اعتکاف را مانند نماز با خشوع انجام دهیم/ اعتکاف شعار نهضت اسلامی

به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از ایکنا؛ ماه مبارک رجب الاصب در ادبیات عارفان و سالکان راه حق، به منزله مقدمه‌ای برای درک ماه شعبان و در ادامه ماه مبارک رمضان و در نهایت درک لیالی با فضیلت قدر است، لذا از همین جا می‌توان به عظمت این ماه پی برد. از طرف دیگر این ماه، ماه ولایت و منسوب به امیرالمونین(ع) که ولادت پر خیر و برکت این امام همام نیز در این ماه قرار دارد.
سیزدهم رجب، روز ولادت امام علی(ع) است و این روز مصادف است با آغاز ایام البیض که مومنان به مدت سه شبانه روز در مسجاد معکتف می‌شوند و به راز و نیاز با خداوند می‌پردازند و در واقع این ایام نیز جزء اوقاتی است که می‌تواند مومنان برای درک بیشتر این ماه و به تبع آن ماه مبارک رمضان بیش از پیش آماده کند. از این روی و به مناسبت آشنایی بیشتر با مراسم معنوی اعتکاف، شرایط بهره‌مندی کامل از این مراسم و اهمیت اعتکاف در جامعه امروزی، با سیدمحسن میرباقری کارشناس مسائل دینی به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه تقدیم خوانندگان می‌شود؛

آقای دکتر، ضمن تشکر از وقتی که در اختیار ما قرار دادید، در ابتدا و به عنوان مقدمه در مورد اعتکاف بفرمایید و این واژه را معنا کنید.

اعتکاف از ریشه عکف و به معنای درنگ کردن و ماندن در جایی و ادامه دادن به امری است، این کلمه در شریعت، برای انجام یک مراسم عبادی اصطلاح شده است، به این صورت که کسی یا کسانی از زندگی عادی دنیا، برای چند روزی دست بشویند و برای مناجات و خلوت با خدای متعال و راز و نیازی با او وقف شوند.
رهبانیتی که در مکاتب ریاضتی وجود داشته است در اسلام نیست، برخی از مکاتب ریاضت را راه رشد و معنویت می‌دانند، اما در اسلام ریاضت نداریم و بندگی خدا را داریم، در برخی از ادیان الهی هم مانند مسیحیت، از آن تاثیر پذیرفتند و رهبانیت را ابتدا کردند که در قرآن هم آمده است «وَ رَهْبَانِیَّهً ابْتَدَعُوهَا» در مسیحیت هم نبوده است و اینها به قصد تقرب به خداوند این راه را پیشه کردند.
اما قرآن کریم می‌فرماید: «مَا کَتَبْنَاهَا عَلَیْهِمْ إِلَّا ابْتِغَاءَ رِضْوَانِ اللَّهِ»، نوشته بودیم برای آنها که در پی رضوان خدا باشند، اینها خیال می‌کردند برای رسیدن به رضوان خدا باید دست از زندگی بشویند، اما در اسلام چنین کاری ممنوع است که کسی، کار و ازدواج و … را رها کند و بخواهد به گوشه عزلتی بنشیند و خلوت تنهایی داشته باشد و عبادت کند.
می‌گویند عبادت بخشی از آن خلوت با خدا در خلوت شب یا در نمازهای روزانه است و بخشی هم در زندگی است که شما خدایی زندگی کنید و خدایی با مردم سلوک داشته باشید و خدایی با خانواده خود رفتار کنید، عبادت در خلال زندگی است، گرچه که عبادت‌های مستقل هم داریم
لذا، رهبانیت را ممنوع کردند، اما وقت‌هایی وجود دارد که خداوند می‌پسندد که گاهی رهابنیت موقتی البته اگر بتوانیم اسم آن را رهبانیت بگذاریم که نباید بگذاریم، بلکه یک شبه رهبانیتی را موننان انجام دهند، مانند حج که نوعی کناره‌گیری از زندگی دنیا است، مخصوصا در شرایط احرام که ۲۴ چیز بر حاجی حرام می‌شود، چون حال عبادت است و حاجی فقط باید متوجه خداوند باشد.
روزه ماه رمضان، یک درجه‌ای از کناره‌ گیری از شؤون دنیا است و اعکتاف نیز یک چنین امری است که مثلا بین سه تا ده روز، کسی بیاید، در مسجد معتکف شده، وقف بندگی خداوند شود، از امور جاری زندگی و از خیلی امور دست بردارد، از دنیا ببرد و به خدادی متعال بپیوندد، این اعتکاف در اسلام مطرح شده و به عنوان یک عبادت بسیار بزرگ هم مورد توجه قرار گرفته است.

برای این که بتوانیم از این مراسم معنوی حداکثر استفاده و بهره‌مندی را داشته باشیم باید چه کارهایی را انجام دهیم؟

مانند بقیه عبادات که شرایط خاص خود را دارد باید عمل کرد، عبادت یک امر تعیین شده از طرف خداوند است که چگونه نماز بخوانید، چگونه روزه بگیرید، حج بجا بیاورید، اعتکاف کنید و زکات دهید و … ، اعتکاف نیز یک عمل عبادی است و اولا عمل باید صحیح انجام شود، ارکان اعتکاف در درجه اول نیت است که روی نیت بیشتر بحث می‌کنیم.
دوم، ماندن در مسجد است که جز برای امور ضروری در این سه روز، حداقل از مسجد بیرون نیاییم، مورد بعدی روزه گرفتن است که در این روزهایی که معتکف هستند باید روزه بگیرند و مسأله بعدی اجازه گرفتن بانوان از همسرشان و یا فرضا جوان‌ها از پدر و مادر است، یعنی آنها منع نکنند که در مستحبات اگر پدر منع کند، منع او جاری است، اما در واجبات خیر، مثلا کسی می‌خواهد به زیارت امام رضا(ع) برود اما اگر پدر او را منع کند، نباید برود، لذا باید این شرایط وجود داشته باشد.
اما گفتیم که اولین مورد نیت است، به این معنا که عملی که انجام می‌دهیم، برای تقرب الی الله و برای این که به خداوند نزدیک شویم باشد، اگر کسی نماز بخواند و خدای ناکرده برای خودنمایی باشد، این عبادت خدا محسوب نمی‌شود و در اعتکاف هم همین است، انسان برود در آنجا، به قصد این که سه روز با خدا خلوت کند و عبادتی انجام دهد که خداوند به آن راضی است و در نتیجه به او نزدیک شود.
اخلاص در نیت نیز اهمیت بالایی برخوردار است که آدم دائما مراقب باشد، شرایط بهره‌مندی این است که اولا عمل صحیح باشد، بعد در اخلاص نیت بکوشد و نکته بعد این که این ایام، ایام عبادت است و باید به ذکر و دعا بپردازیم و اصطلاحا باید مراقب باشیم که خیلی متوجه مسائل دیگری نشویم، چون قرار است که سه روز از امور دنیا فارغ شویم و در ارتباط با خدای متعال باشیم، در نتیجه باید مراقب بود که اصطلاحا وقت تلف نشود.
باید توجه داشت که اعتکاف ما، اعتکاف صحیحی باشد و احکام آن را درست انجام دهیم، در اخلاص نیت بکوشیم و مراقب باشیم که این سه روز را از یاد خدا غافل نشویم چراکه این سه روز بسیار با اهمیت است که هم ایام البیض است که می‌گویند از زمان‌هایی که برای اعتکاف وارد شده زمانش، یکی همین سه روز است و دوم دهه آخر ماه رمضان است که پیامبر(ص) ده روز آخر ماه رمضان را در مسجد معتکف می‌شدند و می‌فرمودند اعتکتاف من در این مسجد به اندازه یک حج و عمره فضیلت دارد.
آن زمان اگر می‌خواستند به حج بروند، چندین کیلومتر را باید می‌پیمودند و باید حدودا ۱۰ روزی در راه می‌بودند و ۱۰ روز هم برمی‌گشتند، به علاوه مناسک آن که می‌فرمایند این اعتکاف من به اندازه یک حج و عمره ارزش دارد. لذا باید مراقب باشیم که از یاد خدا غافل نشویم، به ذکر و توجه خدا و تلاوت قرآن و نوافل شبانه روز و نماز شد در این ایام توجه داشته داشتیم.

قدری در مورد آسیب‌شناسی مراسم اعتکاف بفرمایید.

هر عملی ممکن است مشکلات و آسیبی داشته باشد، نکته اول این است که در مسیر اعتکاف که هستیم، خضوعمان را از دست ندهیم و کسی به عبادتی مغرور نشویم، می‌گویند «الجاهل اذا یصلی ینتظر الوحی»، آدم جاهل وقتی نماز می‌خواند منتظر است ببنید روح القدس به او وحی می‌فرستد یا خیر و خیال می‌کند که چه کاری کرده است، ما در پیشگاه خدا هر کاری کنیم در قبال لطف و نعمت‌های او چیزی نیست، با خضوع این را انجام دهیم، مانند نماز که می‌فرماید «الَّذِینَ هُمْ فِی صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ»، و باید خدا را شکر کرد که به من توفیق داد.
مانند کسانی که به حج رفته‌اند، چون توفیق حج برای همه نیست لذا حاجیان خدا را شکر می‌کنند و ما هم خدا را شکر کنیم که ما را موفق به این کار کند. مطلب دوم این است که خدای ناکرده یک مقدار اتلاف وقت شود، مثلا آدم وقت را بیهوده بگذراند، یا حرف‌های بی‌مورد زده شود، برخی اوقات ممکن است بحث‌های      بی‌دلیل و بی‌مورد بسیاری پیش آید که این بحث‌ها نتیجه‌ای ندارد و دلگیری طرفین را در پی دارد، مراقب باشیم که از این‌ها خودداری کنیم و باید جایی حرف بزنیم که بدانیم حرف ما اثر مثبت دارد.
یک آسیب دیگری که به خصوص در زمان ما بیشتر است و قدیم‌ها نبوده است، سرگرمی‌های مزاحم است، حالا کسی به اعتکاف رفته ولی بخواهد فقط با یک چیزهای غیرصحیح مانند موبایل و … وقت خود را صرف کند، بله یک وقت لازم است که کاری انجام شود اما به فکر سرگرمی در این سه روز نباید باشیم و این سه روز، سه روزی است که ما خود را وقف عبادت خدا کرده‌ایم، از محرمات اعتکاف هم معلوم است که باید اجتناب شود و باید خویشتن‌داری کنیم. محرمات نیز به این شکل گفته شده است که هر نوع بهره وری جنسی به هر شکلی که باشد و لو آنهایی که در زمان‌های دیگر حلال است در زمان اعتکاف جایز نیست و در ماه رمضان هم بخشی از آن جایز نیست، اما اینجا یک مقدار جدی‌تر است.
استعمال بوی خوش، مجادله و مناقشه نیز از دیگر موارد است، آدم بحثی کند که بخواهد خودش را اثبات کند، یک وقت بحث حق است و مذاکره علمی است که این خوب است، اما یک وقت می‌خواهد خودنمایی کند، مجادله به این معنا که خود را پیروز کند در اعتکاف جایز نیست و محرمات روزه نیز تمامش در اعتکاف جاری است، خرید و فروش و معامله جایز نیست و برخی‌ها هم فرموده‌اند تمام محرماتی که در حال احرام بر محرم حرام است، مستحب است که معتکف هم از آنها خویشتن‌داری کند.

جایگاه اعتکاف در مناسک و معارف اسلامی کجا است و آیا مستندات روایی و قرآنی هم برای آن داریم؟

بله جزء احکام فقهی ما است، در توضیح المسائل به صورت مشخص به اعتکاف پرداخته شده و گفته‌اند که یکی از عبادات بزرگ است و اهمیت و عظمت اعتکاف نیز در این است که قرآن کریم در مورد حضرت ابراهیم(ع) نقل می‌کند که بعد از این که خانه خدا را بنا کردند «وَ عَهِدْنَا إِلَى إِبْرَاهِیمَ وَإِسْمَاعِیلَ أَنْ طَهِّرَا بَیْتِیَ لِلطَّائِفِینَ وَالْعَاکِفِینَ وَالرُّکَّعِ السُّجُودِ»، البته قبل از بنای دیواره‌ها بوده است، ولی وقتی سرزمین و جایگاه کعبه مشخص شد، آیه ۱۲۵ سوره بقره به این صورت است که «وَ إِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثَابَهً لِلنَّاسِ وَأَمْنًا وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِیمَ مُصَلًّى»، ما این خانه را میعادگاه و محل بازگشتی برای مردم قرار دادیم و گفتیم که مقام ابراهیم(ع) را محل نماز قرار دهید.
«وَ عَهِدْنَا إِلَى إِبْرَاهِیمَ وَإِسْمَاعِیلَ أَنْ طَهِّرَا بَیْتِیَ لِلطَّائِفِینَ وَالْعَاکِفِینَ وَالرُّکَّعِ السُّجُودِ» از ابراهیم(ع) و اسماعیل(ع) پیمان گرفتیم که خانه من را برای سه دسته تطهیر کنید و پاک نگه دارید، یک طواف کنندگان، دو کسانی که معتکف می‌شوند و سوم کسانی که رکوع و سجود به جا می‌آورند.
لذا این نشان می‌دهد که اعتکاف از زمان حضرت ابراهیم(ع) تشریح و مطرح شده است و این نیست که مخصوص اسلام باشد، یهودیان گاهی در بیت المقدس اعتکاف می‌کردند، یا قبل از اسلام حضرت زکریا(ع) در همان بیت‌المقدس در معبد اعتکاف می‌کردند و عبادت به جای می‌آوردند، در ادیان گذشته هم همینطور بوده است، در نتیجه جایگاه اعتکاف در معارف، مناسک و احکام اسلامی جایگاه قابل توجهی است.

با توجه به این که در جامعه امروزی، سرگرمی‌های مختلفی مانند شبکه‌های اجتماعی و به نوعی گریبان جامعه را گرفته است، اهمیت اعتکاف را در این جامعه چگونه ارزیابی می‌کند؟

امروزه دشمنان اسلام به شدت و به صورت مبالغه آمیزی، ترویج می‌کند که جوان‌های ایرانی از اسلام روی برگردانده‌اند، متاسفانه برخی از درون کشور هم این کار می‌کنند، گاهی متدینین این کار را می‌کنند و فکر می‌کنند که برای اسلام دل می‌سوزاند، آنها که با نظام مسأله دارند نیز می‌گویند جوان‌ها از دین برگشتند و نظام را متهم می‌کنند در حالی که واقعیت اینطور نیست.
اولا، گاهی که به من می‌گویند چرا جوان‌ها رویگردان شدند، می‌گویم، رویگردان نشدند، ممکن است در هر زمانی یک عده رویگردان شوند اما در این سه دهه اخیر ببینید چه اتفاق‌هایی در سطح جهانی افتاده است، شیطان در همه خانه‌ها حضور پیدا کرده است، مردم هر چیز شیطانی را در اختیار دارند، انواع فساد زیر انگشتان این‌ها است و بدتر از فساد امواج کفر است، اما در این شرایط، این همه جوان متدین داریم که ماه رمضان به احیای شبانه می‌روند، مساجد تهران را ببینید که بیشتر هم جوان‌ها می‌آیند و این که در ماه رمضان و یا در مراسم عزاداری امام حسین(ع) پر شور حضور می‌یابند، در مراسم اعتکاف هم مساجد از جوان‌ها پر می‌شود، در نتیجه این که می‌گویند جوان‌ها بی دین شده‌اند صحیح نیست.
اهمیت اعتکاف در جامعه امروز ما، این است که تو دهنی به دشمنان است و نشان می‌دهد که جوان‌های کشور ما اینطور هستند، دومین مورد، پشت گرمی برای اهل ایمان و تقوا است، شاید یک اصلاح فکری هم باشد برای کسانی که می‌گویند جوان‌ها بی دین شده‌اند و … ، الآن اعتکاف در ایران به صورت شعار نهضت اسلامی و طرفداری از اسلام و نظام اسلامی درآمده و ارزشمند است.

گفت‌وگو از مرتضی اوحدی

انتهای پیام