎی ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺣﻘـﻮﻗﯽ و ﺳﯿﺎﺳـﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺎﺷﺪ . ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ ﻧﻬﺎد ﻣﯽ ﺗﻮان ﺟﺎﻣﻌـﻪ را در ﻣـﺪار ﺣـﻖ و ارزش ﻫـﺎی ﺻـﺤﯿﺢ اﻧﺴﺎﻧﯽ از آﺳﯿﺐ ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻋﻢ از ﺟﺮاﯾﻢ و اﻧﺤﺮاﻓﺎت ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻧﻤﻮد و ﺣﺘـﯽ ﺑﺮﺧـﯽ ﻧﻬﺎدﻫـﺎی ﻏﯿﺮﺿﺮوری ﮐﯿﻔﺮی را اﻟﻐﺎء ﮐﺮد.

۱۵۶ ۹۲ (

ﻣﺎﻫﯿﺖ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ

۱ (ﻣﻮﻗﻌﯿﺖﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﺤﺚ در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓﻘﻬﯽ ۱ـ۱ اﻟﻒ(

ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻣﺎﻣﯿﻪ

ﻓﻘﻬﺎی اﻣﺎﻣﯿﻪ، ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ را از ﻓﺮوع دﯾﻦ ﺑﺮﺷﻤﺮدهاﻧـﺪ .در ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﻓﻘﻬﯽ اﻣﺎﻣﯿﻪ، ﺑﺮﺧﯽ از ﻓﻘﻬﺎ آن را ﭘﺲ از ﮐﺘﺎب ﺟﻬﺎد و در ﮐﻨﺎر آن ﻗﺮار دادهاﻧﺪ .ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐﻪ آن را در ﺑﺨﺶ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﮐﺘﺎب ﻋﺒﺎدات ﻗﺮار دادهاﻧﺪ . ﺑﺎﺑﯽ را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﻠﺤﻘﯽ ﺑﺮ ﮐﺘـﺎب اﻟﺤـﺪود ﺑـﺎ «اﻟﻤﻘﻨﻌﻪ» ﺷﯿﺦ ﻣﻔﯿﺪ)ره (در ﮐﺘﺎب ﻓﻘﻬﯽ ﺧﻮد ﮔﺸـﻮده « ﮐﺘﺎب اﻻﻣﺮ ﺑﺎﻟﻤﻌﺮوف و اﻟﻨﻬﯽ ﻋﻦ اﻟﻤﻨﮑﺮ و اﻗﺎﻣﻪ اﻟﺤﺪود و اﻟﺠﻬﺎد ﻓـﯽ اﻟـﺪﯾﻦ »ﻋﻨﻮان (.وی در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ آﻣﺮ ﯾـﺎ ﻧـﺎﻫﯽ از ﺻـﻼﺣﯿﺖ ۸۰۷ق، ص۱۴۱۳ اﺳﺖ )ﻣﻔﯿﺪ، ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده و ﺷﺮاﯾﻂ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﺮای اﻣﺮ و ﻧﻬﯽ ﺧﻄﺮﺳﺎز ﻧﺒﯿﻨﺪ، ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﮑﻠﯿﻔﯽ ﻓﺮدی ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ اﺟﺮای اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ . ، ﺑﺤﺚ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ را ﭘﺲ از ﺑﺤـﺚ ﺟﻬـﺎد «اﻟﻨﻬﺎﯾﻪ»ﺷﯿﺦ ﻃﻮﺳﯽ در ﮐﺘﺎب (.ﻣﺤﻘﻖ ﺣﻠﯽ و ﻋﻼﻣﻪ ﺣﻠﯽ ﮐﺘﺎب اﻣـﺮ ﺑـﻪ ﻣﻌـﺮوف و ﻧﻬـﯽ از ۲۹۹ق، ص۱۴۰۰ آورده اﺳﺖ)ﻃﻮﺳﯽ، ﻧﯿﺰ در ﭘﺎﯾـﺎن ﮐﺘـﺎب اﻣـﺮ ﺑـﻪ «ﺷﺮاﯾﻊ»در «ﻣﺤﻘﻖ» . ﻣﻨﮑﺮ را در ﭘﺎﯾﺎن ﻣﺒﺤﺚ ﻋﺒﺎدات ﻗﺮار دادهاﻧﺪ ﻣﻌﺮوف در ﻣﻮرد اﻗﺎﻣﻪ ﺣﺪود ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻓﻘﻬﺎ ﺑﺤﺚ ﮐﺮده اﺳﺖ. ﮐﺘﺎب ﺟﻬﺎد را در ﭘﻨﺞ ﻓﺼﻞ ﺑﺤﺚ ﮐﺮده اﺳﺖ و ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ را ﺑﺎ ﻋﻨﻮان «ﻟﻤﻌﻪ» ﺷﻬﯿﺪ اولدر اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف را ﺟﺰﺋﯽ از ﮐﺘﺎب ﺟﻬﺎد ﻗـﺮار ، ﻣﻄﺮح ﻣﯽﮐﻨﺪ .در واﻗﻊ ﺷﻬﯿﺪ « ﻓﯽاﻻﻣﺮ ﺑﺎﻟﻤﻌﺮوف » داده اﺳﺖ و ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺤﺚ را ﻣﺘﺄﺧﺮ از آن ﻣﻄﺮح ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ .در ﻫﻤـﯿﻦ ﺑﺨـﺶ در ﻣـﻮرد اﻗﺎﻣـﻪ و ﯾﺠـﻮز ﻟﻠﻔﻘﻬـﺎ » : ﺣﺪود ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻓﻘﻬﺎدر زﻣﺎن ﻏﯿﺒﺖ ﺑﺤﺚ ﮐﺮده و ﺑﻪ ﺟﻮاز آن ﻓﺘﻮا داده اﺳﺖ .و ﻫﻤﯿﻦ ﻃﻮر ﻗﻀﺎوت ﺑﯿﻦ ﻣﺮدم را ﺑـﻪ آن ﻣﻠﺤـﻖ «ﺣﺎل اﻟﻐﯿﺒﻪ اﻗﺎﻣﻪ اﻟﺤﺪود ﻣﻊ اﻻﻣﻦ ﻣﻦ اﻟﻀﺮر و ﯾﺠـﺐ اﻟﺘﺮاﻓـﻊ » : و ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ آﻧﺎن را واﺟﺐ ﺷـ ﻤﺮده اﺳـﺖ «واﻟﺤﮑﻢ ﺑﯿﻦ اﻟﻨﺎس»ﻧﻤﻮده ۱۴ ،۲ )ﺷﻬﯿﺪ ﺛﺎﻧﯽ، ج «اﻟﯿﻬﻢ .(۴۱۷ق، ص ۱۰ در ﻋﺼﺮ ﺻﻔﻮی ﻣﻔﺘﻮح ﺷﺪن ﺑﺎب ﺣﮑﻮﻣﺖ، ﻣﻮﺟﺐ ﮔﺴﺘﺮش ﺑﺤﺚ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬـﯽ از ﻣﻨﮑﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ .از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﺗﮏ ﻧﮕﺎریﻫﺎ در اﯾـﻦ ﺧﺼـﻮص از ﺟﻤ ﻠـﻪ ﺗـﮏ .(۲۰۷ش، ص۱۳۷۳ ﻧﮕﺎری ﻣﺤﻘﻖ ﮐﺮﮐﯽ اﺷﺎره ﮐﺮد)داﯾﺮهاﻟﻤﻌﺎرف اﺳﻼﻣﯽ، ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ اﯾﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺣﺎﮐﯽ از ﺑﻌﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﺎﻫﯿﺖ اﯾﻦ ﻧﻬﺎد، ﯾﻌﻨﯽ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ وﺟﻮد دارد ﭼﺮا ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از اﯾﻦ اﻗﺪاﻣﺎت ﻧﻈﯿﺮ اﺟـﺮای ﻣﻘـﺮرات ﮐﯿﻔﺮی از اﻗﺘﻀﺎﺋﺎت ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﺖ .ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ اﯾﻦ ﻓﻘﻬﺎ ﺣﺘﯽ در ﺻﻮرت ﻋﺪم اﻗﺘﺪار ﮐـﺎﻓﯽ و ﺑﺴﻂ ﯾﺪ، اﺟﺮای ﺣﺪود اﻟﻬـﯽ را از ﺑـﺎب اﻣـﺮ ﺑـﻪ ﻣﻌـﺮوف و ﻧﻬـﯽ از ﻣﻨﮑـﺮ ﺑـﺮ ﻓﻘﯿﻬـﺎن ﻻزم ﺷﻤﺮده اﻧﺪ.
۱۵۷ …ﺟﺎﯾﮕﺎه اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ ب(ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻏﯿﺮ اﻣﺎﻣﯿﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺷﺎﻓﻌﯽ، اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ را در ﮐﻨﺎر ﻧﻤﺎز و روزه و ﺣﺞ ﺟـﺎی «ﻣﺎوردی» ﮐـﻪ ﺑـﺎ « اﺣﯿﺎ ﻋﻠﻮماﻟﺪﯾﻦ »ﻧﯿﻢ ﻗﺮن ﺑﻌﺪ از او در «ﻣﺤﻤﺪ ﻏﺰاﻟﯽ» (؛۲۴۷ ق، ص ۱۴۰۶ داده اﺳﺖ)ﻣﺎوردی، ﻫﺪف ﺑﺎزﺳﺎزی ﻋﻠﻮم دﯾﻨﯽ و ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﻧﺤﺮاﻓﺎت ﺗﺪوﯾﻦ ﺷﺪه، ﮐﺘﺎب اﻣﺮ ﺑـﻪ ﻣﻌـﺮوف و ﻧﻬـﯽ از ﺟﺎی داده اﺳﺖ .اﯾﻦ اﻗﺪام را ﺑﯽﺳﺎﺑﻘﻪ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﮐﺮدهاﻧﺪ؛ زﯾﺮا ﻏﺰاﻟﯽ ﺑﻪ «رﺑﻊ ﻋﺎدات»ﻣﻨﮑﺮ را در ﺟﺎی ﻗﺮار دادن اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ در ﺣﻮزه ﻋﺒﺎدات، و ﯾﺎ ﺑﻪ ﺟﺎی اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ آن را از ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻓﻘﻬﯿﻪ ﺧﺎرج ﮐﻨﺪ، آن را ﺑﺴﺎن ﺟﻠـﻮه ای از اﺣﮑـﺎم ﺷـﺮﻋﯽ در ﻣﺘﻌـﺎدل ﺳـﺎﺧﺘﻦ .(۲۶۹م، ﮐﺘﺎب ﻧﻬﻢ، ص۱۹۸۹ )ﻏﺰاﻟﯽ، «ﻗﺮار داده اﺳﺖ «ﻋﺎدات» زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﻮی ﯾﺎ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺧﻮد ﻏﺰاﻟﯽ در ﮔﻔﺘﺎر ﺧﻮد درﺑﺎره اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ، اﻓﺰون ﺑﺮ اﯾـﻦ ﺟﻨﺒـﻪ، از دﯾـﺪﮔﺎه ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ آن ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻪ و درﺑﺎره دﻋﻮت زﻣﺎﻣﺪاران ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ اﯾﺸـﺎن از ﻣﻨﮑـﺮ، ﺣﺘـﯽ ش، ۱۳۷۳ روی آوردن آﻧﺎن ﺑﻪﺳﻼح را ﺑﻪ ﺑﺤـﺚ و ﻧﻘـﺪ ﮐﺸـﯿﺪه اﺳـﺖ )داﯾﺮهاﻟﻤﻌـﺎرف ﺑـﺰرگ اﺳـﻼﻣﯽ، .(۲۰۶ص ﻋﺎﻟﻢ ﺣﻨﺒﻠﯽ، ﯾﮑﯽ از وﻇﺎﯾﻒ اﺻﻠﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ را اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬـﯽ از ﻣﻨﮑـﺮ «اﺑﻦ ﺗﯿﻤﯿﻪ» در ﺳﻄﺢ ﺟﺎﻣﻌﻪ داﻧﺴﺘﻪ، وی اﻣﺎم راﻣﻮﻇﻒ ﻣﯽداﻧﺪ در ﭼﺎرﭼﻮب ﺷﺮﯾﻌﺖ و ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎی ﺷﺮاﯾﻂ، اﻫﺘﻤﺎم ورزد .او در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل اﯾﻦ وﻇﯿﻔﻪ «ﻣﻨﮑﺮ»و ﺑﺎزداﺷﺘﻦ از اﻋﻤﺎل «ﻣﻌﺮوف»ﺑﻪ ﺗﺮوﯾﺞ اﻋﻤﺎل را از ﻋﻬﺪه اﻓﺮاد ﺳﺎﻗﻂ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ و ﺑﺎ رﻋﺎﯾﺖ ﺷﺮوﻃﯽ، ﺣﻖ ووﻇﯿﻔﻪ آﻧﺎن ﻧﯿﺰ ﻗﻠﻤﺪاد ﮐـﺮده اﺳـﺖ ۲ ش، ص۱۳۷۳ )داﯾﺮهاﻟﻤﻌﺎرف ﺑﺰرگ اﺳﻼﻣﯽ، ۰۶(. ﺣﻔـﺎظ ﺟﺎﻣﻌـﻪ و »، اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪ ﻣﺘﺄﺧﺮ، اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌـﺮوف و ﻧﻬـﯽ از ﻣﻨﮑـﺮ را «ﺷﯿﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺒﺪه» ﺷﻤﺮده اﺳﺖ .وی اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ را ﺗﻨﻬﺎ در ﺻﻮرت وﺟﻮدﯾـﮏ ﺣﮑﻮﻣـﺖ ﻋﺎدﻻﻧـﻪ، «ﻧﮕﻬﺪارﻧﺪه وﺣﺪت .(۲۶، ص۴م، ج۱۹۷۸ ﻗﺎدر ﺑﻪ اﯾﻔﺎی ﻣﻄﻠﻮب اﯾﻦ وﻇﯿﻔﻪ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ)ﻋﺒﺪه،
(ﻣﻮﻗﻌﯿﺖﺷﻨﺎﺳﯽ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ۱ـ۲ اﻟﻒ(ﮐﺎرﮐﺮد ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ «ﻣﻌـﺮوف »ﺗﺤﻘﻖ واﺟﺐ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ، ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺣﮑﻢ، ﯾﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس آﻣﻮزهﻫﺎی دﯾﻨﯽ، ﯾﺎ آﻣـﻮزه ﻫـﺎی ﻣﺴـﻠﻢ ﻋﻘﻠـﯽ «ﻣﻨﮑﺮ»و «ﻣﻌﺮوف» .اﺳﺖ «ﻣﻨﮑﺮ»و : ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ «ﻻزﻣﻪ ﺗﺤﻘﻖ واﺟﺐ» ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ، ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻦ ﻣﺴﻌﺪه ﺑﻦ ﺻﺪﻗﻪ، ﻋﻦ اﺑﯽ ﻋﺒﺪاﷲ ﻋﻠﯿـﻪ اﻟﺴـﻼم ﻗـﺎل ﺳـﻤﻌﺘﻪ ﯾﻘـﻮل ﺳـﺌﻞ ﻋـﻦ اﻻﻣـﺮ » ﺑﺎﻟﻤﻌﺮوف و اﻟﻨﻬﯽ ﻋﻦ اﻟﻤﻨﮑﺮ اواﺟﺐ ﻋﻠﯽ اﻻﻣﻪ ﺟﻤﯿﻌﺎً؟ ﻓﻘﺎل :ﻻ؛ ﻗﯿﻞ و ﻟﻢ؟ ﻗﺎل اﻧﻤﺎ ﻫﻮ ﻋﻠـﯽ اﻟﻘﻮی اﻟﻤﻄﺎع اﻟﻌﺎﻟﻢ ﺑﺎﻟﻤﻌﺮوف ﻣﻦ اﻟﻤﻨﮑﺮ ﻻ ﻋﻠﯽ اﻟﻀﻌﯿﻒ اﻟﺬی ﻻﯾﻬﺘﺪی ﺳﺒﯿﻼً اﻟﯽ ای ﻣﻦ ای، ﯾﻘﻮل ﻣﻦ اﻟﺤﻖ اﻟﯽ اﻟﺒﺎﻃﻞ و اﻟﺪﻟﯿﻞﻋﻠﯽ ذﻟﮏ ﮐﺘﺎب اﷲ ﻋﺰ و ﺟﻞ ﻗﻮﻟﻪ :وﻟﺘﮑﻦ ﻣﻨﮑﻢ اﻣﻪ ﯾﺪﻋﻮن
۱۳ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن،۲ﺷﻤﺎره ،۴۳دوره ،ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺣﻘﻮق ۱۵۸ ۹۲
:ﻓﻬﺬا ﺧﺎص ﻏﯿﺮ ﻋﺎم ﮐﻤﺎ ﻗﺎل اﷲ ﻋﺰ و ﺟﻞ «اﻟﯽ اﻟﺨﯿﺮ و ﯾﺎﻣﺮون ﺑﺎﻟﻤﻌﺮوف و ﯾﻨﻬﻮن ﻋﻦ اﻟﻤﻨﮑﺮ و ﻟﻢ ﯾﻘﻞ :ﻋﻠﯽ اﻣﻪ ﻣﻮﺳﯽ و ﻻ ﻋﻠﯽ ﮐﻞ ﻗﻮﻣﻪ «و ﻣﻦ ﻗﻮم ﻣﻮﺳﯽ اﻣﻪ ﯾﻬﺪون ﺑﺎﻟﺤﻖ و ﺑﻪ ﯾﻌﺪﻟﻮن» ان اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﮐﺎن اﻣـﻪ ﻗﺎﻧﺘـﺎً » : و ﻫﻢ ﯾﻮﻣﺌﺬ اﻣﻢ ﻣﺨﺘﻠﻔﻪ و اﻻﻣﻪ واﺣﺪ ﻓﺼﺎﻋﺪاً ﮐﻤﺎ ﻗﺎل اﷲ ﻋﺰ و ﺟﻞ ﯾﻘﻮل :ﻣﻄﯿﻌﺎً ﷲ ﻋﺰ و ﺟﻞ و ﻟﯿﺲ ﻋﻠﯽ ﻣﻦ ﯾﻌﻠﻢ ذﻟﮏ ﻓﯽ ﻫﺬه اﻟﻬﺪﻧﻪ ﻣﻦ ﺣﺮج اذا ﮐﺎن ﻻ ﻗﻮه «ﷲ ﻟﻪ و ﻻ ﻋﺪد و ﻻ ﻃﺎﻋﻪ، ﻗﺎل ﻣﺴﻌﺪه :و ﺳﻤﻌﺖ اﺑﺎﻋﺒﺪاﷲ ﯾﻘﻮل :و ﺳﺌﻞ ﻋﻦ اﻟﺤـﺪﯾﺚ اﻟـﺬی ﺟـﺎء ﻋﻦ اﻟﻨﺒﯽ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ :ان اﻓﻀﻞ اﻟﺠﻬﺎد ﮐﻠﻤﻪ ﻋﺪل ﻋﻨﺪ اﻣﺎم ﺟﺎﺋﺮ، ﻣﺎ ﻣﻌﻨﺎه؟ ﻗﺎل : :(۴۰۰، ص۱۱ق، چ۱۴۰۹ ﻫﺬا ﻋﻠﯽ ان ﯾﺎﻣﺮه ﺑﻌﺪ ﻣﻌﺮﻓﺘﻪ،و ﻫﻮ ﻣﻊ ذﻟﮏ ﯾﻘﺒﻞ ﻣﻨـﻪ و اﻻ ﻓـﻼ )ﺣﺮﻋـﺎﻣﻠﯽ، . از اﻣﺎم ﺻﺎدق)ع (ﺳﺆال ﺷﺪ ﮐﻪ آﯾﺎ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ اﻣـﺖ واﺟـﺐ اﺳـﺖ » ﻧﻪ و در ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻋﻠﺖ آن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :اﯾﻦ ﺣﮑﻢ ﺑﺮ ﻋﺎﻟﻤﺎن ﻣﻄﺎع و ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ، واﺟﺐ اﺳﺖ » :ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻧﻪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ از درک ﺣﻖ از ﺑﺎﻃﻞ ﻧﺎﺗﻮان اﺳﺖ و راه ﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ ﻧﻤﯽﺑﺮد و دﻟﯿـﻞ ﺑـﺮ اﯾـﻦ اﻣـﺮ آﯾـﻪ و ﺑﺎﯾﺪ از ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎ اﻣﺘﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ دﻋﻮت ﺑﻪ ﺧﯿﺮ و اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف »ﺷﺮﯾﻔﻪ ﻗﺮآن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد از ﻗﻮم ﻣﻮﺳـﯽ » : واﯾﻦ ﺧﺎص اﺳﺖ و ﻋﺎم ﻧﯿﺴﺖ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮد «…و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ ﮐﻨﻨﺪ و ﻧﻔﺮﻣﻮد ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﻗﻮم ﻣﻮﺳﯽ واﺟﺐ اﺳـﺖ در « اﻣﺘﯽ اﻣﺮ ﺑﻪ ﺣﻖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ آن داوری ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﺎﺋﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻟﻔﻆ اﻣﺖ ﺑﺮ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ و ﺑـﻪ ﺑـﺎﻻاﻃﻼق ﻣـﯽ ﺷـﻮد ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ ﻗـﻮل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﻣﻄﯿﻊ ﺧﺪا ﺑﻮد و ﺑـﺮ ﮐﺴـﯽ « اﺑﺮاﻫﯿﻢ اﻣﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻄﯿﻊ ﺧﺪاﺳﺖ » :ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﻣﯽداﻧﺪ در اﯾﻦ ﺳﺎزش ﺣﺮﺟﯽ ﻧﯿﺴﺖ زﯾﺮا ﻫﯿﭻ ﻧﯿﺮو و ﻋﺪد و ﺗﺒﻌﯿﺘﯽ ﺑـﺮای او وﺟﻮد ﻧﺪارد و از اﻣﺎم ﺳﻮال ﺷﺪ درﺑﺎره ﺣﺪﯾﺜﯽ ﮐﻪ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑﺮﺗـﺮﯾﻦ ﺟﻬـﺎد ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻨﮑﻪ وﻗﺘـﯽ او را » : ﺳﺨﻦ ﻋﺪل اﺳﺖ ﻧﺰد ﺣﺎﮐﻢ ﺟﺎﺋﺮ ﮐﻪ ﻣﻌﻨﺎﯾﺶ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﺣﻀﺮتﻓﺮﻣﻮد ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوﻓﺶ ﻧﻤﺎﯾﺪ اﮔﺮ از او ﺣﺮف ﺷﻨﻮی دارد اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف ﮐﻨﺪ وﮔﺮ ﻧـﻪ در ﻏﯿـﺮ .«اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺮ او واﺟﺐ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﺎ اﯾﻦ وﺻﻒ ﮐﻪ ﻋﻤﻮم اﻓﺮاد ﻣﮑﻠﻒ در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻮﻇـﻒ ﺑـﻪ ﯾـﺎدﮔﯿﺮی اﺣﮑـﺎم دﯾﻨـﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ، ﺑﺎ ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﺷﺪن آﻣﻮزهﻫﺎی دﯾﻨﯽ ﮐـﻪ ﻋﺮﺻـﻪ ای ﮔﺴـﺘﺮده دارﻧـﺪ ﺑـﻪ ﺧﺼـﻮص در ﺣـﻮزه واﺟﺒﺎت ﺷﺮﻋﯽ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺤﺮﻣﺎت، ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮﺧﻮردار از ﺷﻨﺎﺧﺖ و آﮔﺎﻫﯽ ﻫﻤﻪﺟﺎﻧﺒﻪ ﻣﯽﺷـﻮد . ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﻨﺶ ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ در ﻋﺮﺻﻪ ﻓﺮدی، آﻣﻮزش ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻧﯿﺰ آﻏﺎز ﻣﯽﺷﻮد .در ﺣﻘﯿﻘـﺖ، در ﺟﺎﻣﻌـﻪ دﯾﻨﯽ، اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ، ﺑﺎ ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ آﻏﺎز ﻣﯽﺷﻮد .اﯾﻦ ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﻓﺮاﮔﯿﺮ اﺳﺖ.
ب(ﮐﺎرﮐﺮد اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺷﺪن ﺑﺴﻂ آﻣﻮزهﻫﺎ، ﻣﻮﺟﺐ ﻣﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ ﻓـﺮد در ﺑﺴـﺘﺮ ﺧـﺎﻧﻮاده و ﺳـﭙﺲ در ﺑﺴـﺘﺮ ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺑـﺎ ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎی ﻏﺎﻟﺐ آﺷﻨﺎ ﺷﻮد .اﯾﻦ آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، ﮐﻪ ﻧﻘﻄﻪ اﺗﺼﺎل ﻓـﺮد و ﺟﺎﻣﻌـﻪ
۱۵۹ …ﺟﺎﯾﮕﺎه اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ اﺳﺖ، ﻣﻮﺟﺐ ﻫﻮﯾﺖﺑﺨﺸﯽ ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺖ .ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺷـﯿﺦ ﻣ ﺤﻤـﺪ ﻋﺒـﺪه اﻧﺪﯾﺸـﻤﻨﺪ دﯾﻨـﯽ .( آن ﺷﻤﺮده اﺳﺖ)ﭘﯿﺸﯿﻦ «ﺣﻔﺎظ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻧﮕﻬﺪارﻧﺪه وﺣﺪت»ﻣﻌﺎﺻﺮ، اﯾﻦ ﻧﻬﺎد را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻗﺘﻀﺎی ذاﺗﯽ اﯾﻦ ﻧﻬﺎد آن را ﺑﻪ ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮓﺳﺎز ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ .ﭼﺮا ﮐﻪ ﻧﺨﺴـﺘﯿﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ، اﻧﺰﺟﺎر ﺑﺎﻃﻨﯽ و ﻗﻠﺒﯽ از ﻣﻨﮑﺮات اﺳﺖ .اﮔﺮﭼﻪ در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻓﻘﻬﯽ، اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ را ﻓﻘﯿﻬﺎن، ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻣﺮﺗﺒﻪ از ﻣﺮاﺗﺐ ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ ذﮐﺮ ﮐﺮدهاﻧﺪ، وﻟﯽ ﮔﺮوﻫﯽ از ﻓﻘﻬﺎ و ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان ﺑﺎ دﻗﺖ و ﻣﻮﺷﮑﺎﻓﯽ، آن را ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺮﺗﺒﻪای از ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ، ﮐﻪ ﻻزﻣﻪ اﯾﻤﺎن ﺑﺮﺷﻤﺮدهاﻧﺪ .ﺣﺘﯽ در ﻣﻮرد ﻧﻮع وﺟﻮب اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ، ﮐﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎً آن را واﺟـﺐ ﮐﻔﺎﯾﯽ ﺷﻤﺮدهاﻧﺪ، وﻟﯽ اﯾﻦ ﻣﺮﺗﺒﻪ را وﻇﯿﻔﻪای ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ ﺗﻠﻘﯽ ﮐـﺮده و در ﺣﻘﯿﻘـﺖ اﯾـﻦ ﻣﺮﺗﺒـﻪ را .(۳۶۲، ص۲۱ ﺑﺎﻟﻀﺮوره واﺟﺐ ﻋﯿﻨﯽ ذﮐﺮ ﮐﺮدهاﻧﺪ)ﻧﺠﻔﯽ، ج اﻧﺰﺟﺎر از زﺷﺘﯽﻫﺎ، ﻗﻮاﻋﺪ ﻧﺎﻣﺸﺮوع و ﻧﻈﺎمﻫﺎی ﻇﺎﻟﻤﺎﻧـﻪ و ﻣﻨﺎﺳـﺒﺎت ﻏﯿﺮﻋﺎدﻻﻧـﻪ، وﻗﺘـﯽ در اﻋﻤﺎق ﺿﻤﯿﺮ اﻓﺮاد، ﺟﺎی ﮔﯿﺮد، ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﻣﯽﺳﺎزد و اﻧﺴـﺎن ﻫـﺎ را ﺑـﻪ ارزش ﻫـﺎی دروﻧـﯽ اﺟﺮاﯾﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﭘﯿﺶ از آن «ﮐﻨﺘﺮل اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ» ﻣﺴﻠﺢ ﻣﯽﺳﺎزد .ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻧﻪ ﺑﺎ ﻗﺪرت ﺑﺎ اﻋﺘﻘﺎد اﻓﺮاد ﺑﻪ اﯾﻦ ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎ و ارزشﻫﺎ، ﺑﻪ درون ﺑﺎورﻫﺎ راه ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺧﺎﻧﻪﮔﯿﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ.
ج(ﮐﺎرﮐﺮد ﺗﻐﯿﯿﺮدﻫﻨﺪﮔﯽ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ، در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﮐﻪ ﺣﺎﻓﻆ ارزشﻫﺎ و ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎی دﯾﻨﯽ در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ، و از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﺣﺎﻓﻆ ﻫﻮﯾﺖ و وﺣـﺪت اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ ﺟﺎﻣﻌـﻪ اﺳـﺖ، رﻫﯿـﺎﻓﺘﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮﺳﺎز و ﻧﻮآﻓﺮﯾﻦ اﺳﺖ .ﭼﺮا ﮐﻪ رﺳﺎﻟﺖ اﺳﺎﺳﯽ اﯾﻦ ﻧﻬﺎد، اﺳﺘﻘﺮار ارزشﻫﺎ و ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎی دﯾﻨﯽ و اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ و ﺑﺮای اﺳﺘﻘﺮار اﯾﻦ ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎ، ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ زﻣﯿﻨـﻪ ﺳـﺎزی ﺗﻐﯿﯿـﺮات ﺑﻨﯿـﺎدی در ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮔﺎم آن ﺗﺒﻠﯿﻎ و ﺗﺮوﯾﺞ اﯾﻦ ارزشﻫﺎ و ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎﺳﺖ. در ﺟﺎﻣﻌﻪای ﮐﻪ ارزشﻫﺎی اﻧﺴـﺎﻧﯽ و اﺧﻼﻗـﯽ دروﻧـﯽ ﺷـﺪه اﺳـﺖ و آﮔـﺎﻫﯽ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و دﯾﻨﯽ ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ، ﻃﺒﻌﺎً ﻧﻈﺎﻣﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻧﯿـﺰ ﺑـﺮ اﯾـﻦ ﭘﺎﯾـﻪ ﺷـﮑﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ ﭼﺮا ﮐﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮات دروﻧﯽ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻐﯿﯿﺮات اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺷـﻮد .ﻣـﻊ اﻟﻮﺻـﻒ در ﺟﺎﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻮاﻧﻊ ﺳﺎﺧﺘﺎری وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮ اﯾﻦ اﻓﺮاد ﻻزم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ از راهﻫﺎی ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻣﻤﮑﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رﻓﻊ اﯾﻦ ﻣﻮاﻧﻊ و اﺳﺘﻘﺮار ﻧﻈﺎﻣﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮐﻪ در ﭘﺮﺗﻮ آن ﺑﺘـﻮان ﺑـﻪ اﻗﺎﻣﻪ ﻋﺪل ﭘﺮداﺧﺖ و ﻧﯿﮑﯽﻫﺎ را ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﮐﺮد و ﻓﻘﺮ و ﻓﺴﺎد و ﻧﺎﺑﻬﻨﺠﺎریﻫﺎ و اﻧﺤﺮاﻓـﺎت را زدود اﻗﺪام ﻧﻤﻮد و از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﻧﻬﺎد اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑـﺮ ﻣﻘﺘﻀـﯽ ﺗﻐﯿﯿـﺮات ﺿـﺮوری ﺑـﻪ ﺳﻤﺖ ﻋﺪاﻟﺖ و ﭘﺎﮐﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ .
۱۳ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن،۲ﺷﻤﺎره ،۴۳دوره ،ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺣﻘﻮق ۱۶۰ ۹۲ (ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻧﻬﺎد ۲ (ﻧﻘﺶ ﺗﺄﺳﯿﺴﯽ ۲ـ۱ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺟﺮای اﺣﮑـﺎم ﺷـﺮﯾﻌﺖ و ﺗﺤﻘـﻖ ﻋـﺪاﻟﺖ از «ﺣﻖ» ﺗﻼشﺑﺮای اﺳﺘﻘﺮار ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺼﺎدﯾﻖ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻧﻬﺎد اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ اﺳﺖ .ﭼﺮا ﮐﻪ اﻗﺎﻣﻪ ﻋﺪل و اﺳﺘﻘﺮار ﺷـﺮاﯾﻂ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ و ﻣﻄﻠﻮب ﺑﺮای زﻧﺪﮔﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ و رواﺑﻂ اﻧﺴﺎﻧﯽ، ﺑﺎ وﺟﻮد ﻧﻈﺎم ﺣﮑـﻮﻣﺘﯽ ﻣﯿﺴـﺮ اﺳـﺖ . ﺧﺼﻮﺻﺎً اﯾﻨﮑﻪ ﻧﻈﺎمﻫﺎی ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎ اﯾﺠﺎد و ﺗﺪاوم ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ. ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺿﺮورت ﻻﯾﻨﻔﮏ زﻧﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﺖ .ﻧﻈﺎمﻫﺎی زﻧﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ و اﺟﺮاﯾﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ .ﻫﯿﭻ ﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮﻗﯽ ﯾﺎ ﺣﺘﯽ اﺧﻼﻗـﯽ ﺑـﺪون ﺣﮑﻮﻣـﺖ، ﺑﺴـﻂ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﺪ و ﺑﺮﺧﻮردار از ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ ﻣﺴﺘﺤﮑﻢ اﺟﺮاﯾﯽ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑـﻮد .اﮔـﺮ ﻧﻈـﺎ م ارزﺷـﯽ، ﺑـﺎ ﺗﻌﺎرض و دوﮔﺎﻧﮕﯽ ﺑﯿﻦ ﻧﻈﺎم ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ و ﻧﻈﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻫﻤﺮاه ﺷﻮد، ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ دﭼﺎر ﺑﺤﺮانﻫﺎی ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺷﺪﯾﺪ دروﻧﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد، ﺑﺎ اﯾﻦ ﺑﺤﺮان دروﻧﯽ ﺷﺪﯾﺪ، ﻗﻮام و ﺗﺪاوم اﻣﻨﯿﺖ و ﺣﻘﻮق ﺷﻬﺮوﻧﺪی ﮐﻪ از وﻇﺎﯾﻒ ذاﺗﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎﺳﺖ ﺑﺎ ﻣﺸﮑﻼت اﺳﺎﺳﯽ ﻣﻮاﺟﻪ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺷـﺪ . اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ ﻧﻘﻄﻪ ﺗﻼﻗﯽ و وﺣﺪت ارزشﻫﺎی ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﺖ .ﺑﺎ اﯾﻦ وﺻﻒ ﯾﮑﯽ از ﺷﺎﺧﺺﻫﺎی ﻋﻤﺪه اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ، ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺟﻮر و ﻇﻠﻢ اﺳﺖ .ﻟـﺬا اﯾـﻦ ﻧﻬـﺎد ﻧﻘـﺶ ﺗﺄﺳﯿﺴـﯽ در اﺳـﺘﻘﺮار ﻧﻈـﺎم «ﺣﻖ»و ﺗﻼش ﺑﺮای ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ . ﺗﻌﻠﻖ اﯾﻦ وﻇﯿﻔﻪ ﺑﻪ رﻫﺒﺮان ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ دﯾﻨﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ وﻟﻮ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﺮدی ﻣﺎﻧﻊ از ﺑﺮﺷـﻤﺮدن آن ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ وﻇﯿﻔﻪ ﻋﻤﻮﻣﯽ اﯾﻦ ﻧﻬﺎد ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻧﯿﺴﺖ .ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ در ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ اﯾﻦ وﻇﯿﻔـﻪ ﺑـﻪ ﻣﺤﻮل ﺷﺪه اﺳﺖ .و ﺑﻪ ﯾﮏ ﻓﺮد ﻧﯿﺰ اﻃـﻼق اﻣـﺖ ﺷـﺪه اﺳـﺖ .ﭼﻨﺎﻧﮑـﻪ اﺑـﺮاﻫﯿﻢ ﺧﻠﯿـﻞ «اﻣﺖ» إِنﱠ إِﺑﺮاﻫﯿﻢ ﮐﺎنَ اُﻣﮥً ﻗﺎﻧﺘﺎً ﻟﻠﱠﻪ ﺣﻨﯿﻔـﺎً و » :ﺷﻤﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ «اﻣﺖ» )ﻋﻠﯿﻪاﻟﺴﻼم(در ﻗﺮآن ﺑﻪﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﺑﻪراﺳﺘﯽ اﺑﺮاﻫﯿﻢ، ﭘﯿﺸﻮاﯾﯽ ﻣﻄﯿﻊ ﺧﺪا ]و [ﺣﻖﮔﺮای ﺑـﻮد و از » :(۱۲۰/ )ﻧﺤـﻞ «ﻟَﻢ ﯾﮏ ﻣﻦَ اﻟْﻤﺸْﺮِﮐﯿﻦَ .«ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻧﺒﻮد :(۱۰۴/ )آلﻋﻤﺮان « و ﻟْﺘَﮑُﻦْ ﻣﻨْﮑُﻢ اُﻣﮥٌ ﯾﺪﻋﻮنَ إِﻟَﯽ اﻟْﺨَﯿﺮِ و ﯾﺄﻣﺮُونَ ﺑِﺎﻟْﻤﻌﺮُوف و ﯾﻨْﻬﻮنَ ﻋﻦِ اﻟْﻤﻨْﮑَﺮِ » و ﺑﺎﯾﺪ از ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎ، ﮔﺮوﻫﯽ، ]ﻣﺮدم را [ﺑﻪ ﻧﯿﮑﯽ دﻋﻮت ﮐﻨﻨﺪ و ﺑـﻪ ﮐـﺎر ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ وادارﻧـﺪ و از » .«زﺷﺘﯽ ﺑﺎزدارﻧﺪ ﻓﻘﯿﻪ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺷﯿﻌﯽ در داﯾﺮه اﻟﻤﻌﺎرف ﻋﻈﯿﻢ ﻓﻘﻬﯽ ﺧﻮد ـ ﺟـﻮاﻫﺮاﻟﮑﻼم ـ ﮐﻼﻣـﯽ ﻧﻐـﺰ ﺑـﻪ اﻧﻪ ﻣﻊ ﺑﺴﻂ ﯾﺪه اﻟﻮاﺟﺐ ﻋﻠﯿﻪ ﺟﻤﯿﻊ اﻓﺮاد اﻻﻣﺮ ﺑﺎﻟﻤﻌﺮوف اﻟﺘﯽ ﻣﻨﻬـﺎ اﻟﺠﻬـﺎد و » : ﺷﺮح زﯾﺮ دارد ﻗﺘﺎل اﻟﺒﻐﺎه و اﻗﺎﻣﻪ اﻟﺤﺪود و اﻟﺘﻌﺰﯾﺮات و رد اﻟﻤﻈﺎﻟﻢ اﻟﻌﺎﻣﻪ و اﻟﺨﺎﺻﻪ و ﻏﯿﺮ ذﻟﮏ ﻣﻤﺎ ﻻﯾﻘﻮم ﺑـﻪ در ﺻﻮرت ﺑﺴﻂ ﯾﺪ، ﺗﺤﻘﻖ ﺟﻤﯿﻊ اﻓﺮاد اﻣﺮ ﺑـﻪ » :(۳۶۱، ص۲۱ )ﻧﺠﻔﯽ، ﺑﯽﺗﺎ، ج «…اﻻ اﻻﻣﺎم ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ از ﺟﻤﻠﻪ ﺟﻬﺎد، و ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺳﺘﻤﮕﺮان اﻗﺎﻣﻪ ﻧﻈﺎم ﮐﯿﻔﺮی و دﻓﻊ ﻣﻈﺎﻟﻢ ﻋﺎم
۱۶۱ …ﺟﺎﯾﮕﺎه اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ و ﺧﺎص و ﻏﯿﺮ آن، از آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺟﺰ اﻣﺎم ﮐﺴﯽ ﻣﺒﺎدرت ﺑﻪ اﻗﺎﻣﻪ آن ﻧﻤﯽ ﮐﻨـﺪ، ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣﺘﻌﻠـﻖ .« وﺟﻮب و ﻣﺼﺎدﯾﻖ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ ﺑﺮ او واﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮد اﮔﺮﭼﻪ اﯾﺸﺎنﺗﺤﻘﻖ ﻫﻤﻪ اﯾﻦ اﻣﻮر را از ﺷﺌﻮن اﻣﺎم )ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم(ﺑﺮﺷﻤﺮده، ﻟﮑﻦ ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ آن ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﺎ از آن ﺑﺤﺚ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ، از ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺼﺎدﯾﻖ اﯾﻦ ﺗﺄﺳـﯿﺲ اﺳـﻼﻣﯽ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﻮارد آن .آﻧﭽﻪ ﻣﯽﺗﻮان اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻧﻤﻮد اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﺘﻘﺮار ﯾﮏ ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮐﻪ در آن ﺑﺘﻮان ﻫﻤﻪ ﺷﺌﻮن ﺣﻖ و ﻋﺪل را اﻗﺎﻣﻪ ﻧﻤﻮد، از ﺑﺎب اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ واﺟﺐ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد. ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ ﻧﯿﺰ اﻗﺎﻣﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ را ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی اﻣـﺮ ﺑـﻪ ﻣﻌـﺮوف و ﻧﻬـﯽ از ﻣﻨﮑـﺮ ان ادﻟﻪ اﻻﻣﺮ ﺑﺎﻟﻤﻌﺮوف و اﻟﻨﻬﯽ ﻋﻦ اﻟﻤﻨﮑﺮ ﺑﺎﻃﻼﻗﻬﺎ و ﺑﻤﻔﻬﻮﻣﻬﺎ اﻟﻮﺳﯿﻊ ﻣـﻦ » : واﺟﺐ ﺷﻤﺮدهاﻧﺪ :(۲۲۰، ص۲ق، ج۱۴۰۹ )ﻣﻨﺘﻈـﺮی، « اﻗﻮی اﻻدﻟﻪﻋﻠﯽ وﺟﻮب ﺗﺄﺳﯿﺲ اﻟﺤﮑﻮﻣﮥ اﻟﻌﺎدﻟـﻪ و اﻟﺪوﻟـﮥ اﻟﺤﻘـﻪ ادﻟﻪ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ ﺑﺎ اﻃﻼﻗﯽ ﮐﻪ دارد و ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم ﮔﺴﺘﺮدهاش از ﻗﻮیﺗﺮﯾﻦ ادﻟـﻪ » .« ﺑﺮ وﺟﻮب ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻋﺪل و دوﻟﺖ ﺣﻖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽروﻧﺪ در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ ﻧﺨﺒﮕﺎن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻘﺶ ﻣﺤﻮری و اﺳﺎﺳﯽﺗﺮی دارﻧﺪ .در ﻧﻈﺎم اﺳـﻼﻣﯽ، اﯾﻦ ﻣﻬﻢ، وﻇﯿﻔﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﻋﺎﻟﻤﺎن و ﻓﻘﯿﻬﺎن اﺳﺖ .ﭼﺮا ﮐﻪ ﻋﺎﻟﻤﺎن ﻣﻄﺎع ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻋﻤﻞ آﻧﺎن در ﺗﺤﻘﻖ ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﻌﺮوف ﯾﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺣﻖ، ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻫﺮ ﮐﺲ دﯾﮕﺮی اﺳﺖ .ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮِﻋﻤﻞِﻧﺨﺒﮕﺎن را از ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺗﻮان آﻣﻮﺧﺖ .آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻋﺎﻟﻤﺎن ﯾﻬﻮد و ﻧﺼـﺎری را ﺑـﻪ ﻟَﻮ ﻻ ﯾﻨْﻬﺎﻫﻢ اﻟﺮﱠﺑﺎﻧﯿﻮنَ و اﻟْﺎَﺣﺒﺎر ﻋﻦْ ﻗَـﻮﻟﻬِﻢ اﻟْـﺈِﺛْﻢ و » : ﺧﺎﻃﺮ اﯾﻦ ﺑﯽﺗﻮﺟﻬﯽ ﺳﺮزﻧﺶ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﭼﺮا اﻟﻬﯿـﻮن و داﻧﺸـﻤﻨﺪان، آﻧـﺎن را از ﮔﻔﺘـﺎر » :(۶۳/ )ﻣﺎﺋـﺪه « اَﮐْﻠﻬِﻢ اﻟﺴﺤﺖ ﻟَﺒِﺌْﺲ ﻣﺎ ﮐﺎﻧُﻮا ﯾﺼﻨَﻌﻮنَ .« ﮔﻨﺎه]آﻟﻮد [و ﺣﺮاﻣﺨﻮارﮔﯽﺷﺎن ﺑﺎز ﻧﻤﯽدارﻧﺪ؟ راﺳﺘﯽ ﭼﻪ ﺑﺪ اﺳﺖ آﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدادﻧﺪ ﻟُﻌﻦَ اﻟﱠﺬﯾﻦَ ﮐَﻔَﺮُوا ﻣﻦْ ﺑﻨﯽإِﺳﺮاﺋﯿﻞَ ﻋﻠﯽﻟﺴﺎنِ داود و ﻋﯿﺴﯽ اﺑﻦِ ﻣﺮْﯾﻢ ذﻟﮏ ﺑِﻤـﺎ » :و ﯾﺎ ﻓﺮﻣﻮد از ﻣﯿﺎن ﻓﺮزﻧﺪان اﺳﺮاﺋﯿﻞ، آﻧﺎن ﮐﻪ ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪﻧﺪ، ﺑﻪ زﺑﺎن داوود » :(۷۸/ )ﻣﺎﺋﺪه «ﻋﺼﻮا و ﮐﺎﻧُﻮا ﯾﻌﺘَﺪونَ و ﻋﯿﺴﯽ ﺑﻦ ﻣﺮﯾﻢ ﻣﻮرد ﻟﻌﻨﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ .اﯾﻦ ]ﮐﯿﻔﺮ [ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن ﺑﻮد ﮐﻪ ﻋﺼﯿﺎن ورزﯾﺪه و ]از .« ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا [ﺗﺠﺎوز ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﻋﺎﻟﻤﺎن اﺳﻼﻣﯽ و ﻓﻘﯿﻬﺎن در زﻣﺎن ﺑـﺮوز ﻓﺴـﺎد و ﻋـﺮوض ﺑـﺪﻋﺖ در ﻧﻈـﺎم ﺷـﺮﯾﻌﺖ و در ﺣﻘﯿﻘﺖ در ﺳﻨﮕﯿﻦﺗﺮﯾﻦ ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﻪ ﺑﻨﯿﺎدﻫﺎی اﺳﺎﺳﯽ ﻫﻮﯾﺖ ﺟﻤﻌﯽ و دﯾﻨﯽ، رﺳﺎﻟﺘﯽ وﯾﮋه اذا ﻇﻬـﺮت » : دارﻧﺪ ﮐﻪ از آن ﺑﻪ وﺟﻮب اﻇﻬﺎر ﺣﻘﺎﯾﻖ و اﺑﺮاز آﺷﮑﺎر و ﻋﺎﻟﻤﺎﻧﻪ دﯾﻦ ﯾﺎد ﮐﺮدهاﻧـﺪ .(۲۶۹، ص۱۶ق، ج۱۴۰۹ )ﺣﺮﻋﺎﻣﻠﯽ، « اﻟﺒﺪع ﻓﻠﻠﻌﺎﻟﻢ ان ﯾﻈﻬﺮ ﻋﻠﻤﻪ و اﻻ ﻓﻌﻠﯿﻪ ﻟﻌﻨﮥ اﷲ اﻋـﻼم «اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ» در ﻗﯿﺎم ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻋﺎﺷﻮرا، ﺳﯿﺪاﻟﺸﻬﺪا)ع (اراده ﺧﻮد را (ﮐﻪ اﯾﻦ ﺧﻮد ﺿﻤﻦ ﻧﻤﺎﯾﺎﻧﺪن ﺧﻄﯿﺮ ﺑﻮدن اﯾـﻦ ﻧﻬـﺎد، ۳۹۹ ، ﺑﯽﺗﺎ، ص ۴۴ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ )ﻣﺠﻠﺴﯽ، ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار، ج
۱۳ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن،۲ﺷﻤﺎره ،۴۳دوره ،ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺣﻘﻮق ۱۶۲ ۹۲
ﺷﯿﻮه اﺟﺮاﯾﯽ آن را ﻧﯿﺰ در ﺷﺪﯾﺪﺗﺮﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ آن و در ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺑـﺎرزﺗﺮﯾﻦ ﻣﻨﮑـﺮات ﺑـﻪ ﺗﺼـﻮﯾﺮ ﻣﯽﮐﺸﺪ. ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ، ﮐﻪ اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﺄﺳﯿﺲ دوﻟﺖ، از اﻣﻮر ﺣﺪاﮐﺜﺮی در اﻗﺎﻣﻪ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ اﺳﺖ .وﻟﯽ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻗﺪام ﺣﺪاﮐﺜﺮی ﻣﯿﺴﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ، ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻣﺮﺗﺒـﻪ ای از آن ﮐﻪ ﻣﻨﺘﻬﯽ ﺑﻪ ﮐﺎﻫﺶ ﻣﻨﮑﺮات و اﻗﺎﻣﻪ ارزشﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻗﻮت و اﻋﺘﺒﺎر ﺧﻮد ﺑﺎﻗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ .«ﻣﺎ ﻻ ﯾﺪرک ﮐﻠﻪ ﻻ ﯾﺘﺮک ﮐﻠﻪ»و « اﻟﻤﯿﺴﻮر ﻻ ﯾﺘﺮک ﺑﺎﻟﻤﻌﺴﻮر »
(ﮐﺎرﮐﺮد ﻧﻈﺎرﺗﯽ و ﮐﻨﺘﺮﻟﯽ ۲ـ۲ ﺑﺎ ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺣﮑﻮﻣﺖ دﯾﻨﯽ وﻇﯿﻔﻪ ﺗﺤﻘﻖ اﯾﻦ ﻧﻬﺎد، وﻇﯿﻔﻪ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﺮدم و ﺣﮑﻮﻣـﺖ ﻣـﯽ ﺷـﻮد . ﺿﻤﻦ آﻧﮑﻪ ﻣﯽﺗﻮان رﺳﺎﻟﺖ ﺣﮑﻮﻣﺖ را ﻧﯿﺰ اﺣﯿﺎی ﻣﻌﺮوف و ﻗﻠﻊ و ﻗﻤﻊ ﻣﻨﮑﺮات ﺗﻮﺻﯿﻒ ﮐﺮد . در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻫﻢ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ ﻣﺒﻨﺎی ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺣﮑﻮﻣﺖ و دوﻟﺖ ﺣﻖ ﻣـﯽ ﮔـﺮدد و ﻫﻢ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻫﺪف ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﮔﺮدد .اﯾﻦ ﻋﻠﺖ ﻣﻮﺟﺪه ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎﯾﺪ ﻋﻠﺖ ﻣﺒﻘﯿﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﯿﺰ ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻤﺎﻧﺪ .ﻟﺬا اﺑﻘﺎی ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺮ ﻣﺤﻮر ارزشﻫﺎ و اﺻﻮل و ﻣﺒﺎﻧﯽ دﯾﻨﯽ، ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻧﻈﺎرت ﻣﺴﺘﻤﺮ دﯾﻦداران ﺑﺮ ﺣﺎﮐﻤﺎن اﺳﺖ .و اﯾﻦ ﻧﻈﺎرت ﻣﺴﺘﻤﺮ در ﭼﺎرﭼﻮب و ﻗﺎﻟﺐ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﯿﻪ و ﺗﻮﺻﯿﻒ اﺳﺖ .ﻇﺮﻓﯿﺖ اﺟﺮاﯾﯽ آن در ﺣﺪی اﺳﺖ ﮐـﻪ ﻗـﺎدر اﺳـﺖ، ﺑﺮای ﺗﺤﻘﻖ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪی ﻓﺮدی و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، ﻗﺎﻟﺐﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻔـﯽ را در رﺳـﯿﺪن ﺑـﻪ ﻫـﺪف ﺗـﺪارک ﻧﻤﺎﯾﺪ. ﻧﻬﺎدﻫﺎی ﻣﺮدﻣﯽ ﻣﺘﻌﺪد و ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﺒﻨﺎ ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮﻧـﺪ، اﺣـﺰاب ﺳﯿﺎﺳـﯽ و . (و رﺳﺎﻧﻪﻫﺎی ﺟﻤﻌﯽ از ﺟﻤﻠﻪ اﯾﻦ ﻧﻬﺎدﻫـﺎ ﻣﺤﺴـﻮب ﻣـﯽ ﺷـﻮﻧﺪ N.G.O) ﺗﺸﮑﻞﻫﺎی ﻏﯿﺮدوﻟﺘﯽ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه و ﻫﺪف ﺗﺄﺳﯿﺲاﺣﺰاب و رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ و ﺑﺴﯿﺎری از ﺗﺸﮑﻞﻫﺎی ﻏﯿﺮدوﻟﺘﯽ ﻣـﯽ ﺗﻮاﻧـﺪ اﻣـﺮ ﺑـﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ ﺑﺎﺷﺪ. اﮔﺮ ﭼﻪ ﻋﻤﻮم اﯾﻦ ﻗﺎﻟﺐﻫﺎ، ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ﺟﻮاﻣﻊ ﻧﻮﯾﻦ اﺳﺖ، وﻟﯽ اﮔﺮ ﺑﺘﻮان آﻧﻬﺎ را از اﻫـﺪاف ﻣﺤﺾ ﺧﺎرج ﮐﺮد، و ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺷﮑﻠﯽ اﯾﻦ ﻧﻬﺎدﻫﺎ « ﻗﺪرتﻃﻠﺒﺎﻧﻪ »و «ﺧﻮدﻣﺤﻮراﻧﻪ»و روﯾﮑﺮدﻫﺎی را ﺑﺎ اﺻﻼح ﻣﺤﺘﻮا و ﻣﺎﻫﯿﺖ آن ﺑﻪ اﺳﺘﺨﺪام ﮔﺮﻓﺖ، ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﺑﻬﺮهﮔﯿﺮی از آﻧﻬﺎ ﺑﺮای ﺗﺤﻘـﻖ اﯾـﻦ ﻧﻬﺎدﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﺷﻮد. از ﻫﻤﯿﻦرو، ﻣﯽﺗﻮان ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﺣﻘﻮﻗﯽ اﺣﺰاب، ﺟﻤﻌﯿﺖﻫﺎی ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﮔﺮوهﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ را در ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﯽ ﻫﻤﯿﻦ ﻧﻬﺎد داﻧﺴﺖ و ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻨﺎﺳﺐ، اﻫﺪاف و ﮐﺎرﮐﺮد اﺣﺰاب ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾـﺪ ﺑـﺎ اﯾـﻦ ﺗﺄﺳﯿﺲ ﻫﻤﺴﻮ و ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺷﻮﻧﺪ. ﺗﻔﺎوت ﻋﻤﺪه ﮐﺎرﮐﺮد اﺣﺰاب و ﺟﻤﻌﯿﺖﻫﺎی ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﺟﻮاﻣﻊ ﺳﮑﻮﻻر و ﺟﻮاﻣـﻊ دﯾﻨـﯽ را .ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮐﺮد « ﻗﺪرت ﺳﯿﺎﺳﯽ » ﻣﯽﺗﻮان در روﯾﮑﺮد ﺑﻪ
۱۶۳ …ﺟﺎﯾﮕﺎه اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ . اﻣﺘﯿﺎز ﺣﺎﮐﻤﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ، ﻋﺮﺻﻪ ﭘﯿﮑﺎر ﺑﯿﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪاران و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮان ﻣﯽﺷﻮد «ﻗﺪرت ﺳﯿﺎﺳﯽ»اﮔﺮ اﺣﺰاب ﻏﯿﺮﺣﺎﮐﻢ ﻣﺼﺪاق ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮان ﻣﺤﮑﻮم ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﭘﯿﮑﺎر ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﺑـﺮای ﺗﻐﯿﯿـﺮ آراﯾﺶ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ اﻗﺪام ﻣﯽﮐﻨﻨﺪو از اﯾﻦ رو ﻧﻘﺶ ﻣﻌﺎرﺿﻪ را اﯾﻔﺎ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ .در واﻗـ ﻊ اﺣـﺰاب، ﺑـﺎ ﻫﺪف ﺗﻐﯿﯿﺮ روشﻫﺎی ﺧﺸﻮﻧﺖآﻣﯿﺰ ﭘﯿﮑﺎر ﺳﯿﺎﺳﯽ، ﺷﮑﻞ ﻣـﯽ ﮔﯿﺮﻧـﺪ و ﺑـﺎ ﺟﺎﺑﺠـﺎﯾﯽ ﺣﺎﮐﻤـﺎن، آراﯾﺶ ﺟﺪال و ﭘﯿﮑﺎر ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻋﻮض ﻣﯽﺷﻮدوﻟﯽ اﺻﻞ ﺟﺪال ﺑﺎﻗﯽ اﺳﺖ. ﻓﯽﻧﻔﺴﻪ ارزش ﻣﺤﺴﻮب ﻧﺸﻮد و اﻫﺪاﻓﯽ ﮐﻪ ﻗﺪرت ﺳﯿﺎﺳـﯽ دﻧ ﺒـﺎل «ﻗﺪرت ﺳﯿﺎﺳﯽ»اﻣﺎ اﮔﺮ و «ﺣﺎﮐﻤـﺎن » ﻣﯽﮐﻨﺪ، واﺟﺪ ارزش ﺗﻠﻘﯽ ﺷﻮﻧﺪ،اﺣﺰاب و ﮔـﺮوه ﻫـﺎی ﺧـﺎرج از ﺣﺎﮐﻤﯿـﺖ ﻫـﻢ ﺳﯿﺎﺳﯽ را در ﺟﻬﺖ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ اﻫﺪاف ﻣﺸﺘﺮک ﺗﻘﻮﯾـﺖ و ﯾـﺎری ﻣـﯽ ﮐﻨﻨـﺪ و ﻫـﻢ «ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪان» ﮐﺎرﮐﺮدﻫﺎی ﺣﺎﮐﻤﺎن را ﺑﺎ ﻫﻤﯿﻦ ﻫﺪف ارزﯾﺎﺑﯽ و ﻧﻈﺎرت ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ .ﻗـﺪرت ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﺣﺮﮐـﺖ ﺑـﺮ اﻫﺪاف ﺗﻌﺮﯾﻒﺷﺪه، آرﻣﺎنﻫﺎی ﻣﻌﯿﻦ، ﺑﺎ ﺷﯿﻮهﻫﺎی ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨـﺪ اﺳـﺖ .ﻧﻈـﺎرت ﺑـﺮ ﻗـﺪرت «رﯾﻞ» ﺳﯿﺎﺳﯽ در اﯾﻦ ﺣﺮﮐﺖ ﺻﺤﯿﺢ و ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪ، در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﺣﺴﻦ اﺟﺮای اﺻﻮل ﻫﻨﺠﺎرﻫـﺎ در ﻋﺮﺻـﻪ «اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬـﯽ از ﻣﻨﮑـﺮ » و روشﻫﺎی ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﺳﺖ .اﯾﻦ روﯾﮑﺮد را ﻣﯽﺗﻮان ﮐﻨﺘﺮل ﻗﺪرت داﻧﺴﺖ .اﺻﻞ ﻫﺸﺘﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺟﻤﻬﻮری اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﯾﺪﮔﺎه اﻣﺮﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ وﻇﯿﻔﻪ ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ و ﭼﻨﺪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ: -ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺮدم؛ ۱ -ﻣﺮدم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ؛ ۲ . -ﻣﺮدم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ۳
(ﮐﺎرﮐﺮﻫﺎی اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ در ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ۳ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﺳﻪﺟﺎﻧﺒﻪ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳـﻼﻣﯽ، ﭼﻨﺎﻧﮑـﻪ اﺻـﻞ ﻫﺸﺘﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮده اﺳﺖ، ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﯽاﺟﺮاﯾﯽ ﻫﺮ ﺳﻪ ﺑﺨﺶ اﻣـﺮ ﺿـﺮوری اﺳـﺖ و ﻫﺮﮐﺪام از اﯾﻦ ﺑﺨﺶﻫﺎ و ﮐﺎرﮐﺮد و روش وﯾﮋه ﺧﻮد را ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ .اﺟﻤﺎﻻً ﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ از اﯾـﻦ روشﻫﺎ اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ: (ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺮدم ۳ـ۱ در ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ، ﮐﻪ آنرا ﻧﻬﺎد ﻣﺘـﻮﻟﯽ اﻣـﺮ ﺑـﻪ ﻣﻌـﺮوف و ﻧﻬـﯽ از ﻣﻨﮑـﺮ «ﺣﺴﺒﻪ»ﺑﺎ ﻧﻬﺎد داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ، ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎ در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ اﻣﻮر ﺣﺴﺒﻪ، اﻣﺮوز ﺑﻪ ﻃـﻮر . ﺗﺤﻘﻖ ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد «ﭘﻠﯿﺲ»و «دادﺳﺮا» ،«ﺷﻬﺮداری»ﻏﺎﻟﺐ از ﻃﺮﯾﻖ ﻧﻬﺎدﻫﺎﯾﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﻣﻈﺎﻟﻢ، ﺗﻼش ﺑﺮای اﺣﻘﺎق ﺣﻖ ﻣﻈﻠﻮﻣﯿﻦ و اﺳﺘﻘﺮار اﻣﻨﯿﺖ، وﻇﺎﯾﻔﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً دادﺳﺮا ﻋﻬﺪه دار آن اﺳﺖ .ﺑﺮﻗﺮاری ﻧﻈﻢ و ﺗـﺄﻣﯿﻦ اﻣﻨﯿـﺖ ﻋﻤـﻮﻣﯽ، و آﺳـﺎﯾﺶ زﻧـﺪﮔﯽ
۱۳ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن،۲ﺷﻤﺎره ،۴۳دوره ،ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺣﻘﻮق ۱۶۴ ۹۲
ﺷﻬﺮی، ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﭘﻠﯿﺲ اﺳﺖ .ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺪﻣﺎت ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﻟﻀﺮوره ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﮐﻨﺪ، از ﻃﺮﯾﻖ ﺷﻬﺮداریﻫﺎ ﺗﺤﻘﻖ ﭘﺬﯾﺮﻧﺪ .ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪهای از وﻇﺎﯾﻒ ﺣﮑﻮﻣـﺖ ﺑـﺮای اﻗﺎﻣﻪ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ، ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﺄﺳﯿﺴﺎت اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ و ﺣﮑـﻮﻣﺘﯽ ﻣﺰﺑـﻮر اﻧﺠﺎم ﭘﺬﯾﺮد .در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺑﺴﻂ و ﺗﻮﺳﻌﻪ اﺧﻼق، ارزشﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠـﯽ ﻓﺮﻫﻨﮓﺳﺎزی ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ دوﻟﺖ از ﻃﺮﯾﻖ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎی دوﻟﺘـﯽ، وزارﺗﺨﺎﻧـﻪ ﻫـﺎی ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ و ارﺷﺎدی ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻘﻖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد .در ﻫﺮ ﺣﺎل دوﻟﺖ ﻧﺒﺎﯾﺪ روﯾﮑﺮد اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ رادر اﯾﻦ ﻧﻮع اﻣﻮر ﻧﺎدﯾﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻤﺎﯾﺪ .ﭘﯿﺸﮕﯿﺮی از ﺟﺮم ﮐﻪ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑـﺪان ﺗﻮﺟﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ، ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﻬﺎد از ﻃﺮﯾﻖ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮاﺳﺖ .
(ﻣﺮدم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ۳ـ۲ ﺣﻖ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف وﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ، از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻘﻮق ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺮدم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳـﺖ . ﺗﻮﺻـﯿﻒ ﺷـﺪه اﺳـﺖ )ﺣﺮﻋـﺎﻣﻠﯽ، «اﻓﻀـﻞ اﻟﺠﻬـﺎد » اﺑﺮاز ﺣﻘﺎﯾﻖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﺎﮐﻤﯿﻦ ﺟﺎﺋﺮ، ﺑﻪ ﻋﻨﻮان . (اﻟﺒﺘﻪ ﺣﻖ ﻣﺰﺑﻮر، ﻣﺎﻫﯿﺖ ﺗﮑﻠﯿﻔﯽ ﻧﯿﺰ دارد ۱۲۶، ص۱۶ق، ج۱۴۰۹ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ)ع (ﻣﻈﻬﺮ ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ در ﺑﺮاﺑـﺮ ﺣﮑﻮﻣـﺖ، در ﺧﻄﺒـﻪ ﻫﺠﺮی ﺑﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﻬﻢ اﯾﻦ ﺗﮑﻠﯿﻒ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در اﺳﺘﻘﺮار ﺣﻖ و ﻋﺪل ۵۸در ﺳﺎل «ﻣﻨﯽ»ﻣﻬﻢ و اﻣﻨﯿﺖ ﻣﯽﭘﺮدازد .ﺧﻄﺒﻪای ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺷﺮاﯾﻂ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﯽ ﭘﺮداﺧﺘـﻪ و راه ﺑـﺮون رﻓﺖ از اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ ﻧﺎﻋﺎدﻻﻧﻪ و ﻇﻠﻢﻣﺤﻮر را اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺑـﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺧﻮاص ﺟﺎﻣﻌﻪ داﻧﺴﺘﻪ و راه ﻧﺠﺎت را اﺣﯿﺎی اﯾﻦ ﻓﺮﯾﻀﻪ ﻣﯽداﻧﻨﺪ: ای ﻣﺮدم !از ﭘﻨﺪی ﮐﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ اوﻟﯿﺎ و دوﺳﺘﺎﻧﺶ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﮑﻮﻫﺶ از ﻋﻠﻤـﺎی ﯾﻬـﻮد داده، » ﻋﺒﺮت ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ :ﭼﺮا ﻋﻠﻤﺎی دﯾﻨﯽ و اﺣﺒﺎر، ﯾﻬﻮدیﻫﺎ را از ﺳﺨﻨﺎن ﮔﻨـﺎه آﻣﯿـﺰ و آﻧﻬﺎ ﮐﻪ از ﺑﻨﯽاﺳﺮاﺋﯿﻞ ﮐـﺎﻓﺮ ﺷـﺪﻧﺪ » : ﺧﻮردن ﺣﺮام ﻧﻬﯽ و ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ؟ و ﺑﺎز ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﻣﻮرد ﻟﻌﻦ و ﻧﻔﺮﯾﻦ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ :آﻧﻬﺎ از اﻋﻤﺎل زﺷﺘﯽ ﮐـﻪ اﻧﺠـﺎم ﻣـﯽ دادﻧـﺪ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را از اﯾﻦ « ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﻧﻬﯽ ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﭼﻪ ﮐﺎر ﺑﺪی را ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ ﺟﻬﺖ ﻋﯿﺐ ﻣﯽﺷﻤﺎرد ﮐﻪ آﻧﺎن ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﺧﻮد ﻣﯽدﯾﺪﻧـﺪ ﮐـﻪ ﺳـﺘﻤﮑﺎران ﺑـﻪ زﺷـﺘﮑﺎری و ﻓﺴـﺎد ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ و ﺑﺎز ﻣﻨﻌﺸﺎن ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ و اﯾﻦ ﺳﮑﻮت ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻪ ﻣﺎل ﺑﻮد ﮐﻪ از آﻧﺎن درﯾﺎﻓـﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺮﺳﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ از آزار و ﺗﻌﻘﯿﺐ آﻧﺎن ﺑﻪ دل راه ﻣﯽدادﻧﺪ و در ﺣﺎﻟﯽ ﮐـﻪ ﻣﺮدان ﻣﺆﻣﻦ دوﺳﺘﺪار و رﻫﺒﺮ و » : و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ « از ﻣﺮدم ﻧﺘﺮﺳﯿﺪ و از ﻣﻦ ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ» : ﺧﺪا ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ .ﺧﺪاوﻧﺪ در اﯾـﻦ آﯾـﻪ در « ﻋﻬﺪهدار ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﻧﺪ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ را اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺷﻤﺮدن ﺻﻔﺎت ﻣﺆﻣﻨﺎن ﮐﻪ ﻣﻈﻬﺮ دوﺳﺘﺪاری و رﻫﺒﺮی ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﺳﺖ از اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌـﺮوف و ﻧﻬـﯽ از ﻣﻨﮑﺮ ﺷﺮوع ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻧﺨﺴﺖ آن را واﺟﺐ ﻣﯽﺷﻤﺎرد زﯾﺮا ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ
۱۶۵ …ﺟﺎﯾﮕﺎه اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ از ﻣﻨﮑﺮ اﻧﺠﺎم ﺑﮕﯿﺮد و در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮﻗﺮار ﺷﻮد ﻫﻤﻪ واﺟﺒﺎت از آﺳـﺎن ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﯾـﺎ ﻣﺸـﮑﻞ ﻫﻤﮕـﯽ ﺑﺮﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و آن ﺑﺪﯾﻦ ﺳﺒﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬـﯽ از ﻣﻨﮑـﺮ ﻋﺒـﺎرت اﺳـﺖ از دﻋﻮت ﺑﻪ اﺳﻼم )ﯾﻌﻨﯽ ﺟﻬﺎد اﻋﺘﻘﺎدی ﺧﺎرﺟﯽ (ﺑﻪ اﺿﺎﻓﻪ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪن ﺣﻘﻮق ﺳﺘﻤﺪﯾﺪﮔﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ و ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺳﺘﻤﮕﺮان و ﮐﻮﺷﺶ ﺑﺮای اﯾﻦ ﮐﻪ ﺛﺮوتﻫﺎی ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﻏﻨﺎﯾﻢ ﺟﻨﮕﯽ ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﻋﺎدﻻﻧﻪ اﺳﻼم ﺗﻮزﯾﻊ ﺷﻮد و ﺻﺪﻗﺎت )زﮐﺎت و ﻫﻤﻪ ﻣﺎﻟﯿﺎتﻫـﺎی اﻟﺰاﻣـﯽ و داوﻃﻠﺒﺎﻧـﻪ (از ﻣﻮارد ﺻﺤﯿﺢ و واﺟﺐ آن ﺟﻤﻊآوری و ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد و ﻫﻢ در ﻣـﻮارد ﺷـﺮﻋﯽ و ﺻـﺤﯿﺢ آن ﺑـﻪ .(۳۲۲ش، ص۱۳۷۹ )ﻧﺠﻤﯽ، «ﻣﺼﺮف ﺑﺮﺳﺪ ﻣﺮدم از ﻣﺠﺮای اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ و ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﺣﮑﻮﻣـﺖ ﻫـﺎ را در ﭼﺎرﭼﻮب اﺻﻮل و ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺣﻔﻆ ﮐﻨﻨﺪ و آن را ﻣﻮرد ﻧﻈﺎرت ﻫﻤﻪﺟﺎﻧﺒﻪ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ و ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺘﻘﺎﺑﻼً ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ اﯾﻦ ﺣﻘﻮق و ﺗﮑﺎﻟﯿﻒ ﻣﺮدم را ﺑﻪ رﺳـﻤﯿﺖ ﺑﺸﻨﺎﺳـﺪ و آﺛـﺎر آن را ﺑﭙـﺬﯾﺮد . اﺳﺘﻘﺮار ﻧﻬﺎدﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ در اﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﻣﻬﻢ ﮐﻤﮏ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ، ﻣﺸﮑﻞ ﮐﺎر اﺳﺖ و ﻣـﯽ ﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﻪ اﻗﺘﻀﺎی زﻣﺎن و ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮده و ﻣﺘﺤﻮل ﺑﺸﻮد . ﻣﺴﺎﺟﺪ، ﻣﻨﺎﺑﺮ، رﺳﺎﻧﻪﻫﺎی ﻋﻤﻮﻣﯽ، ﺟﻤﻌﯿﺖﻫﺎ و اﺣﺰاب و ﺳﺎﯾﺮ ﺗﺸﮑﻞﻫﺎی ﻣﺮدﻣﯽ ﻏﯿﺮدوﻟﺘﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ روﯾﮑﺮد اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ ﺳﺎﻣﺎﻧﺪﻫﯽ و ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﯽ ﺷـﻮﻧﺪ و ﺑـﺎ وﺿـﻊ ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ .ﻣﻮارد اﺷﺘﺒﺎه در ﻣﺼﺎدﯾﻖ، ﮐﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ اﻧﮕﯿﺰه و ﻧﯿﺖ ﺗﺤﻘﻖ ﯾﺎﺑـﺪ ،ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﺴﻬﯿﻼﺗﯽ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ در رﺳﯿﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﺟﺮاﺋﻢ ﺳﯿﺎﺳﯽ، ﻃﺮاﺣـﯽ ﮐـﺮده ﻣـﻮرد داوری ﻗﺮار ﮔﯿﺮد .ﻫﯿﺄت ﻣﻨﺼﻔﻪای ﻣﺘﺸﮑﻞ از ﻣﺆﻣﻨﺎن و آﻧﺎن ﮐﻪ ﭘﺎﯾﺒﻨﺪ ﻋﻤﻠﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻓﺮﯾﻀـﻪ اﻧـﺪ، ﻣﯿﺎن دوﻟﺖ و ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ﺟﺮم ﺳﯿﺎﺳﯽ، داور و واﺳﻄﻪ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ و ﻧﮕﺬارﻧﺪ ﻋـﺎﻣﻠﯿﻦ اﯾـﻦ ﻓﺮﯾﻀـﻪ، ﻣﻮرد اﺟﺤﺎف و ﺳﺘﻢ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ و ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎدهﮐﻨﻨﺪﮔﺎن از اﯾﻦ ﻓﺮﯾﻀﻪ را ﺗﻨﺒﯿﻪ ﮐﻨﻨﺪ و اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ﺧﯿﺮﺧﻮاﻫﺎن را ﺗﺼﺤﯿﺢ ﮐﻨﻨﺪ.
(ﻣﺮدم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ۳ـ۳ ﮐـﻪ « وﻻﯾﺘـ ﯽ » .ارﺗﺒﺎط ﻣﺮدم در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی وﻻﯾﺖ ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ ﺑﺮ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ اﺳـﺖ اﻧﺴﺎنﻫﺎ را در ﮐﻨﺎر ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ و ﺑﯽﻓﺎﺻﻠﻪ ﭼﻨﺎن ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ ﻣﺸﻔﻖ و دﻟﺴـﻮز دﯾﮕـﺮی اﺳﺖ. اﻟﺒﺘﻪ ﺣﺪود و ﻣﺮاﺗﺐ اﯾﻦ ﺑﺨﺶ از دﯾﮕﺮ ﺑﺨﺶﻫﺎ دﻗﯿﻖﺗﺮ و ﺣﺴﺎسﺗﺮ اﺳﺖ .ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻣﺴـﺌﻠﻪ در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺗﻮﺟﻪ ﺑـﻪ ﻫـﺪف اﯾـﻦ ﻧﻬـﺎد اﺳـﺖ .اﯾـﻦ ﻣﻬـﻢ رادر ﻓﺘـﻮای ﻓﻘﻬـﯽ اﻣـﺎم )ره (در ﺑﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧـﺎﻫﯽ از ﻣﻨﮑـﺮ در اﻣـﺮ و ﻧﻬـﯽ اش و » : ﺗﺤﺮﯾﺮاﻟﻮﺳﯿﻠﻪ ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ ﻣﺮاﺗﺐ اﻧﮑﺎرش، ﻫﻤﭽﻮن ﻃﺒﯿﺒﯽ ﻣﻌﺎﻟﺞ و دﻟﺴﻮز و ﭘﺪری ﻣﺸﻔﻖ ﺑﺎﺷـﺪ ﮐـﻪ ﻓﻘـﻂ ﺑـﻪ ﻣﺼـﻠﺤﺖ .ﻧﺎﻫﯽ، ﻟﻄﻒ و رﺣﻤﺖ ﺑﺮ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﯿـﺰ «ﻧﻬﯽ» ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻣﯽاﻧﺪﯾﺸﺪ .ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻪ
۱۳ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن،۲ﺷﻤﺎره ،۴۳دوره ،ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺣﻘﻮق ۱۶۶ ۹۲
ﺧﺎﻟﺺ ﮔﺮداﻧـﺪ و ﻋﻤﻠـﺶ را ﺑـﺮای او ﭘـﺎک «ﺧﺪا»ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻧﯿﺖ ﺧﻮد را ﺑﺮای ﮔﺮداﻧﺪ واز ﺷﺎﺋﺒﻪﻫﺎی ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ و ﻫﻮاﻫﺎ و ﺧﻮدﺧﻮاﻫﯽﻫﺎ و ﺑﺮﺗﺮیﺟﻮﯾﯽ، ﺧـﻮد را ﺗﻨﺰﯾـﻪ ﮐﻨـ ﺪ و ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ در ﻣﺮاﺗﺐ ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ از او ﺑﺮﺗﺮ ﺑﺎﺷـﺪ و ﺻـﻔﺎت ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ او ﻣﺮﺿﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ، اﮔﺮ ﭼﻪ ﻋﻤﻞ ﻓﻌﻠﯽ او ﮐـﻪ اﻗﺘﻀـﺎی ﻧﻬـﯽ دارد، ﻣـﻮرد ﻏﻀـﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ .و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﮐﻪ ﻧﺎﻫﯽ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ، ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﺑﺮ ﺧﻼف ﻣﺮﺗﮑﺐ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ، و اﯾـﻦ .(۴۸۱، ص۱ )اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ، ﺑﯽﺗﺎ، ج « ﺻﻔﺎت ﻧﻔﺴﺎﻧﯽاو ﺑﺮ ﺧﻮدش ﭘﻨﻬﺎن ﻣﺎﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ ، ﺑـﯽ ﺗـﺎ، ۲۱ ﮐﻼم اﻣﺎم، ﻣﺸﺎﺑﻪ ﮐﻼم ﻓﻘﯿﻪ ﺑﺰرگ ﺻﺎﺣﺐ ﺟﻮاﻫﺮ در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص اﺳﺖ)ﻧﺠﻔـﯽ، ج ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﻣﺼـﺪاق اﻣـﺮ ﺑـﻪ ﻣﻌـﺮوف و ﻧﻬـﯽ از ﻣﻨﮑـﺮ و ﻟﻄﯿـﻒ ﺗـﺮﯾﻦ آﻧﻬـﺎ و » : (؛ ﻧﯿﺰ ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ ۳۸۲ص ﻣﺆﺛﺮﺗﺮﯾﻦ ﻧﻮع آن در ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﺎﻃﻨﯽ ﺑﺮ ﻧﻔﻮس و اﺷﺮف ﻣﺮاﺗﺐ آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻣﺮ و ﻧﺎﻫﯽ، ﻣﻠﺒﺲ .(۴۸۲، ص۱ و ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و اﺟﺘﻨﺎبﮐﻨﻨﺪه از ﻣﻨﮑﺮات ﺑﺎﺷﺪ)اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ، ﺑﯽ ﺗﺎ، ج ﺑﺎ اﯾﻦ ﻧﮕﺮش آﻣﺮﯾﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﺎﻫﯿﻦ از ﻣﻨﮑﺮ ﺑﺎ رﻓﺘﺎر ﺧﻮد و ﭘﺎﯾﺒﻨﺪی ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻪ اﺻـﻮل و ارزشﻫﺎ، اﺧﻼق و ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻮه و اﻟﮕﻮی ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ .اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌـﺮوف و ﻧﻬـﯽ از ﻣﻨﮑﺮ ﺑﺎ اﻟﮕﻮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ ﭘﯿﺶ از آﻧﮑﻪ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﺎﺷﺪ. از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ در اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ ﻣﺤﺒﺖ و ﻋﺸﻖ ﺑـﻪ اﻧﺴـﺎن و ﺗـﻼش ﺑـﺮای ﻧﺠﺎت او از زﺷﺘﯽﻫﺎ و ﺳﻘﻮط در ﭘﻠﯿﺪیﻫﺎ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ .ﺑﻪ ﻋﺒـﺎرت دﯾﮕـﺮ ﻣﺤﺒـﺖ ﺑـﻪ اﻧﺴـﺎن و اﺣﺴﺎس ﻣﺴـﺌﻮﻟﯿﺖ در ﺑﺮاﺑـﺮ او ﻣﻨﺸـﺄ اﻣـﺮ ﺑـﻪ ﻣﻌـﺮوف و ﻧﻬـﯽ از ﻣﻨﮑـﺮ اﺳـﺖ .در اﯾـﻦ ﻧﻬـﺎد ﻗﺪرت ﻃﻠﺒﯽ، ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﺑﯽ وﺟﻪ و ﺷﺨﺼﯽ در زﻧﺪﮔﯽ دﯾﮕﺮان وﺟﻮد ﻧﺪارد. در ﺗـﺄﺛﯿﺮ ﻣﺤﺒـﺖ در ﺳـﺎﻟﻢ ﺳـﺎزی « ﮐﺸﻒ اﻻﺳﺮار و ﻋﺪهاﻻﺑـﺮار »ﻋﺎرف ﺑﺰرگ در «ﻣﯿﺒﺪی» ﺑﻮﯾﺰﯾﺪ ﺑﺴﻄﺎﻣﯽ در راﻫﯽ ﻣﯽرﻓﺖ، آواز ﺟﻤﻌﯽ » : ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺨﻨﯽ ﻧﻐﺰ و ﻟﻄﯿﻒ دارد .وی ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ ﺑﻪ ﮔﻮش وی رﺳﯿﺪ ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ آن ﺣﺎل ﺑﺎزداﻧﺪ، ﻓﺮا رﺳﯿﺪ ﮐﻮدﮐﯽ دﯾﺪ در ﻟـﮋن ﺳـﯿﺎه اﻓﺘـﺎده و ﺧﻠﻘﯽ ﺑﻪ ﻧﻈﺎرت اﯾﺴﺘﺎده، ﻫﻤﯽ ﻧﺎﮔﺎه ﻣﺎدر آن ﮐﻮدک از ﮔﻮﺷﻪای دردوﯾﺪ و ﺧﻮد را در ﻣﯿﺎن ﻟﮋن اﻓﮑﻨﺪ و آن ﮐﻮدک را ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺮﻓﺖ .ﺑﻮﯾﺰﯾﺪ، ﭼﻮن آن ﺑﺪﯾﺪ وﻗﺘﺶ ﺧﻮش ﮔﺸﺖ ﻧﻌﺮهای زد، اﯾﺴﺘﺎد و ﻣﯽﮔﻔﺖ :ﺷﻔﻘﺖ ﺑﯿﺎﻣﺪ آﻻﯾﺶ ﺑﺒﺮد، ﻣﺤﺒﺖ ﺑﯿﺎﻣﺪ ﻣﻌﺼﯿﺖ ﺑﺒﺮد، ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺑﯿﺎﻣﺪ ﺟﻨﺎﯾـﺖ .(۵۳۱، ص۸ش، ج۱۳۷۱ )ﻣﯿﺒﺪی، «ﺑﺒﺮد اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﺮ ﺗﻮﺳﻦ ﻣﺮاﻗﺒﺖﻫﺎی ﻋﻤﻮﻣﯽ، از آﺳﯿﺐﻫﺎی ﺑﺴﯿﺎری ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﺎﻧـﺪه اﺳﺖ .ﺣﻤﺎﯾﺖﻫﺎی ﻣﺮدﻣﯽ ﺗﻨﻬﺎ در ﻗﺎﻟﺐ ﮐﻨﺘﺮل ﻣﻨﻔﯽ ﯾﺎ ﻧﻬﯽ اﺳﺘﻮار ﻧﺒﻮده، ﺑﻠﮑﻪ اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﺜﺒﺖ در ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﺮدن ﺷﺮاﯾﻂ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻌـﺮوف، اﻫﻤﯿﺘـﯽ ﺑﺴـﯿﺎر ﻓـﺮاوان ﺗـﺮ از ﻧﻬـﯽ ﻣﺤـﺾ از ﻣﻨﮑـﺮ دارد . ﺣﺮﮐﺖﻫﺎی ﺧﯿﺮﺧﻮاﻫﺎﻧﻪ ﻋﻤﻮﻣﯽ، در ﻓﻘﺮزداﯾﯽ و ﻓﺴﺎدزداﯾﯽ ﻧﻘﺶ ﺑﺴﯿﺎر ﺣﯿﺎﺗﯽ دارﻧﺪ . را ﮐﻪ اﻣﺮوزه در ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺟﻨﺎﯾﯽ، ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﻃﺮق ﻣﻮﺛﺮ در «ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺟﻨﺎﯾﯽ ﻣﺸﺎرﮐﺘﯽ» اﺻﻼح ﻧﺎﻫﻨﺠﺎریﻫﺎ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود، ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﻬﺎد اﺳﺘﻮار ﮐﺮد .ﺣﻘﻮق ﮐﯿﻔـﺮی
۱۶۷ …ﺟﺎﯾﮕﺎه اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ اﺳﻼﻣﯽ، ﻇﺮﻓﯿﺖ ﻓﺮاواﻧﯽ دارد ﮐﻪ از ﻧﯿﺮوﻫﺎی ﻣﺮدﻣﯽ ﺑﺮای اﺻﻼح ﺗﺒﻬﮑﺎری اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﺪ، ﺗـﻼش ﺑﺮای اﺻﻼح ذاتاﻟﺒﯿﻦ، ﺷﻔﺎﻋﺖ و ﮐﻔﺎﻟﺖ ﻣﺠﺮﻣﯿﻦ ﮐﻢ ﺧﻄﺮ و ﺟﻮان و ﺑﺎزﭘﺮوی آﻧﻬـﺎ از ﻃﺮﯾـﻖ ﻻﺷـﻔﺎﻋﮥ ﻓـﯽ » ﻧﻬﺎدﻫﺎی ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﺮدﻣﯽ، ﺑﺨﺶ دﯾﮕﺮی از ﻇﺮﻓﯿﺖ اﯾﻦ ﻧﻬﺎد اﺳﺖ .ﻗﺎﻋﺪه ﮐﯿﻔﺮی (ﮐﻪ در ﺣﺪود اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ، ﻗﻄﻌﯿـﺖ ۱۶۳ق، ص۱۴۱۹ ،۶ )ﺑﺠﻨﻮردی، ج «ﻻﮐﻔﺎﻟﮥ ﻓﯽ ﺣﺪ»و «ﺣﺪ اﺟﺮای ﺣﺪود را ﺑﺎ ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﺎص ﺧﻮد در اﯾﻦ ﺣﻮزه ﻣﺤﺪود ﻧﻤﻮده و از ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺨﺎﻟﻒ آن و ﻫﻢ در ﺗﻌﺰﯾﺮات ﻗﺎﺑﻞ ﭘﺬﯾﺮش «ﮐﻔﺎﻟﺖ»و «ﺷﻔﺎﻋﺖ» از ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺗﻌﺰﯾﺮات ﻣﯽﺗﻮان درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ اﺳﺖ .اﮔﺮ ﺑﺘﻮان ﻣﺆﺳﺴﺎت ﻋﺎماﻟﻤﻨﻔﻌﻪ ﺑﺎ اﺗﮑﺎ ﺑﻪ ﻧﯿـﺮوی ﻣﺮدﻣـﯽ ﺑـﺮای ﺑـﺎزﭘﺮوی ﻣﺠﺮﻣﯿﻨـﯽ ﮐـﻪ ﻣﺠﺮﻣﯿﺖ آﻧﺎن ﻣﻌﻠﻮل ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﺎص و ﺧﻄﺎﻫﺎی آﻧﯽ اﺳﺖ اﯾﺠـﺎد ﻧﻤـﻮد، ﺗ ﺮﺑﯿـﺖ و ﺑـﺎزﭘﺮوی از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺮدﻣﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﺣﺒﺲ و ﺷﻼق ﮔﺮدد .اﻟﺒﺘﻪ ﺗﺤﻘﻖ اﯾﻦ اﻣﻮر در ﮔﺮو ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاری ﺟﺎﻣﻊ و زﻣﯿﻨﻪﺳﺎزی ﺑﺮای ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪن ﺗﻮان ﻣﺮدﻣﯽ و ﻣﻠﯽ اﺳﺖ. اﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﺨﺸﯽ از اﯾﻦ اﻣﻮر در ﻗﺎﻟﺐ ﺑﺮﺧﯽ اﻗﺪاﻣﺎت ﻗﻀﺎﯾﯽ ﭼﻮن ﻧﻬﺎدﻫﺎی ﺣـﻞ اﺧـﺘﻼف و اﺻﻼح ذاتاﻟﺒﯿﻦ رخ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ وﻟﯽ ﺑﺮای ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی و ﭘﯿﺶﮔﯿﺮی از ارﺗﮑﺎب ﺟـﺮم، ﻫﻤﭽﻨـﺎن ﻇﺮﻓﯿﺖﻫﺎی ﻓﺮاواﻧﯽ ﺑﺮای ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاری و اﺟﺮاﯾﯽ ﮐﺮدن وﺟﻮد دارد .ﺗﺼﻮر ﻣﯽرود اﮔﺮ در ﺑﺨﺶ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاری و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی ﺑﭙﺮدازﯾﻢ، ﺣﻤﺎﯾﺖ از اﻗﺪاﻣﺎت ﺧﺸﻦ ﺑﺎزدارﻧﺪه و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ ﺷﺪﯾﺪ و ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﻗﺪرت، زﻣﯿﻨﻪ ﺑﺮوز ﮐﻤﺘﺮی ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ .اﻟﺒﺘﻪ در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص ﻧﯿﺰ ﺑﺎ رﻋﺎﯾﺖ ﺣﺪود و ﻣﻮازﯾﻦ ﻓﻘﻬﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ وﺿـﻊ ﻗـﺎﻧﻮن ﭘﺮداﺧـﺖ و از اﻣـﺮ ﺑـﻪ ﻣﻌـﺮوف و ﻧﻬـﯽ از ﻣﻨﮑـﺮ آن را ۱۳۶۱ ﺣﻤﺎﯾﺖﻫﺎی ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورد، ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﺠﺎزات اﺳﻼﻣﯽ ﺳـﺎل ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﻣﺼﺎدﯾﻖ ﺗﻮﺟﯿﻪ ﮐﻨﻨﺪه ﺟﺮم ﺗﻠﻘﯽ ﮐﺮد وﻟﯽ ﻋﺪم ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﯾﻂ و ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎی آن در ﻋﻤﻞ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﮐﻪ در اﺻﻼﺣﺎت ﺑﻌﺪی ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﺣﺬف ﮔﺮدد .وﻟﯽ آﻧﭽﻪ ﺑﯿﺶ از اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺿﺮوری اﺳﺖ اﺣﯿﺎی ﻫﻤﻪ ﻇﺮﻓﯿﺖﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ .
ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺂﺧﺬ . .ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ۱ اﻷﻣﺮ ﺑﺎﻟﻤﻌﺮوف و اﻟﻨﻬﯽ ﻋﻦ اﻟﻤﻨﮑﺮ، ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدی، وزاره اﻟﺸﺆون ،(ق۱۴۱۸) .اﺑﻦ ﺗﯿﻤﯿﻪ، ﺗﻘﯽ اﻟﺪﯾﻦ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺤﻠﯿﻢ، ۲ ۱اﻻﺳﻼﻣﯿﮥ و اﻻوﻗﺎف و اﻟﺪﻋﻮه و اﻻرﺷﺎد، چ . . اﻟﻘﻮاﻋﺪ اﻟﻔﻘﻬﯿﮥ، ﻗﻢ، ﻧﺸﺮ اﻟﻬﺎدی ،(ق۱۴۱۹) .ﺑﺠﻨﻮردی، ﺳﯿﺪﺣﺴﻦ، ۳ . وﺳﺎﺋﻞ اﻟﺸﯿﻌﮥ، ﻗﻢ، آل اﻟﺒﯿﺖ ﻋﻠﯿﻬﻢاﻟﺴﻼم ،(ق۱۴۰۹) .ﺣﺮﻋﺎﻣﻠﯽ، ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﻟﺤﺴﻦ، ۴ . داﯾﺮه اﻟﻤﻌﺎرف ﺑﺰرگ اﺳﻼﻣﯽ، ﺗﻬﺮان ،(ش۱۳۸۰) .ﻣﺮﮐﺰ داﯾﺮه اﻟﻤﻌﺎرف ﺑﺰرگ اﺳﻼﻣﯽ/زﯾﺮ ﻧﻈﺮ ﮐﺎﻇﻢ ﻣﻮﺳﻮی ﺑﺠﻨﻮردی، ۵ . اﻟﻨﻬﺎﯾﮥ ﻓﯽ ﻣﺠﺮد اﻟﻔﻘﻪ و اﻟﻔﺘﺎوی، ﺑﯿﺮوت ـ ﻟﺒﻨﺎن، داراﻟﮑﺘﺎباﻟﻌﺮﺑﯽ، چ دوم ،(ق۱۴۰۰) .ﻃﻮﺳﯽ، اﺑﻮﺟﻌﻔﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﻟﺤﺴﻦ، ۶ . اﻟﺮوﺿﮥ اﻟﺒﻬﯿﮥ ﻓﯽ ﺷﺮح اﻟﻠﻤﻌﮥ اﻟﺪﻣﺸﻘﯿﮥ، ﻗﻢ، داوری ،(ق۱۴۱۰) .ﻋﺎﻣﻠﯽ، زﯾﻦاﻟﺪﯾﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ ﺑﻦاﺣﻤﺪ اﻟﺠﺒﻌﯽ، ۷ .، ﺑﯿﺮوت ـ ﻟﺒﻨﺎن، داراﻟﻤﻌﺮﻓﮥ«اﻟﻤﻨﺎر»ﺗﻔﺴﯿﺮ اﻟﻘﺮآن اﻟﺤﮑﯿﻢ ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ،(م۱۹۷۸) .ﻋﺒﺪه، ﺷﯿﺦ ﻣﺤﻤﺪ، ۸
۱۳ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن،۲ﺷﻤﺎره ،۴۳دوره ،ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺣﻘﻮق ۱۶۸ ۹۲
اﺣﯿﺎء ﻋﻠﻮم اﻟﺪﯾﻦ، ﮐﺘﺎب اﻷﻣﺮ ﺑﺎﻟﻤﻌﺮوف و اﻟﻨﻬﯽ ﻋﻦ اﻟﻤﻨﮑﺮ، ﺑﯿﺮوت ـ ﻟﺒﻨﺎن، داراﻟﻔﮑﺮ ﻟﻠﻄﺒﺎﻋـﮥ و ،(م۱۹۸۹) .ﻏﺰاﻟﯽ، ﻣﺤﻤﺪ، ۹ اﻟﻨﺸﺮ و اﻟﺘﻮزﯾﻊ. . ﻗﻢ، ﻣﮑﺘﺐ اﻻﻋﻼم اﻻﺳﻼﻣﯽ ،اﻷﺣﮑﺎم اﻟﺴﻠﻄﺎﻧﯿﮥ،(ق۱۴۰۶) .ﻣﺎوردی، اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ، ۱۰ . ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار، ﺗﻬﺮان، داراﻟﮑﺘﺐ اﻻﺳﻼﻣﯿﮥ ،( .ﻣﺠﻠﺴﯽ، ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ، )ﺑﯽﺗﺎ ۱۱ .ﻗﻢ، ﮐﻨﮕﺮه ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻫﺰاره ﺷﯿﺦ ﻣﻔﯿﺪ ،اﻟﻤﻘﻨﻌﮥ،(ق۱۴۱۳) .ﻣﻔﯿﺪ، ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻧﻌﻤﺎن، ۱۲ . وﻻﯾﮥ اﻟﻔﻘﯿﻪ، ﻗﻢ، اﻟﻤﺮﮐﺰ اﻟﻌﺎﻟﻤﯽ ﻟﻠﺪراﺳﺎت اﻻﺳﻼﻣﯿﻪ ،(ق۱۴۰۹) .ﻣﻨﺘﻈﺮی، ﺣﺴﯿﻨﻌﻠﯽ، ۱۳ . ﺗﺤﺮﯾﺮاﻟﻮﺳﯿﻠﻪ، ﻗﻢ، ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت داراﻟﻌﻠﻢ ،( .ﻣﻮﺳﻮی اﻟﺨﻤﯿﻨﯽ، روحاﷲ، )ﺑﯽ ﺗﺎ ۱۴ . ﮐﺸﻒاﻻﺳﺮار و ﻋﺪه اﻻﺑﺮار، ﺗﻬﺮان، اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ ،(ش۱۳۷۱) .ﻣﯿﺒﺪی، رﺷﯿﺪاﻟﺪﯾﻦ، ۱۵ . ﺟﻮاﻫﺮاﻟﮑﻼم، ﺑﯿﺮوت ـ ﻟﺒﻨﺎن، دار اﺣﯿﺎء اﻟﺘﺮاث اﻟﻌﺮﺑﯽ ،( .ﻧﺠﻔﯽ، ﻣﺤﻤﺪﺣﺴﻦ، )ﺑﯽﺗﺎ ۱۶ . ﺧﻄﺒﻪ ﺣﺴﯿﻦﺑﻦﻋﻠﯽ)ع (در ﻣﻨﯽ، ﻣﺸﻬﺪ، ﺑﻨﯿﺎد ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎی اﺳﻼﻣﯽ ،(ش۱۳۷۹) .ﻧﺠﻤﯽ، ﻣﺤﻤﺪﺻﺎدق، ۱۷