درخشش صنایع دستیِ زن ایرانی در بازارهای جهانی

گروه گزارش
به عقیده مردم منطقه و کارشناسان اقتصادی، پتانسیل‌های موجود در سوزن‌دوزی بلوچی، در صورت سرمایه‌گذاری بخش دولتی و حمایت از هنرمندان این بخش و بازاریابی مناسب برون مرزی می‌توان بر گستره علاقمندان و استفاده کنندگان این محصول جذاب در ایران و جهان افزود و صنعت مد و لباس ایرانی را از انزوا خارج کرد تا این بار لباس‌های زیبای بلوچی بر تن زنان و دختران دنیا پوشانده شود، اما به لطف بی‌مهری‌ها و غفلت‌های صورت گرفته مسئولین مربوطه و عدم شناسایی این صنعت جذاب و پرکاربرد، نه تنها امروزه از استقبال بازارهای جهانی جهت خرید محصولات تولیدی دست زنان بلوچ هیچ‌گونه خبری نیست، بلکه به گفته هنرمندان این صنعت، اکثر سفارشات به صورت واسطه‌ها و با روش سنتی آن هم تنها در محیطی محدود به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و چند کشور اروپایی انجام می‌شود که در این میان سود میلیاردی آن به جیب گشاد واسطه‌های سنتی سرازیر می‌شود که در این آشفته بازار به خوبی از محرومیت مردم منطقه سوءاستفاده می‌کنند و دستمایه ماه‌ها وقت و زحمت زنان و دختران بلوچ را به قیمتی ناچیز خریداری می‌کنند.
در بازار صنایع دستی فرقی نمی‌کند که شما تولید‌کننده عمده صنایع دستی هستید و یا در کارگاه شخصی و اتاق کوچک خود کار می‌کنید، در هر صورت می‌توانید محصولات تولیدی خود را با هر تعدادی که هست صادر کنید و مشتریان خود را در خارج از کشور داشته باشید. فقط کافی است بدانید که محصول هنری شما در کدام بازار صنایع دستی طرفداران بیشتری دارد؟ ممکن است شما کار خود را با یک مشتری شروع کنید و حتی در ابتدای کار، هزینه‌های ارسال محصول برای تنها یک مشتری اصلا مقرون به صرفه نباشد،‌ اما مطمئن باشید که حتی اگر تنها یک مشتری وفادار داشته باشید بعد از مدتی قطعا با حجم بالایی از سفارش خارجی روبرو می‌ شوید.
صنایع دستی ایران محملی برای میراث فرهنگی و هنری این مرز و بوم است که ریشه در اعتقادات مذهبی و باورهای قومی و نیز قوه ابتکار و خلاقیت استادکاران ایرانی دارد. صنایع دستی که هم می‌تواند، حالت کارگاهی و هم حالت خانگی داشته باشد، همانند صنایع کوچک قابلیت استقرار در شهر و روستا را دارد، بدون نیاز به فن آوری پیشرفته، بیشتر متکی به تخصص‌های بومی و سنتی است و قسمت اعظم مواد اولیه مصرفی آن در داخل کشور قابل تهیه هستند.
زنان و ارزش مهارت آنان
 در رونق صنایع دستی
در کشورهای مختلف جهان که در زمینه صنایع دستی معروف هستند، برنامه‌ریزی‌های خاصی برای کار زنان و هنرهای دستی آنان ارائه شده است. از جمله این کشورها می‌توان به هند، پاکستان و عمان‌اشاره کرد. به لحاظ پیشرفت اقتصادی، صنایع‌دستی در هر کشور بسیار مهم هستند و در سال‌های اخیر بازار صنایع دستی جهانی شده و پیشرفت‌های زیادی در این زمینه صورت گرفته است، اما در این میان نقش زنان همچنان کمرنگ است و شاید یکی از دلایل آن برنامه‌ریزی غیرسازمان یافته در استفاده از هنر دستی زنان بوده که موجب کاهش ارزش مهارت آنان در این زمینه شده است.
یکی از اعضای انجمن بانوان فعال در حوزه صنایع دستی و گردشگری می‌گوید: «زنان ایرانی تولیدکننده نیمی از محصولات صنایع دستی در کشورند و در این فعالیت‌ها مشارکت چشمگیری دارند. با وجود این، جایگاه آنها در توسعه صنایع دستی به درستی شناخته نشده است.»
وی در حالی که به عضویت ۱۵۰ تن از زنان سرمایه‌گذار و کارآفرین در صنایع دستی و آژانس‌های گردشگری و اقامتی از سراسر کشور در این انجمن ‌اشاره می‌کند، ادامه می‌دهد: «نقش زنان در ماندگاری و توسعه و رونق رشته‌های صنایع دستی مهم و ستودنی است و می‌توان همواره بازتاب سلیقه و ظرافت روحی زنان ایرانی را به عنوان طراحان و تولیدکنندگان محصولات صنایع دستی، در محصولات متنوع تولید شده، مشاهده کرد.»
در سال‌های اخیر نقش زنان در پروژه‌های کوچک و همچنین پروژه‌های خصوصی در مقیاس گسترده افزایش یافته و شبکه‌های متعددی نیز برای کسب‌و‌کار زنان ایجاد شده است، اما هنوز مشکلات بسیاری در این زمینه وجود دارد.
ایجاد زیر ساخت مناسب
و جامعه هدف، نیاز بانوان کارآفرین
وقتی بحث از ‌اشتغال و کارآفرینی زنان به میان می‌آید، تعداد زنان کارمند به ذهن متبادر می‌شود، در حالی که بالاترین میزان ‌اشتغال، به زنان روستایی و خوداشتغال و کارآفرین شهری اختصاص دارد.
رضا میری یک اقتصاددان در این باره توضیح می‌دهد: «یکی از مهم‌ترین معیارها جهت سنجش درجه توسعه یافتگی یک کشور، میزان اهمیت و اعتباری است که زنان در آن کشور دارا می‌باشند. در سال‌های اخیر نقش زنان در پروژه‌های کوچک و همچنین پروژه‌های خصوصی در مقیاس گسترده افزایش یافته و شبکه‌های متعددی نیز برای کسب و کار زنان ایجاد شده است، اما هنوز مشکلات بسیاری در این زمینه وجود دارد. در انجام گلدوزی که هنری سنتی است، بسیاری از زنان با دارا بودن مهارت، مشکل بازاریابی کارهای دستی خود را دارند و در نتیجه این زنان هنرمند باید به افراد دیگر برای فروش صنایع منحصربه‌ فرد خود تکیه کنند که این افراد فروشندگان فروشگاه‌ها و صادرکنندگان هستند. در نتیجه این زنان بی‌نام و نشان و وابسته به بازاریاب‌ها خواهند ماند.»
این اقتصاد دان در ادامه می‌گوید: «صنایع دستی فعالیت فرهنگی شناخته‌شده‌ای در سراسر جهان است و به عنوان مهارتی برای پیشرفت در بخش اقتصادی محسوب شده و زنان زیادی آن را پذیرفته و در این زمینه فعالیت دارند، اما آنان فاقد سوابق قابل توجهی بوده و در نتیجه پیشرفتی در این زمینه صورت نخواهد گرفت و تاثیر آن نیز بر اقتصاد کشورها کم است، چون این افراد محل مناسب یا زیرساخت مطلوبی برای بازاریابی صنایع دستی خانگی ندارند. بر اساس گزارش‌ها یکی از عوامل عمده در گسترش ‌اشتغال زنان در زمینه صنایع دستی، ایجاد زیرساخت‌های مناسب و بازارهای هدف است.»
وی در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «به عقیده مردم منطقه و کارشناسان اقتصادی، پتانسیل‌های موجود در سوزن‌دوزی بلوچی، در صورت سرمایه‌گذاری بخش دولتی و حمایت از هنرمندان این بخش و بازاریابی مناسب برون مرزی می‌توان بر گستره علاقه‌مندان و استفاده کنندگان این محصول جذاب در ایران و جهان افزود و صنعت مد و لباس ایرانی را از انزوا خارج کرد تا این بار لباس‌های زیبای بلوچی بر تن زنان و دختران دنیا پوشانده شود، اما به دلیل بی‌مهری‌ها و غفلت‌های صورت گرفته مسئولین مربوطه و عدم شناسایی این صنعت جذاب و پرکاربرد نه تنها امروزه از استقبال بازارهای جهانی جهت خرید محصولات تولیدی دست زنان بلوچ هیچ‌گونه خبری نیست بلکه به گفته هنرمندان این صنعت، اکثر سفارشات به صورت واسطه‌ها و با روش سنتی آن هم تنها در محیطی محدود به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و چند کشور اروپایی انجام می‌شود که در این میان سود میلیاردی آن به جیب گشاد واسطه‌های سنتی سرازیر می‌شود که در این آشفته بازار به خوبی از محرومیت مردم منطقه سوءاستفاده می‌کنند و دستمایه ماه‌ها وقت و زحمت زنان و دختران بلوچ را به قیمتی ناچیز خریداری می‌کنند.»
هنرهای دستی ایرانی
 یک کالای ملی است
صنایع دستی و هنرهای سنتی در هر منطقه، در ابعاد مختلف اجتماعی و فرهنگی نقش ایفا می‌کند. در واقع، هویت مردم بستگی به این هنر صنعتی دارد. امروزه استفاده از ابزارآلات فرهنگی به عنوان منبع خلاقیت نقش مهمی در توسعه جوامع سنتی داشته و پیشبرد توسعه پایدار را در پی دارد.
بی‌شک نمی‌توان از نقش اقتصادی آن به عنوان درآمد اصلی و جذب گردشگر غافل ماند. متاسفانه در سال‌های اخیر به دلیل ناکارآمدی و بی‌توجهی دستگاه‌های متولی، کشورهای دیگر آثاری را به تقلید از هنرهای اصیل ایرانی تولید و با قیمت پایین و ترکیبات نامرغوب وارد بازارهای بین‌المللی و ایران می‌کنند، بی‌آنکه حقوق تولیدکنندگان ایرانی را در نظر بگیرند. همین عامل باعث لطمات اقتصادی و فرهنگی به کشور شده است.
با توجه به شرایط فعلی اقتصادی کشور، همه افکار به سمت اهمیت حمایت از تولیدات داخلی در زمینه پوشاک و صنایع کوچک و بزرگ معطوف شده، در حالی که در این میان صنایع دستی تولید هنرمندان داخل کشور به عنوان نمونه‌ای از کالای ارزنده که ذوق و هنر و فرهنگ ایرانی را یدک می‌کشد، چنانچه بر چرخ حمایت بیش از پیش سوار شود، هرچند حمایت از نوع صنایع پایین دستی محسوب شده، زمینه را برای انتظار و عملی ساختن حمایت از دیگر کالا‌های تولید داخل در سطح وسیع مهیا می‌سازد. به ویژه که صنایع دستی برگرفته از آداب، فرهنگ، هنر و ذوق ایرانی می‌باشد و در حقیقت در هر خانواده ایرانی انگیزه و رغبت وافری در استفاده و حمایت از این آثارهست، لذا این گونه از کالا‌های ایرانی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار هستند و مضاف بر این آوازه فرهنگ غنی و هنر بی‌نظیر این آثار از مرزهایمان فراتر رفته و صنایع دستی تولیدی هنرمندان اغلب استان‌ها مورد پسند علاقه‌مندان و هنر دوستان پاره‌ای از کشور‌های اروپایی و آسیایی گشته است.
از جایگاه و اهمیت صنایع دستی تولید هنرمندان ایرانی در سطح ملی و فراملی که بگذریم به نظر می‌رسد برای رسیدن به شرایط مطلوب و رونق در این زمینه حمایت بیش از پیش از این نوع کالای ایرانی، امری ضروری است و برای حمایت همگانی از این آثار قبل از هر کاری به نظر معرفی و ارائه این آثار به انحاء مختلف و در هر فرصت به وجود آمده برای شناخت بیشتر دراولویت قرار دارد. با وجود این میزان اهمیت، اما هربار که پای صحبت با هنرمندان صنایع دستی و هنرهای اصیل ایرانی می‌نشینیم از عدم حمایت می‌گویند؛ از اینکه کسانی دیگر به نام آنان می‌فروشند و سود می‌برند و آب هم از آب تکان نمی‌خورد.
یکی از هنرمندان سوزن‌دوز با گلایه می‌گوید: «نمی‌دانیم اسم برخی‌ها را چه باید گذاشت؟ کسانی که هنر را از دست زنان کارآفرین که بعضا سرپرست خانوار هم هستند، به قیمت پایین و در اصطلاح خودشان «مُفت» می‌خرند و از طریق فضای مجازی و بازارچه‌های شهری و حتی نمایشگاه‌ها به بهای زیادی می‌فروشند.»
چشم‌های منتظر هنرمندان
 به دست حمایت مسئولان
در یک دهه گذشته وفور برندهای چاپی و بی‌کیفیتی که بیشتر توسط کشور پاکستان با استفاده از چرخ و ماشین دوخته می‌شوند و با نام سوزن دوزی بلوچ تولید و روانه بازارهای داخلی و خارجی می‌شود، موجب رکود بازار هنرمندان بلوچ شده! به گونه‌ای که از طرف دیگر عدم توجه به معرفی و بازاریابی این محصول منحصربه فرد توسط نهادهای دولتی مربوطه، موجب شده تا زنگ خطر کوچ اجباری نقوش دست‌دوز از البسه زنان بلوچ موجب شود تا نگرانی‌های زیادی برای علاقه‌مندان به فرهنگ و هنر ایران زمین پدیدار شود و هنر اصیل سوزن دوزی در بازارهای داخلی و خارجی جای خود را به محصولات ماشینی بی‌کیفیت با مارک جعلی «سوزن‌دوزی بلوچ» بدهد! و هیچ کس نیز برای تغییر این شرایط اقدامی نکند. اگرچه در چند سال اخیر تعداد کمی از طراحان بلوچ مد و لباس با هزینه شخصی و بدون هیچ‌گونه حمایتی از سوی نهادهای دولتی با دایر نمودن نمایشگاه‌ها و مزون‌های لباس در تهران توانسته‌اند با غلبه بر مشکلات قدم‌های موثری را در معرفی سوزن دوزی بلوچی بردارند، اما لازم است تا نهادهای حمایتی و وابسته دولتی برای حمایت بیشتر از این مهم پیش قدم شوند و نسبت به میراث فرهنگی ایران زمین بیش از این تعلل و کم‌توجهی نکنند و با یک اقدامی موثر و برنامه‌ریزی اصولی قدم‌های بلندی در راه رونق اقتصاد ایران در بخش مد و لباس ایرانی و اسلامی بردارند.