امور تربیتی دانش‌آموزان؛ از پُز عالی آموزش و پرورش تا جیب خالی برنامه‌ها در مدارس

خبرگزاری فارس- محمد تاجیک: نقش تربیت و رشد فضائل اخلاقی؛ از جمله اموری است که از دیر باز به آن پرداخته شده است و در گذشته‌های دور نیز علم آموزی با اخلاق آموزی و رشد معنویات و سجایای اخلاقی عجین بوده و مورد توجه قرار داشته است.

در هر دوره‌ای، بیان و تأکید بر این موضوع، از طریق روش‌های خاص خود صورت گرفته است؛ از تنبیهات بدنی و مجازات‌های کوچک و بزرگ و محرومیت‌های مقطعی در مکتب‌خانه‌ها و بعد در مدارس گرفته تا برنامه‌ریزی‌های فرهنگی و تربیتی؛ جملگی سعی بر آن داشته‌اند این خصایص انسانی و تربیتی را در جامعه، به ویژه در بین کودکان و نوجوانان نهادینه کنند.

امور تربیتی، یکی از ارکان مهم نظام آموزشی کشورمان است که از دیرباز مورد توجه صاحب‌نظران تعلیم و تربیت قرار داشته است و همه صاحب‌نظران بر اجرای دقیق و براساس طرح و برنامه مشخص تأکید دارند. 

توجه به امور تربیتی و مسائل اخلاقی و دینی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی مورد توجه بیشتری قرار گرفت و برنامه‌ریزان آموزشی و پرورشی کشور سعی در تدوین بهترین شیوه اجرایی کردن امور تربیتی در مدارس را داشتند که ثمره این اقدامات، با تأسیس امور تربیتی توسط شهیدان «رجایی و باهنر» در ۸ اسفند سال ۵۸ و تنها چند ماه پس از پیروزی انقلاب اسلامی به بار نشست. 

البته، امور تربیتی در طی سال‌های گذشته فراز و نشیب‌های زیادی داشته است؛ به نحوی که در مقطعی در دهه‌ 70، این موضوع مورد غفلت زیادی قرار گرفت و از گردونه نظام آموزشی و پرورشی خارج شد و دوران افول خود را شاهد بود.

پس از مدتی، رکود و سکون در امور تربیتی، با احیای مجدد این رکن اساسی در نظام آموزش و پرورش، شاهد تحولات مثبتی از سوی متولیان این امر بوده‌ایم. 

معاونت پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش اصلی‌ترین متولی امور تربیتی و پرورشی در بین دانش‌آموزان است؛ به شکلی که این معاونت با ایجاد سه اداره کل با عناوین اداره کل قرآن، عترت و نماز، اداره کل امور تربیتی و مشاوره و اداره‌کل فرهنگی و هنری، سعی در ارائه خدمات مطلوب پرورشی و فرهنگی به دانش‌آموزان داشته است. 

اداره کل قرآن، عترت و نماز فعالیت‌های مختلفی را در این حوزه انجام داده و یا در حال انجام دارد که می‌توان از برنامه‌هایی همچون «نهضت ملی حفظ قرآن کریم»، «مدرسه قرآنی»، «مسابقات قرآن دانش‌آموزی»، «برگزاری محافل انس با قرآن و عترت»، «اقامه نماز جماعت در مدارس»، «برگزاری مسابقات احکام، نهج‌البلاغه و صحیفه سجادیه» و «برگزاری هیأت‌های مذهبی دانش‌آموزی در ماه‌های محرم و صفر در مدارس» را نام برد. 

اداره کل امور تربیتی و مشاوره وزارت آموزش و پرورش نیز برنامه‌های مختلفی همچون «ارائه خدمات مشاوره روانی ـ رفتاری دانش‌آموزان»، «تشکیل پرونده الکترونیکی مشاوره‌ای»، «برگزاری هفته تربیت اسلامی و برنامه‌های مرتبط با آن» و «هدایت تحصیلی و شغلی دانش‌آموزان» را ارائه داده و یا اجرا می‌کند. 

اداره کل فرهنگی و هنری نیز برنامه‌هایی همچون «اعزام دانش‌آموزان به اردوهای راهیان نور»، «برگزاری اردوهای جهادی»، «برگزاری یادمان‌ها و یادواره‌های شهدا»،«برگزاری شوراهای دانش‌آموزی»، «مسابقات فرهنگی هنری پرسش مهر»، «برگزاری نمایشگاه‌های کتاب و هفته کتاب و کتابخوانی در مدارس» و «مسابقات فرهنگی، ادبی و هنری» را اجرا می‌کند؛ ضمن اینکه سازمان دانش‌آموزی به عنوان تشکلی دانش‌آموزی در قالب «پیشتازان»،‌ برنامه‌های فرهنگی و تربیتی خاص خود را دارد و در کنار این تشکل دانش‌آموزی، اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان و سازمان بسیج دانش‌آموزی نیز فعالیت‌های مختلف فرهنگی و تربیتی را در مدارس اجرا می‌کنند.

اگر بخواهیم برنامه‌های مختلف وزارت آموزش و پرورش در حوزه‌های پرورشی و فرهنگی را بررسی و تحلیل کنیم، تنوع برنامه‌ها و به عبارتی بهتر کمیت آن تا حدودی قابل توجه است و نشان می‌دهد متولیان امر سعی کرده‌اند طرح‌های مختلفی را اجرایی کنند، اما اگر بخواهیم به موضوع کیفیت برنامه‌ها و خروجی و بازخورد آن در بدنه مدارس و جامعه میلیونی دانش‌آموزان پرداخته و تحلیل محتوایی داشته باشیم، به نظر دچار نوعی تردید و کم اعتمادی به ثمرات این برنامه‌ها می‌شویم.

 به عبارت ملموس‌تر، می‌توان بیان کرد علی‌رغم تلاش‌های صورت گرفته در چند سال اخیر، آن خروجی و نتیجه مطلوبی که باید شاهد آن باشیم و باعث ارتقای سطح پرورشی و فرهنگی دانش‌آموزان شود، مشاهده نمی‌شود.

مسئولان و متولیان اصلی حوزه معاونت پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش در دوره‌های مختلف از برنامه‌های خاص و تشکیل کارگروه‌های تخصصی در حوزه پرورشی و امور تربیتی خبر داده و می‌دهند.

* تشکیل کارگروه تربیت در سند تحول

برای تأیید این موضوع می‌توان به اظهارات مهدی فیض معاون سابق پرورشی و فرهنگی وزیر آموزش و پرورش در نخستین نشست خبری خود در اول اسفند سال گذشته اشاره کرد که از تشکیل کارگروه تربیت در سند تحول آموزش و پرورش خبر داد و ادامه داد: مأموریت این کارگروه، نگاشت ساختاری سند تحول است که امیدواریم در نیمه اول سال ۹۶ نتیجه آن آماده شود و تولید سند تحول در ادبیات جدید عرضه شود. 

معاون پرورشی و فرهنگی وزیر آموزش و پرورش از تفویض اختیار به مدارس به عنوان یک رویکرد این وزارتخانه اشاره کرد و اظهار داشت: موضوع مدرسه و شیوه مدیریت مدرسه با رویکرد تربیتی در دستور کار قرار گرفته است و قرار است ساختار مدیریتی مدرسه مورد تجدید نظر قرار گیرد. 

وی با بیان اینکه باید کم و کاستی در ساختار نیروی انسانی اصلاح شود، گفت: باید حداکثر نیروی انسانی در مدرسه و حداقل نیروی انسانی در ستاد استانی و مرکزی باشد.

فیض تصریح کرد: بازنگری در ساختار نیروی انسانی مدرسه با رویکرد تربیتی در دستور کار شورای معاونان قرار گرفته است. 

وی از تشکیل دو مجمع مشورتی خبر داد که در هفته تربیت اسلامی رونمایی می‌شوند و افزود: مجمع پیشکسوتان تعلیم و تربیت و شورای امور تربیتی تشکیل شده است که شورای امور تربیتی در فعالیت‌های رایج امور تربیتی بازنگری می‌کند.

 *تبدیل گفتمان به برنامه و برنامه‌سازی با محتوای پرورشی در دستور کار معاونت پرورشی قرار دارد 

در ادامه همین وعده‌های مسئولان این حوزه، علیرضا کاظمی معاون پرورشی و فرهنگی وزیر آموزش و پرورش نیز در نشست خبری هفته گذشته خود، در تشریح سیاست‌ها و راهبرد‌های وزارت آموزش و پرورش در موضوعات پرورشی، گفت: نگاه فاخر مقام معظم رهبری به امور پرورشی و جایگاه آن در ‌سند تحول آموزش و پرورش و تبدیل نهاد صرفاً آموزشی به نهادی پرورشی، مأموریت معاونت پرورشی را سنگین می‌کند.

وی ادامه داد: باید دید معاونت پرورشی چگونه می‌تواند به عنوان یک بخش محوری در اجرای سند تحول بنیادین نقش داشته باشد؛ مهم‌ترین کاری که باید انجام داد گفتمان‌سازی و تبیین اهمیت امور تربیتی است؛ ساختار سازی برای تبدیل گفتمان به برنامه و برنامه‌سازی با محتوای پرورشی و تربیتی در دستور کار معاونت پرورشی قرار دارد و بعد از برنامه‌سازی، نیازمند تمرین و اجرایی‌سازی برنامه‌ها هستیم.

 حال، اگر بخواهیم عملکردهای این معاونت را در ادارات کل آن بررسی کنیم، در حوزه «اداره کل قرآن، عترت و نماز» هنوز بسیاری از دانش‌آموزان به رغم آموزش‌های چند ساله در مدارس، توانایی خواندن روان آیات الهی را ندارند.

در این خصوص می‌توان به توضیحات یکی از مؤلفان کتب قرآنی و فعالان در این حوزه اشاره کرد.

رضا نباتی مؤلف کتاب‌های درسی آموزش قرآن دوره ابتدایی در گفت‌وگو با خبرنگار آموزش و پرورش خبرگزاری فارس در خصوص تغییرات کتاب‌های قرآن اظهار داشت: کتاب‌های درسی، دو،‌ سه سالی است که تغییر کرده‌اند اما درس قرآن پایه‌های چهارم تا ششم ابتدایی تغییری نداشته‌اند؛ بنابراین در پایه پنجم امسال تغییری نخواهیم داشت.

وی در پاسخ به این پرسش که «چه کنیم تا اشتیاق دانش‌آموزان به قرآن بیشتر شود؟»، افزود: چند مسئله وجود دارد، یک بخش آن به برنامه‌ریزان، معلمان و مجریان و نیز اولیای دانش‌آموزان برمی‌گردد؛ اشکال اساسی به نظر من مربوط به حوزه برنامه‌ریزی و اجراست که در این قسمت دچار یکسری باورهای غلط در جامعه هستیم.

نباتی ادامه داد: یک سری به عدم درک درست و کامل معلمان و مدارس از برنامه درسی مربوط می‌شود؛ می‌‌توانم بگویم با وجود اینکه در آموزش و پرورش، هزینه‌های زیادی به نام قرآن برای برنامه‌های قرآنی می‌شود، اما این هزینه‌ها کمکی به ارتقای اهداف برنامه درسی نمی‌کند.

وی با طرح مثالی ادامه داد: دانش‌آموزان در دوره ابتدایی هفته‌ای ۳ زنگ قرآن دارند، کتاب درسی داشته و به معلم برای تدریس این درس حقوق داده می‌شود ولی همین ساعات به دلیل عدم حمایت و نظارت اغلب تشکیل نمی‌شود و یا درست اجرا نمی‌شود و مسئولان این ساعات پرارزش موجود را رها کرده و به دنبال فعالیت‌های غیر مرتبط با مأموریت‌های ذاتی این وزارتخانه، مانند برگزاری طرح ملی حفظ قرآن که در واقع وظیفه آموزش و پرورش نیست می‌پردازند.

در حوزه فعالیت‌های امور تربیتی و مشاوره‌ای دانش‌آموزان نیز به رغم تلاش‌های صورت گرفته، هنوز بخش زیادی از مدارس ما فاقد مشاوران کارآزموده هستند و در مدارسی که مشاور وجود دارد، برخی از آنها از دانش و تجربه لازم خدمات مشاوره‌ای برخوردار نیستند و نمی‌توانند پاسخگوی خوبی به ویژه در خصوص آسیب‌های «نوپدید» دانش‌آموزی مانند فضای مجازی و تهدیدها و فرصت‌های آن باشند؛ ضمن اینکه در موضوع مهم «هدایت تحصیلی و شغلی» دانش‌آموزان نیز آموزش و پرورش به شکل مطلوب عمل نکرده است.

در حوزه فعالیت‌های فرهنگی، هنری و اردویی نیز کارهای خوبی انجام شده است، اما هنوز نقایص زیادی در اجرا وجود دارد که از جمله آن اشاعه فرهنگ کتابخوانی، شناسایی و پرورش استعدادهای برتر دانش آموزان و بهره‌مندی مطلوب جمعیت دانش‌آموزی از اردوها و مراکز فرهنگی و هنری این وزارتخانه است.

*امور تربیتی موضوعات تربیتی فرع تلقی شده و اصل را بر آموزش گذاشته‌اند

محمد اسماعیل سعیدی عضو کمیسیون فرهنگی مجلس در گفت‌وگو با خبرنگار آموزش و پرورش خبرگزاری فارس، در خصوص «وضعیت امور تربیتی در آموزش و پرورش»، اظهار داشت: امور تربیتی یادگار شهیدان رجایی و باهنر است و در آن زمان برای اینکه نظام آموزشی بتواند هم‌زمان با دو بال آموزش و پرورش پرواز کند، نظام پرورشی را راه‌اندازی کردند. 

وی ادامه داد: این موضوع با فراز و فرودهایی همراه بود و در دوره اصلاحات آن را منحل کردند که یک خطای استراتژیک بود و بعد از آن، امور تربیتی احیا شد، اما در حال حاضر متأسفانه بهای لازم را به این موضوع نمی‌دهند. 

عضو کمیسیون فرهنگی مجلس اضافه کرد: ما نمی‌گوییم که امور تربیتی بی‌نقص بوده است، اما صورت مسئله بسیار مهم است و نیاز بود اگر ایراداتی وجود دارد آن را برطرف کنند نه اینکه با کلیت امور تربیتی طوری رفتار شود که به حاشیه برود. 

سعیدی یادآور شد:‌ در حال حاضر نظام آموزشی نه تنها نتوانسته است نیازهای معنوی و اعتقادی دانش‌آموزان را تأمین و نهادینه کند، بلکه با این شرایطی که ایجاد کرده، در دانش‌آموز و خانواده‌ها موجب استرس شده است.

وی بیان داشت: این استرس با توجه به وجود کنکور و هدایت دانش‌آموزان به آموزشگاه‌ها و کلاس‌های فوق برنامه، به مشکلی برای آنها و والدین تبدیل شده و باید امور تربیتی بتواند نیازهای معنوی، اجتماعی و پرورشی دانش‌آموزان را تأمین کند. 

عضو کمیسیون فرهنگی مجلس متذکر شد: این نیاز وجود دارد که وزارت آموزش و پرورش و دولت اهمیت خاصی را به امور تربیتی بدهند و این موضوع به سطحی برسد که بتواند نیازهای مختلف دانش‌آموزان را برآورده کند. 

سعیدی در خصوص «راهکار عملی افزایش کیفیت امور تربیتی در آموزش و پرورش»، خاطرنشان کرد: باید امور تربیتی در مدارس و کلاس‌های درس نهادینه شود و موضوعی خارج از آموزش تلقی نشود؛ در حالی که الان برخی طوری فکر می‌کنند که اگر برای دانش‌آموز امور تربیتی لحاظ نشود، موضوع مهمی نیست.

وی با بیان اینکه در امور تربیتی موضوعات تربیتی فرع تلقی شده و اصل را بر آموزش گذاشته‌اند، گفت: از یک طرف مراکز تربیت معلم را جمع کرده‌اند؛ در حالی که باید بتوانیم معلمی را تربیت کنیم که در عین حال که باید دروس مختلف را تدریس کند،‌ موضوعات پرورشی و تربیتی را نیز بداند و صرف اینکه فقط معلم پرورشی مسئول امور تربیتی است، درست نیست. 

* برخی امور تربیتی را امری زائد می‌دانند 

حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا سلیمی دبیر کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار آموزش و پرورش خبرگزاری فارس در خصوص «وضعیت امور تربیتی در آموزش و پرورش»، اظهار داشت: امور تربیتی رکن اساسی در آموزش و پرورش است.

وی ادامه داد: متأسفانه واقعیت این است که در سال‌های اخیر بهای لازم را به این موضوع نداده‌ایم و در بحث پرورشی دچار نوعی کم کاری معنا دار و جدی در کشور هستیم.

دبیر کمیسیون آموزش مجلس افزود: در یک دوره، امور تربیتی حذف شد و باعث خارج شدن تعداد زیادی از افراد از این حوزه شد.

حجت‌الاسلام والمسلمین سلیمی بیان داشت: امور تربیتی اسماً احیا شده است اما به دلیل اینکه نیروهای کارآمد وجود ندارند، عملاً امور تربیتی هنوز به دوره شکوفایی بازنگشته است و باید نواقص آن را جبران کنیم.

وی با تأکید بر اینکه تربیت بحث تکلیفی است و دستوری نیست، گفت: تربیت، شناخت نیازها، اهداف و مسیر آینده است تا دانش‌آموز را به منزل نهایی برساند.

دبیر کمیسیون آموزش مجلس خاطرنشان کرد: در خصوص منابع انسانی در این حوزه باید اختصاص یابد و از طرف دیگر کسانی که وارد این موضوع می‌شوند، افرادی توانمند و دلسوز باشند.

حجت‌الاسلام والمسلمین سلیمی خاطرنشان کرد: امروز در تخصیص بودجه در امور تربیتی دچار مشکل فاحشی هستیم و باید نگاه مسئولان از رده‌های بالا تا پایین به این مقوله تفاوت پیدا کند.

وی متذکر شد: گاهی برخی امور تربیتی را امری زائد می‌دانند و این موضوع باعث شده است چرخه امور تربیتی با سرعت لازم حرکت نکند.

*حوزه مسائل تربیتی غفلت جدی صورت می‌گیرد و برنامه مشخصی نداریم

حجت‌الاسلام و المسلمین نصرالله پژمان‌فر رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس در گفت‌وگو با خبرنگار آموزش و پرورش خبرگزاری فارس، در خصوص «وضعیت امور تربیتی در آموزش و پرورش»، اظهار داشت:‌ در نظام‌های دنیا و برای نیاز انسان، چند موضوع ضرورت جدی دارد؛ یکی آموزش‌های لازم در بخش‌های مختلف عمومی و تخصصی است که امروز به نوبه خود به صورت جدی طی می‌شود. 

وی با بیان اینکه در حوزه مسائل تربیتی غفلت جدی صورت می‌گیرد و برنامه مشخصی نداریم، افزود: ساحت‌های تربیتی مختلفی مانند ساحت اجتماعی، اعتقادی و اخلاقی و زیست‌محیطی در زندگی انسان‌ها نقش دارد.

حجت‌الاسلام و‌ المسلمین پژمان‌فر یادآور شد: متأسفانه در آموزش و پرورش که به عنوان مرکز برنامه‌ای برای دانش‌آموزان است، غفلت جدی و بی‌برنامگی در امور تربیتی وجود دارد که نتیجه آن را در بخش‌های مختلف مشاهده می‌کنید. 

وی متذکر شد:‌ در حوزه مباحث تربیتی،‌ این موضوع قالب آموزشی پیدا کرده است و یکسری مطالب تربیتی و محتواهای مربوط به آن ارائه شده و دانش‌آموز در کلاس درس و مراکز آموزشی با یکسری از الفاظ مواجه می‌شود که آن را باید حفظ کند و در نهایت از آنها آزمونی گرفته می‌شود؛ بدون اینکه ملکه رفتاری آنها شود. 

رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس بیان داشت:‌ در حوزه تربیت، آموزش و پرورش برنامه‌ای ندارد؛ در حالی که در دنیا در مسائل تربیتی که به صورت پنهان هم اتفاق می‌افتد، برنامه‌ریزی صورت گرفته و بسیاری از مطالب و توسعه باورها و اعتقادات در قالب آموزش‌ها و انتقال غیرمستقیم صورت می‌گیرد. 

حجت‌الاسلام و المسلمین پژمان‌فر عنوان کرد: متأسفانه ما در این خصوص برنامه‌ای نداریم و این آفت به حوزه‌های علمیه ما نیز سرایت کرده است و فضای آموزشی و رویکرد آموزش «متن‌محور»، در آنها نیز حاکم شده است که آسیب‌های آن را در بخش‌های مختلف می‌بینیم. 

وی تأکید کرد:‌ باید از آموزش‌های «متن‌محور» فاصله بگیریم و نظام تربیتی، محور اساسی ما قرار گیرد تا شاهد تحول در آموزش و پرورش و نظام آموزش عالی باشیم. 

به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از فارس، با توجه به موارد ذکر شده و برنامه‌های مختلف اجرا شده و در حال اجرای وزارت آموزش و پرورش، آنچه قابل تأمل است، این موضوع بوده که هنوز در خصوص امور تربیتی و مسائل پرورشی و ارتقای سطح فرهنگی و ترویج ارزش‌های اخلاقی و اسلامی در بین دانش‌آموزان و اجرای عملی و کاربردی آن، دچار کاستی‌های زیادی هستیم. 

با توجه به هجمه‌های روزافزون فرهنگی و تربیتی به سطوح مختلف جامعه، به ویژه نوجوانان و جوانان و برنامه ریزی دشمنان این مرز و بوم برای ایجاد انحراف در بین این قشر آینده ساز، چرخ ماشین پرورشی و فرهنگی آموزش و پرورش لنگ می‌زند و در مواجهه با بسیاری از تهدیدهای فرهنگی و تربیتی دانش‌آموزان، برنامه مشخصی وجود ندارد و نیازمند بازنگری و تدوین طرح‌های نو و قابل اجرا هستیم و باید از اعلام برنامه‌های صرفاً آماری و کمّی پرهیز کرده، به ارتقای کیفی برنامه‌ها پرداخته شود.