تعابیر قرآن درباره سخن نیکو
به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از خبرگزاری بینالمللی قرآن(ایکنا)، شفقنا نوشت: قرآن کریم علاوه بر اشاره به اهمیت سخن گفتن،به گفتن سخنان نیکو تأکید نموده است تا مسیر صحیح سخن گفتن را براى ما تعیین کندکه دراین باره پنج تعبیر در قرآن به چشم مى خورد:
به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از خبرگزاری بینالمللی قرآن(ایکنا)، شفقنا نوشت: قرآن کریم علاوه بر اشاره به اهمیت سخن گفتن،به گفتن سخنان نیکو تأکید نموده است تا مسیر صحیح سخن گفتن را براى ما تعیین کندکه دراین باره پنج تعبیر در قرآن به چشم مى خورد:
۱. قول معروف
آیاتى که این واژه در آنها آمده است عبارتند از:
۱. «… وَلَـکِن لاَّ تُوَاعِدُوهُنَّ سِرّا إِلاَّ أَن تَقُولُواْ قَوْلاً مَعْرُوفا»(بقره: ۲۳۵)؛
۲. «قَوْلٌ مَعْرُوفٌ وَمَغْفِرَهٌ خَیْرٌ مِن صَدَقَهٍ یَتْبَعُهَآ أَذىً وَاللّهُ غَنِیٌّ حَلِیمٌ» (بقره: ۲۶۳)؛
۳. «وَقُولُواْ لَهُمْ قَوْلاً مَعْرُوفا» (نساء: ۵)؛
۴. «فَارْزُقُوهُم مِنْهُ وَقُولُواْ لَهُمْ قَوْلاً مَعْرُوفا» (نساء: ۸)؛
۵. «وَقُلْنَ قَوْلاً مَعْرُوفا.» (احزاب: ۳۲)
گرچه هریک از آیات پنجگانه مزبور مربوط به موردى است و با خصوصیت آن موارد «قول معروف» معناى خاصى پیدا مىکند، اما در کل مىتوان از این آیات استفاده نمود که ما از طرف خداوند در سخن گفتن مأمور به سخن معروف هستیم.
دیدگاه مفسّران
درباره قول معروف، مفسّران نظرات مختلفى دارند که مىتوان آن را ذیل دو دیدگاه دستهبندى کرد.
دیدگاه اول: مقصود از «قول معروف» همان گفتار و سخن معروف است که غالبمفسّرانبدانمعتقدند.منتهادر اینکه مراد از سخن معروف چیست دیدگاههاى متعددى دارند؛ مانند:
۱. «قول معروف» سخنى است که نزد عقل و عرف و شرع شناخته شده باشد.۳
۲. «قول معروف» یعنى: سخن معروف و پاکیزه.۴
۳. «قول معروف» یعنى: قول حسن و نیکو و به دور از خشونت.۵
۴. «قول معروف» سخنى است که مایه رشد و صلاح باشد.۶
۵. «قول معروف» عبارات و سخنان دلنشین و شایستهاى است که هم کمبود روانى آنها را برطرف مىسازد و هم به رشد عقلى آنها کمک مىکند.۷
دیدگاه دوم: مراد از «قول»، معناى کنایى آن است؛ یعنى معاشرت و رفتار. این نظریه مربوط به علّامه طباطبائى است. ایشان مىفرمایند: «قول معروف» مانند قول حسن به معناى مطلق معاشرت و رفتار است نه سخن گفتن.۸
نکاتى درباره نظر مفسّران
الف. «معروف» در لغت به معناى آن چیزى است که شناخته شده نزد عقل و فطرت مردم است. مردم کارهاى نیک و حق را طبق فطرت پاک خویش مىشناسند و براى آنها کارهاى باطل و زشت و ناپسند ناآشناست. راغب مىگوید: «معروف» اسم است براى هر کارى که از نظر عقل یا شرع حُسنش معلوم و شناخته شده باشد. ابنفارس هم به این معنا در کتاب خود اشاره نموده است.۹
ب. در بیان برخى از مفسّران آمده بود: «قول معروف» به معناى سخنان دلنشین و شایستهاى است که کمبود روانى آنها را برطرف مىسازد. این معنا مربوط به مورد آیه است که در خصوص یتیمان است، وگرنه به صورت عام نمىتوان آن را در تمامى مواردى که «قول معروف» آمده بود ذکر نمود، بلکه قول معروف همان سخن نیک و حقى است که شناختهشده براى مردم است.
۳. به نظر علّامه طباطبائى، مقصود از «قول معروف» سخن نیکو نیست، بلکه کنایه از معاشرت و رفتار است. هرچند این معنا، فىحد نفسه به عنوان یک احتمال قابل توجه است، لکن نیاز به قرینه دارد که در کلام آن بزرگوار قرینهاى بر آن اقامه نشده است.
نتیجه اینکه ظاهر «قول معروف» در این آیات همان گفتار و سخنى است که خوب و شایسته و زیبا و نیکو باشدکهغالبمفسّرانهمبه همینمعناىلغوىاشارهنمودهاند.
۲و۳. قول حسن و احسن
تعبیر اول در قرآن کریم یک بار آمده است؛ آنجا که مىفرماید: «وَقُولُواْ لِلنَّاسِ حُسْنا» (بقره: ۸۳)؛ با مردم به نیکى سخن بگویید. و تعبیر دوم نیز یک بار آمده است؛ آنجا که مىفرماید: «وَقُل لِعِبَادِی یَقُولُواْ الَّتِی هِیَ أَحْسَنُ» (اسراء: ۵۳)؛ و به بندگانم بگو آنچه را که بهتر است بگویند. این دو تعبیر، همه را مورد خطاب قرار مىدهند که با مردم به نیکى سخن بگویید.
دیدگاه مفسّران
اما اینکه مراد از قول حسن چیست، در این خصوص نیز مفسّران دو دسته شدهاند. برخى «قول» را به معناى گفتار و سخن گرفته و مراد از «قول حسن» را سخن نیکو دانستهاند؛ مانند طبرسى که در اینباره مىگوید: «قول حسن» یعنى: سخنى نیکو که از شدت نیکى گویا خود نیکى است.۱۰
طبرسى در جاى دیگر، وجوه سهگانهاى را از قول حسن بصرى، ابنعباس و سفیان ثورى به اینترتیب نقل مىکند:
۱. سخن زیبا و اخلاق نیکو؛ ۲. امر به معروف و نهى از منکر؛ ۳. قول معروف.۱۱
بعضى هم مانند علّامه طباطبائى۱۲ و مرحوم سبزوارى نجفى۱۳ آن را به معناى رفتار، معاشرت و خلق نیکو دانستهاند۱۴ که طبق این احتمال، کلمه «قول» در آیه شریفه در معناىکنایىبهکاررفتهاست نه معناىحقیقى خود.
نقد و بررسى
همانگونه که ملاحظه شد، در خصوص تفسیر «قول حسن» و «قول احسن»، نظیر تفسیر «قول معروف» دو نظریه مطرح بود: نظریه غالب مفسّران که «قول» به معناى حقیقى خودش است، و نظریه علّامه طباطبائى و مرحوم سبزوارى که مقصودْ معناى کنایى باشد. لکن تفاوتى بین این دو مورد وجود دارد: در خصوص معناى «قول حسن»، مرحوم بحرانى دو روایت در ذیل آیه شریفه نقل نموده است که در یکى از آنها امام باقر علیهالسلام «قول حسن» را به معناى سخن نیکو دانسته و فرمودهاند: یعنى با مردم به نیکوترین سخنى که دوست دارید با شما بگویند سخن بگویید. این روایت، نظریه غالب مفسّران را تأیید مىکند و مطابق ظاهر آیه شریفه هم هست. لکن در مقابل، روایت دیگرى از امام صادق علیهالسلام نقل مىکند که در تفسیر آیه شریفه «وَقُولُواْ لِلنَّاسِ حُسْنا»مىفرمایند: یعنى مریضان آنان را عیادت کنید و در تشییع جنازهشان حاضر شوید و در مساجد آنها نماز بخوانید.۱۵ این روایت مؤید نظریه علّامه طباطبائى و مرحوم سبزوارى است. از اینرو، با وجود این دو روایت نمىتوان قاطعانه گفت که کدام معنا از آیه شریفه اراده شده است. البته منافاتى هم بین این دو معنا نیست؛ یعنى ممکن است هر دو معنا از آیه شریفه مقصود باشد؛ چراکه احتمال دارد مراد از «قول» در آیه شریفه «منطق» باشد که در قول و فعل تجلى مىکند و در هر کدام از این دو روایت به بخشى اشاره شده است و در خصوص این مورد، این دو روایت مىتوانند قرینه بر اراده این معنا باشند، اما بقیه از آراء مفسّران غالبا مربوط به بیان مصداق است نه تفسیر «قول حسن».
در مورد «قول أحسن» نیز آمده است: یعنى سخنى که بهترین از نظر محتوا، بهترین از نظر بیان و بهترین از نظر توأم بودن با فضایل اخلاقى و روشهاى انسانى باشد.۱۶ خود قرآن کریم در آیه شریفه «وَمَنْ أَحْسَنُ قَوْلاً مِمَّن دَعَا إِلَى اللَّهِ وَعَمِلَ صَالِحا وَقَالَ إِنَّنِی مِنَ الْمُسْلِمِینَ» (فصلت: ۳۳) قول احسن را به قولى تفسیر نموده است که در آن، دعوت به سوى حق و توأم با عمل صالح و تسلیم در برابر اوامر الهى باشد.
۴. قول سدید
این تعبیر در دو آیه قرآن آمده است:
۱. «فَلْیَتَّقُوا اللّهَ وَلْیَقُولُواْ قَوْلاً سَدِیدا» (نساء: ۹)؛ پس باید تقواى الهى پیشه کنند و سخن استوار بگویند.
۲. «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَقُولُوا قَوْلاً سَدِیدا» (احزاب: ۷۰)؛ اى کسانى که ایمان آوردهاید، تقواى الهى پیشه کنید و سخن استوار گویید.
در این دو آیه مبارکه خداوند به دو امر اساسى در کنار یکدیگر دستور مىدهد: یکى تقواى الهى و دیگرى سخن سدید. این نشان مىدهد که گفتار انسان تأثیر ویژهاى در رسیدن او به سعادت دارد، به گونهاى که در ردیف تقواى الهى و پروا داشتن از خداوند بیان شده است.
دیدگاه مفسّران
این تعبیر بیشتر از بقیه تعابیر مورد اختلاف مفسّران قرار گرفته است. علّامه طباطبائى درباره تفسیر «قول سدید» دو گونه سخن گفتهاند. در یکجا (ذیل آیه ۷۰ سوره احزاب) آن را به معناى سخن و کلام دانستهاند، آنجا که مىفرمایند: کلمه «سدید» از ماده «سداد» است به معناى اصابت رأى و داشتن رشاد. بنابراین، «قول سدید» عبارت است از سخنى که هم مطابق با واقع باشد و هم لغو نباشد و یا اگر فایدهاى دارد فایدهاش چون سخنچینى و امثال آن غیرمشروع نباشد. پس بر مؤمن لازم است که به راستىِ آنچه مىگوید مطمئن باشد و نیز گفتار خود را بیازماید که لغو یا مایه فساد نباشد.۱۷ ولى در ذیل آیه ۹ سوره «نساء» مىفرمایند: «قول سدید» کنایه است از اتخاذ روش صحیح عملى و سادهتر اینکه منظور از قول روش عملى است نه سخن؛ مثل آیه شریفه «وَقُولُواْ لِلنَّاسِ حُسْنا.»۱۸
مفسّران دیگر «قول» را به معناى سخن دانستهاند، اما اینکه مقصود از «قول سدید» چیست اختلافنظر دارند. سخنان مفسّران در اینباره سهگونه است: ۱. مفهوم «سداد»؛ ۲. ذکر مصداق؛ ۳. بیان مفهوم و تطبیق بر مصداق.
۱. تبیین مفهوم سدید: از گونه اول مىتوان به سخن آیتاللّه مکارم شیرازى اشاره نمود که مىگوید: … مانند اینکه آمده است: سدید از ماده «سد» به معناى محکم و استوار و خللناپذیر و موافق حق و واقع است؛ سخنى که همچون یک سد محکم جلوى امواج فساد و باطل را مىگیرد و… . اگر بعضى از مفسّران آن را به معناى «صواب» و بعضى به خالص بودن از کذب و لغو یا هماهنگ بودن ظاهر و باطن و یا صلاح و رشاد و مانند آن تفسیر کردهاند همه به معناى جامع فوق برمىگردد.۱۹
۲. ذکر مصداق: مصادیقى که براى قول سدید بیان شده است عبارتند از:
الف. سخن نیکو؛ سخنى که از فساد و کذب و لغو خالص باشد.۲۰
ب. سخن نیکویى که ظاهروباطن آنهمیکى باشد.۲۱
۳. «قول سدید»: سخنى است که از روى عدل باشد و آن منطبق بر توحید است.۲۲
۴. «قول سدید» یعنى: به سخن راست.۲۳
۵. «قول سدید» به سخنى که راست باشد و در آن قصد حق شده باشد و ظاهر و باطنش یکى باشد.۲۴
۶. «قول سدید» قول صواب و حقو مستقیم است.۲۵
۷. «قول سدید» به معناى سخن حق است.۲۶
۸. «قول سدید» به معناى کلمات حکمتآمیز و سؤال از وظایف و تکالیف، مواعظ و نصایح و اصلاح ذاتالبین، امر به معروف و نهى از منکر، تلاوت قرآن، و ذکر ادعیه وارده است.۲۷
۹. «قول سدید» به گفتن «لااله الا اللّه» است.۲۸
۱۰. «قول سدید» یعنى: به سخن درست و سخن درست نخواهد بود، مگر سالم و در وقت مناسبش باشد و چنین نخواهد بود جز آنکه از روى اندیشه و نظر به حال و آینده بیان شود. آنچه مؤمن را از منافق تمیز مىدهد این است که مؤمن وقتى حرف مىزند احساس مسئولیت مىکند؛ از اینرو، پیش از سخن گفتن بسیار مىاندیشد، در حالى که منافق بدون فکر و اندیشه کلامى بر زبان مىآورد و خود را گرفتار مىسازد و در حدیث آمده: زبان مؤمن آن سوى قلب اوست و قلبمنافقپشتزبان او.۲۹
۱۱. «قول سدید» سخنى است که در آن قصد و نیت حق و راستى باشد و واژه «سداد» به معناى قصد به سوى حق و سخن به عدل است؛ چنانکه مىگویند: «سدالسهم نحو الرمیه»؛ تیر راست و مستقیم به طرف شکار رفت. و مقصود کلى این است که زبانتان را از دروغ نگه دارید و سخن راست و حق گویید.۳۰
نقد و بررسى
همانگونه که ملاحظه شد، درباره قول سدید آراء مختلفى در میان مفسّران مطرح است. برخى تطبیق به مصداق کردهاند؛ مثل گفتن «لا اله الا اللّه»، و روشن است که این نظریه تطبیق است نه تفسیر و سبب محدودیت آیه نمىشود. برخى دیگر، آن را به سخن حق یا راست، یا نیک یا یکى بودن ظاهر و باطن یا کذب و لغو نبودن تفسیر نمودهاند. به نظر مىرسد هیچکدام از اینها معناى «سدید» نیست، بلکه مصادیق قول سدید محسوب مىشوند نه معنا و مفهوم آن. سخنى مىتواند «سدید» باشد که حق، راست، نیکو، و به دور از لغو باشد، وگرنه قول سدید نخواهد بود. از اینرو، به نظر مىرسد هیچکدام از اینها معناى واقعى سدید نیست، بلکه باید به سراغ معناى لغوى آن رفت. «سدید» از ماده «سد» است و «سد» را به خاطر استحکام و اتقانى که دارد به این نام مىخوانند. ابنفارس مىگوید: سدید یعنى چیزى که داراى استقامت و استحکام باشد. همچنین فیروزآبادى و راغب اصفهانى به این معنا اشاره کردهاند.۳۱ در نتیجه، اگر این واژه صفت «قول و سخن» شد به مفهوم سخنى خواهد بود که از استحکام و اتقان لازم برخوردار باشد. طبعا قول «سدید» آن سخنى است که محکم و استوار و خللناپذیر است.
اما معنایى که علّامه طباطبائى بیان فرمودهاند، مبنى بر اینکه مراد از «قول سدید» اتخاذ روش صحیح عملى است نه سخن، هرچند نمىتواند معناى مناسبى باشد، لکن چون خلاف معناى لغوى «قول سدید» است نیاز به قرینه دارد. بدون داشتن قرینه نمىتوان به آن ملتزم شد. و در کلام آن بزرگوار قرینهاى اقامه نشده است و در اینباره روایتى هم نداریم که بتواند نقش قرینه را ایفا کند.
حاصل اینکه خداوند در این آیات شریفه مؤمنان را مأمور ساخته که از «قول سدید» یعنى از سخنان محکم و استوار در گفتارشان، استفاده نمایند؛ سخنانى که آثار ارزشمندى را به دنبال خود دارد. به برخى از این آثار در خود قرآن کریم و به برخى دیگر در روایات اشاره شده است که در ادامه بحث خواهد آمد.
۵. قول کریم
این تعبیر در قرآن کریم تنها یک بار آمده است، آنجا که مىفرماید: «وَقُل لَّهُمَا قَوْلاً کَرِیما» (اسراء: ۲۳)؛ با پدر و مادر کریمانه سخن بگو.۳۲
دیدگاه مفسّران
در تفسیر این تعبیر قرآنى هم نظرات مختلفى ارائه شده است. برخى از آنها عبارتند از:
۱. قول شریف که با آن پدر و مادر مورد اکرام واقع شوند؛۳۳
۲. سخن نازک و زیبا و به دور از زشتى؛۳۴
۳. سخن نیکو و نرم؛۳۵
۴.کلام شیرین و همراه با لطف و محبت و عاطفه و احترام.۳۶
نقد و بررسى
اگر به معنا و مفهوم «واژه کریم» دقت شود معناى درست و صحیح ارائه خواهد شد. در مورد معناى واژه «کریم» اهللغت معانى مختلفى ذکر کردهاند. جوهرى «کرم» را ضد لئامت و پستى مىداند و مىگوید: کریم کسى است که زیاد بخشش مىکند.
فیروزآبادى هم به همین معنا اشاره نموده است.۳۷ ولى فیومى و ابنفارس کریم را به معناى نفیس و عزیز دانستهاند.۳۸
به نظر مىرسد معناى اصلى «کرم» همان نفیس و ارزشمند باشد، اما مفاهیم دیگرى مثل بخشندگى و گذشت یا نداشتن لئامت و پستى از آثار و لوازم کرامتاند نه معنا و مفهوم آن، و در آیه شریفه که «کریم» صفت کلام و قول قرار گرفته است همین مفهوم را مىرساند؛ یعنى کلام و سخنى که ارزشمند باشد. به این معنا، علّامه مصطفوى هم اشاره نموده است.۳۹
نتیجه اینکه «قول کریم یعنى: سخنى که نفیس و قیمتى و ارزشمند باشد و لازمه آن این است که از دنائت و پستى منزه، همراه با لطف و محبت و سنجیده و بزرگوارانه باشد و آنچه در کلام مفسّران آمده بود غالبا ناظر به مصادیق قول کریم بود نه معنا و مفهوم آن.»
آثار سخن نیکو
سخننیکو که درآیاتمتعددىوباتعابیرگوناگونىبدان اشاره شده بود، آثار و برکاتى دارد که برخى از آنها در خود آیات شریفهقرآنوبرخىدیگردرروایاتاهلبیت علیهمالسلامبیانشدهاست.
در قرآن کریم، سه اثر از آثار سخن نیکو آمده است:
۱. اصلاح رفتارها و اعمال آدمى؛
۲. بخشوده شدن گناهان؛
۳. جلوگیرى از ایجاد فتنه و اختلاف میان مردم.
در آیه شریفه ذیل، به دو اثر نخست اشاره شده است: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَقُولُوا قَوْلاً سَدِیدا یُصْلِحْ لَکُمْ أَعْمَالَکُمْ وَیَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ وَمَن یُطِعْ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ فَازَ فَوْزا عَظِیما»(احزاب: ۷۰ـ۷۱)؛ اى کسانى که ایمان آوردهاید، از خدا پروا داشته باشید و سخنى استوار گویید تا اعمال شما را به صلاح آورد و گناهانتان را بر شما ببخشاید و هرکس خدا و پیامبرش را فرمان برد قطعا به رستگارى بزرگى نایل آمده است. البته در آیه شریفه، تقوا هم در کنار سخن نیکو مطرح شده است و طبق ظاهر آیه، این دو اثر از آثار تقوا و سخن نیکو است ولى به هر حال، سخن نیکو ـ هرچند به عنوان یکى از دو عامل ـ مىتواند در اصلاح اعمال و بخشایش گناهان مؤثر باشد.
علّامه طباطبائى به این پرسش که چگونه سخنان نیکو سبب اصلاح رفتار آدمى و بخشوده شدن گناهان مىگردد، چنین پاسخ مىدهد: این بدان جهت است که وقتى نفس آدمى عادت به راستى و قول سدید نمود دیگر دروغ و سخن لغو و یا سخنى که فسادانگیز باشد از او شنیده نمىشود و وقتى این صفت در نفس آدمى پایدار شد و از گناهان گذشته خود پشیمان گشت و این پشیمانى همان توبه است که آمرزش گناهان را به دنبال دارد.۴۰
همانگونه که اشاره شد، از منظر قرآن کریم یکى دیگر از آثار «قول احسن» که از مصادیق سخن نیکوست، از بین بردن زمینه اختلاف و فتنه است، آنجا که مىفرماید:«وَقُل لِعِبَادِی یَقُولُواْ الَّتِی هِیَ أَحْسَنُ إِنَّ الشَّیْطَانَ یَنزَغُ بَیْنَهُمْ إِنَّ الشَّیْطَانَ کَانَ لِلإِنْسَانِ عَدُوّا مُبِینا»(اسراء: ۵۳)؛ و به بندگانم بگو آنچه را که بهتراست بگویند که شیطان میانشان را به هم مىزند؛ زیرا شیطان همواره براى انسان دشمنى آشکار است. بر اساس این آیه شریفه، خداوند به مؤمنان فرمان مىدهد سخن نیکو گویند تا میان آنان اختلاف نیفتد.
نتیجهگیرى
۱. قرآن کریم براى سخن گفتن که از نظر توده مردم کار روزمره بشرى است و اهمیت چندانى به آن نمىدهند، ضابطه و قانون ارائه داده است. از منظر قرآن، قول نیکو در کنار عمل صالح سهمى بسزا در ساختن شخصیت آدمى و سعادت اخروى او دارد.
۲. قرآن از سخن نیکو و موردپسند خداوند با تعابیرى همچون معروف،حسن،احسن،سدید وکریمیادکردهاست.
۳. «قول معروف» سخنى است که شناخته شده نزد عقل و فطرت مردم است و آن سخنى است که حق و نیک باشد که مردم با فطرت پاک خود آن را مىشناسند.
۴. «قول احسن» همان گفتار نیکوست و «قول احسن» به حسب آیه شریفه «وَمَنْ أَحْسَنُ قَوْلاً مِمَّن دَعَا إِلَى اللَّهِ وَعَمِلَ صَالِحا وَقَالَ إِنَّنِی مِنَ الْمُسْلِمِینَ» سخنى است که در آن دعوت به سوى حق تعالى توأم با عمل صالح و برخاسته از تسلیم در برابر اوامر الهى باشد.
۵. «قول سدید» به معناى سخنى است که از استحکام و اتقان لازم برخوردار باشد؛ یعنى سخنى که محکم و استوار و خللناپذیر است. دیدگاههایى که در تفسیر آن ذکر شده عمدتا ذکر مصداق است نه معنا و مفهوم قول سدید.
۶. با توجه به معناى اصلى واژه «کرم» در لغت، «کریم» چیزى است که نفیس و ارزشمند است. «قول کریم» سخنى است که داراى ارزش و قیمت باشد و مفاهیمى مانند بخشندگى و گذشت، یا نداشتن لئامت و پستى از آثار و لوازم کرامتاند.
۷. در قرآن کریم براى سخن نیکو سه اثر ذکر شده است: اصلاح رفتارها و اعمال آدمى، بخشوده شدن گناهان، و جلوگیرى از ایجاد فتنه و اختلاف میان مردم.
انتخاب شفقنا از موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی
منابع
-۱ عضو هیأت علمى دانشگاه آزاد اسلامى واحد خلخال. دریافت: ۱۵/۱۱/۸۸ ـ پذیرش: ۲۳/۲/۸۹.
۱ـ براى نمونه، در روایاتى آمده است که پیامبر اکرم صلىاللهعلیهوآلههرگز بر منبر نمىنشست، مگر اینکه آیه شریفه «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَقُولُوا قَوْلاً سَدِیدا»احزاب: ۷۰؛ (اى کسانى که ایمان آوردهاید تقواى الهى پیشه کنید و سخن حق و درست بگویید) را تلاوت مىفرمود. در ادامه بحث، در بیان آثار سخن نیکو از منظر قرآن و حدیث به برخى از روایات اشاره خواهد شد.
۲ـ تا جایى که برخى از آنان گناهانى را که از طریق گفتار و سخن اتفاق مىافتد به بیست مورد و برخى دیگر تا سى مورد شمردهاند. یکى از نویسندگان معاصر در اهمیت زبان مىگوید: «زبان پربرکتترین عنصر بدن و مؤثرترین وسیله طاعت و هدایت و اصلاح است و در عین حال، خطرناکترین و پرگناهترین عضو بدن محسوب مىشود.» ناصر مکارم شیرازى و دیگران، تفسیر نمونه، ج ۱۷، ص ۴۸۸.
۳ـ حسن مصطفوى، تفسیر روشن، ج ۵، ص ۲۵۷.
۴ـ محمّدجواد بلاغى، آلاء الرحمن، ج ۲، ص ۲۰.
۵ـ سیدمحمّد حسینى شیرازى، تقریبالقرآن، ج ۱، ص ۲۴۷.
۶ـ فضلبن حسن طبرسى، جوامعالجامع، ج ۱، ص ۵۴۴.
۷ـ ناصر مکارم شیرازى و دیگران، همان، ج ۳، ص ۲۷۱.
۸ـ سید محمّدحسین طباطبائى، المیزان، ج ۴، ص ۲۷۴.
۹ـ راغب اصفهانى، مفردات، ذیل ماده «عرف»؛ احمدبن فارس، معجم مقاییساللغه، ذیل ماده «عرف».
۱۰ـ فضلبن حسن طبرسى، جوامعالجامع، ج ۱، ص ۱۱۷.
۱۱ـ فضلبن حسن طبرسى، مجمعالبیان، ج ۱، ص ۲۹۸.
۱۲ـ سید محمّدحسین طباطبائى، همان، ج ۱، ص ۳۳۰.
۱۳ـ محمّدبن حبیباللّه سبزوارى نجفى، ارشادالاذهان الى تفسیرالقرآن، ج ۱، ص ۱۸.
۱۴ـ سیدهاشم بحرانى، البرهان فى تفسیرالقرآن، ج ۱، ص ۲۶۱.
۱۵ـ سیدهاشم بحرانى، همان، ج ۱، ص ۲۶۱.
۱۶ـ ناصر مکارم شیرازى و دیگران، همان، ج ۱۷، ص ۴۴۷.
۱۷ـ سید محمّدحسین طباطبائى، همان، ج ۱۶، ص ۵۲۳.
۱۸ـ همان، ج ۲، ص ۳۱۷.
۱۹ـ ناصر مکارم شیرازى و دیگران، همان، ج ۱۷، ص ۴۷۷.
۲۰ـ محمّدبن حسن طوسى، التبیان، ج ۸، ص ۳۶۶.
۲۱ـ فضلبن حسن طبرسى، مجمعالبیان، ج ۸، ص ۵۸۴.
۲۲ـ سلیمان بلخى، تفسیر مقاتل، ج ۳، ص ۵۸۰.
۲۳ـ فخرالدین رازى، التفسیرالکبیر، ج ۹، ص ۱۸۶.
۲۴ـ محمّدبن حبیباللّه سبزوارى نجفى، همان، ج ۱، ص ۴۳۲.
۲۵ـ رشیدالدین میبدى، کشفالاسرار، ج ۸، ص ۹۲.
۲۶ـ ابوالفتوح رازى، روضالجنان و روحالجنان، ج ۱۶، ص ۲۶.
۲۷ـ سیدعبدالحسین طیب، اطیبالبیان، ج ۱۰، ص ۵۳۵.
۲۸ـ عتیقبن محمّد سورآبادى، تفسیر سورآبادى، ج ۳، ص ۲۰۰۰.
۲۹ـ سید محمّدتقى مدرسى، تفسیر هدایت، ترجمه احمد آرام، ج ۱۰، ص ۳۲۱.
۳۰ـ فضلبن حسن طبرسى، جوامعالجامع، ج ۵، ص ۵۸.
۳۱ـ احمدبن فارس، همان؛ مجدالدین محمّد فیروزآبادى، قاموسالمحیط؛ راغب اصفهانى، همان، ذیل ماده «سد».
۳۲ـ البته این آیه شریفه در خصوص سخن گفتن با پدر و مادر است، لکن شاید بتوان آن را به عنوان یک اصل قرآنى در سخن گفتن با همه افراد تلقّى نمود؛ چراکه قطعا آن آثارى که سخن کریمانه درباره پدرومادر به دنبالدارد درمورددیگراننیزخواهد بود.
۳۳ـ ر.ک: محمّدبن حسن طوسى، همان، ج ۶، ص ۴۶۷.
۳۴ـ ر.ک: فضلبن حسن طبرسى، مجمعالبیان، ج ۶، ص ۶۳۱.
۳۵ـ ر.ک: سلیمان بلخى، همان، ج ۲، ص ۵۱۷.
۳۶ـ ر.ک: سید محمّدحسین فضلاللّه، تفسیر من وحىالقرآن، ج ۱۴، ص ۸۴.
۳۷ـ اسماعیلبن حمّاد جوهرى، صحاح / مجدالدین فیروزآبادى، همان، ماده «کرم».
۳۸ـ احمدبن محمّد فیومى، المصباحالمنیر؛ احمدبن فارس، همان، ماده «کرم».
۳۹ـ حسن مطفوى، التحقیق فى کلمات القرآنالکریم، ج ۱۰، ماده «کرم».
۴۰ـ سید محمّدحسین طباطبائى، همان، ج ۶، ص ۵۲۳.
برچسب ها :
ناموجود- نظرات ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط مدیران سایت منتشر خواهد شد.
- نظراتی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
- نظراتی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نخواهد شد.
ارسال نظر شما
مجموع نظرات : 0 در انتظار بررسی : 0 انتشار یافته : ۰