آیا امر به معروف ناقض حریم خصوصی نیست؟/ تفتیش عقاید ممنوع!

صراط:

یکی از موضوعاتی است که در زندگی انسان‌ها جایگاه و اهمیت زیادی با خود به همراه دارد، مقوله “حریم خصوصی” یا “حریم شخصی ” است. موضوعی که بنا به فرهنگ، آداب و رسوم، باورهای انسان‌ها شرایط و موقعیت‌های خود را دارد.

به جرأت می‌توان گفت برای این موضوع به تعداد آدم‌های روی کره زمین تعاریف مختلفی وجود دارد که در همه آن‌ها یک نکته مشترک وجود دارد و آن اینکه؛ «هیچ‌کس دوست ندارد از دیگران آزار ببیند یا آرامش و آسایشش را بر هم بزند.»

در این ارتباط موضوع آزادی با حریم خصوصی ارتباط پیدا کرده به طوری که حرف و سخن در این رابطه شنیده می‌شود. این در حالی است که بنابر نظر اسلام انسان‌ها آزاد آفریده شده‌اند، منتهی این آزادی تا حد و حصری است که به آزادی دیگران تجاوز نشود. به عبارتی ما آزاد هستیم تا جایی که به آزادی اسلام، جامعه و امت مسلمان تجاوز نکنیم.

اسلام بیان می‌کند گناهی که علنی و خارج از حریم خصوصی انجام شود دهن‌کجی و توهین به حرف خداوند است و با این باید مبارزه شود که البته باید توجه شود که این مبارزه به معنای کشت و کشتار نبوده و مراحلی دارد؛ اول باید با رفتار فرد خطاکار را متوجه اشتباهش کرد و اگر متوجه نشد با زبان تذکر داد. اگر با زبان هم کارساز نبود و منکر، منکر اجتماعی، حکومتی و علنی بود وارد مرحله سوم امر به معروف که رفتارهای عملی چون دستگیر کردن، کتک زدن و اعدام است می‌شود که البته که این مرحله به اذن حاکم شرع باید انجام شود و مردم عادی حق ورود به آن را ندارند.

حجت‌الاسلام محمدرضا اُخروی مدرس حوزه و دانشگاه و مشاور مذهبی کمیته امداد در مصاحبه با «تبیان»، در تبیین معنای محدوده ورود به “حریم خصوصی” گفت: ورود به این حریم، نه تنها از نظر اجتماعی و عموم مردم مورد پذیرش نیست بلکه از نظر قانون و شرع هم جایز و مورد قبول نبوده است. بنابراین در هر موقعیت و شرایطی ورود و تجاوز به حریم خصوصی (البته با در نظر گرفتن تعریف صحیح از حریم خصوصی) تحت هیچ منطق، آیه و روایتی جایز نیست.

گشت‌های شبانه، جمع‌آوری ماهواره‌ها و تجاوز به حریم خصوصی

اخروی در رابطه با شرایطی که جواز برای ورود به حریم خصوصی افراد را تعیین می‌کند، افزود؛ آن وقت می‌توان به حریم خصوصی به لحاظ شرع تجاوز کرد که اصل اسلام در معرض مخاطره باشد. یک وقتی ماهواره برنامه‌اش فساد اخلاقی است و کسی در داخل خانه و حریم خصوصی خود نگاه می‌کند که در این صورت مرتبط به کسی نیست. اما گاهی همین وسیله، ابزاری می‌شود برای خط دهی جامعه در راستای ساقط کردن اصل حکومت اسلامی چنانچه یک برهه‌ای از زمان چنین شرایطی پیش آمد که همه شبکه‌های ماهواره‌ای در تلاش برای ساقط کردن حکومت اسلامی برآمدند. که در شرایطی با نویز و پارازیت مهارش می‌کردند و در موقعیتی شرایط به قدری سخت و وخیم شد که برای جمع‌آوری این شبکه‌ها جواز ورود صادر شد.
بنابراین به تعبیر روایات اگر اصل اسلام در معرض مخاطره باشد، ورود به حریم خصوصی در حدی که خطر را دفع بکند جواز شرعی دارد و اگر مازاد بر این میزان بوده و باشد، جواز شرعی نداشته و این کار به لحاظ شرعی و فقهی- حقوقی حرمت شرعی دارد.

دکتر فهیمه ملک زاده، استاد دانشگاه و نویسنده کتاب “جستاری بر حریم خصوصی انسان” در گفتگوی اختصاصی با “تبیان” در رابطه با ورود به حریم خصوصی ۴ شرط را برای ورود به حریم خصوصی در موارد مجاز اشاره کرد؛ در قانون جدید، برای اولین بار به صراحت اعلام شده است که اصل، برائت است و هرگونه ورود به حریم خصوصی اشخاص جز به حکم قانون و با رعایت مقررات و تحت نظارت مقام قضایی مجاز نیست و در هر صورت این اقدامات نباید به گونه‌ای اعمال شود که به کرامت و حیثیت اشخاص آسیب وارد کند. همچنین برای ورود به حریم خصوصی حتی در موارد مجاز، چهار شرط لازم است: حکم قانون، رعایت مقررات، نظارت مقام قضایی و عدم آسیب به کرامت و حیثیت اشخاص.

عرف متشرعه؛ مشخص کننده حد ورود به حریم خصوصی 

این استاد حوزه جواز شرعی بودن حد ورود به حریم خصوصی را عرف متشرعه معرفی کرده و ادامه داد؛ اگر شرایط به گونه ای باشد که قرائن و دلایل متقن به دور از شک و گمان خطری را برای اصل اسلام تأیید کرده به طوری که فرضاً یقین حاصل شود که در فلان خانه و حریم خصوصی قتلی در حال انجام است، ورود در این حریم خصوصی جایز است.

رابطه میان امر به معروف و حریم خصوصی

حجت‌الاسلام علی تقوی، استاد حوزه و دانشگاه و مدیر آموزش ستاد امربه‌معروف در گفتگوی اختصاصی با “تبیان” در رابطه با ارتباط میان امربه‌معروف و حریم خصوصی گفت؛ در خصوص حریم خصوصی در قانون ۲۴ ماده‌ای حمایت از آمران به معروف و ناهیان از منکر که توسط قوه مقنّنه تصویب، تأیید و اجرا شده آمده که امر به معروف و نهی از منکر ناظر به محیط عمومی و علنی و نیز اعمالی است که بدون تجسس، قابل رؤیت باشد. به عبارتی کسی برای انجام امربه‌معروف و نهی از منکر حق تجسس و ورود به حریم خصوصی افراد را ندارد که البته این امر در قرآن کریم با فرمان ” لا تجسّسوا” آمده است.

وی در ادامه اماکن عمومی را جزو حریم خصوصی ندانسته و ادامه داد؛ در همان ماده قانونی آمده اماکن عمومی که بدون تجسس در معرض دید عموم هستند، حریم خصوصی محسوب نشده، چنانچه مشاعات ساختمان‌ها، پشت بام، هتل‌ها، راهروها، خودروها، طبق تصویب قانون مشمول حریم خصوصی نمی‌شود.

خودرو حریم خصوصی است یا خیر؟

این استاد حوزه و دانشگاه در رابطه با حریم خصوصی یا عمومی بودن خودرو با اشاره به شیطنت‌های دشمنان اسلام ادامه داد؛ موضوع اینکه خودرو حریم خصوصی است یا خیر را می‌توان به این صورت مطرح کرد؛ اینکه خودروی شما برای چه چیزی حریم خصوصی یا عمومی است؟ برای ورود من یا نگاه من؟
خودروی افراد برای ورود دیگران به آن، حریم خصوصی است؛ یعنی من غریبه بدون اجازه حق ورود به خودرو کسی را ندارم اما برای نگاه دیگران، حریم خصوصی نبوده و حریم عمومی است؛ چرا که قابل رؤیت بوده و دیدنش نیاز به تجسس ندارد.

تقوی در رابطه با نتایج گناه علنی بحث را با روایتی پی گرفت؛ در روایتی معصوم (ع) می‌فرمایند؛ “إِنَّ الْمَعْصِیَهَ إِذَا عَمِلَ بِهَا الْعَبْدُ سِرّاً لَمْ تَضُرَّ إِلَّا عامل‌ها، وَ إِذَا عَمِلَ بِهَا عَلَانِیَهً وَ لَمْ یُغَیَّرْ عَلَیْهِ أَضَرَّتْ بِالْعَامَّه”؛ اگر عبدی معصیت کند و این در خفا و پنهانی انجام شود مسلّماً به عاملش آسیب می‌زند. در این تردیدی نیست ولی آسیب فقط به عامل معصیت است. ضرری را متوجه دیگران نمی‌کند. اما اگر عبد و بنده خدا به نحو آشکار معصیت انجام بدهد به همه ضربه می‌زند.

گناه علنی، بیماری واگیردار است

مدیر آموزش ستاد امر به معروف در ادامه، در بیان مقایسه بین گناه علنی و سری، بحث را این‌گونه تبیین کرد؛ برای تبیین دو حریم خصوصی و عمومی مقایسه بین دو بیماری داریم به نام آبله مرغان و سرطان. در بیان خطر این دو بیماری نظرات مختلف است؛ عده‌ای سرطان را خطرناک و بعضی آبله مرغان را خطرناک می‌دانند اما سؤال و جواب دقیق‌تر این است که بگوییم این بیماری برای چه کسی خطرناک است؛ برای خود بیمار یا جامعه. آبله مرغان برای خود بیمار خیلی خطری ندارد چرا که عده کمی در اثر این بیماری از بین می‌روند اما خطر این بیماری به لحاظ واگیردار بودنش برای اطرافیان بسیار بیشتر است. در مقابل سرطان، به خودی خود و برای خود فرد بسیار خطرناک بوده اما واگیر نداشته در نتیجه برای اطرافیان بیمار خطری ندارد.

در بیان حضرت علی (ع) گناه علنی مثل بیماری واگیردار و برای جامعه خطرناک است. عمل منافی عفت در خلوت انجام می‌شود با وجود اینکه گناه بسیار بزرگ و کبیره‌ای است و خداوند سخت آن را می‌بخشد، ضررش تنها در حیطه خصوصی فرد است اما بدحجابی و گناه علنی چون در حیطه عمومی ظهور و بروز دارد، خطرناک است.

به عبارتی از نظر اسلام کوچک‌ترین گناه اگر علنی انجام شود خطرناک‌تر از گناه بزرگی است که در خلوت و حریم خصوصی انجام شود.

امر به معروف شکستن حریم خصوصی هست یا خیر؟

تقوی در پاسخ به این سؤال که امر به معروف شکستن حریم خصوصی هست یا خیر، آن را معطوف به داشتن تعریف صحیح از حریم خصوص دانست و ادامه داد؛ خیلی از مردم فکر می‌کنند خیابان حریم خصوصی است که در صورت این عدم شناخت و آگاهی موجب جبهه‌گیری ها و انتقادات و حرف‌های نابجایی می‌شود.

جایی که در منظر عموم قرار می‌گیرد، حریم خصوصی نیست. تذکر و امر به معروف در باب بلند بودن صدای ضبط که البته فرقی نمی کند ترانه باشد یا مداحی، به طوری که از محیط خانه و یا خودرو شنیده شود و موجبات آزار دیگران را فراهم سازد منافاتی با حریم خصوصی و آزادی افراد ندارد چرا که اولاً؛ این شرایط از حریم خصوصی خارج شده و ثانیاً؛ انسان ها تا جایی آزاد هستند که به آزادی دیگران تجاوز نکنند.

وقتی امر به معروف اشاعه فحشا می‌شود

اخروی در رابطه با امر به معروف با اشاره به آیه ۱۹ سوره نور نکته‌ای را یادآور شد و آن اینکه؛ گاهی بعضی از کارهایی که در صورت ظاهر اسمش را امر به معروف می گذاریم خودش آشکار کردن فساد و قبح شکنی گناه باشد، چنانچه گاهی خبری را فقط من می دانم و با همگانی کردنش قبح موضوع را می شکنم. 
این رفتار به تعبیر قرآن بسیار خطرناک می‌باشد؛ “إِنَّ الَّذینَ یُحِبُّونَ أَنْ تَشیعَ الْفاحِشَهُ فِی الَّذینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذابٌ أَلیمٌ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَهِ” 
در مقابل امر به معروف هایی که انجام می دهیم، مراقب آبروی مردم و اینکه رفتار خود ما شیوع گناه نباشد، باشیم. 

تبیان