بازخوانی سیره عملی امام رضا(ع) درخصوص قرآن/ از ختم در سه روز تا تاکید بر تلاوت با صدای زیبا

محمدعلی وطن‌دوست، استاد دانشگاه فردوسی مشهد، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خراسان رضوی، درخصوص جایگاه قرآن در زندگی امام رضا(ع)، بیان کرد: درباره عشق و علاقه وافر امام رضا(ع) به قرآن، روایات چندی در منابع وجود دارد که می‌تواند به خوبی نمایانگر سیره عملی امام رضا(ع) بر قرآن باشد.
ختم قرآن هر سه روز یک بار
وی در ادامه، با اشاره به روایت ابوذکوان در مورد علاقه بسیار امام رضا(ع) به قرآن، اظهار کرد: حضرت هر سه روز یک بار قرآن را ختم می‌کرد و می‌فرمود: اگر می‌خواستم زودتر از سه روز آن را به پایان برسانم، می‌توانستم اما نخواستم چنین کنم زیرا در موقع تلاوت به هر آیه که می‌رسیدم در آن می‌اندیشیدم که درباره چه چیزی و در چه زمانی نازل شده است. بدین جهت هر سه روز یک بار قرآن را به پایان می‌رسانم.»
تلاوت قرآن پیش از خواب
وطن دوست، بیان کرد: علاقه بسیار امام(ع) به قرآن سبب شده بود تا تلاوت قرآن نزد ایشان پیش از خواب نیز صورت گیرد و در روایتی ذکر شده است که امام(ع)، پیش از خواب بسیار قرآن تلاوت می‌کردند و هرگاه به آیه‌ای می‌رسیدند که در آن سخن از بهشت یا جهنّم بود، گریان شده، از خداوند بهشت را درخواست می‌کردند و از آتش جهنم به او پناه می‌بردند.
هزار ختم قرآن در یک پیراهن
دکترای مبانی نظری اسلامی در دانشگاه فردوسی مشهد، در ادامه با اشاره به حدیثی از صفحه ۳۵۹ امالی شیخ طوسی، مطرح کرد: از علی بن علی برادر دعبل خزاعی، در سفری که همراه برادرش به محضر امام رضا(ع) مشرف شده بودند، نقل شده است که «امام رضا(ع) به برادرم دعبل پیراهن پشمینه سبز رنگی به همراه انگشتری که نگینش عقیق بود، هدیه کرد، همچنین به او درهم‌هایی که نام آن حضرت بر آن نقش بسته بود، بخشید و به او فرمود: ای دعبل به قم برو که در آنجا سود و بهره خواهی یافت. و به او یادآور شد: از این پیراهن به خوبی نگهداری نما که من در این پیراهن به مدت هزار شب، هزار رکعت نماز خوانده‌ام و در آن هزار مرتبه قرآن را ختم کرده‌ام.»
قرائت انواع سوره‌های قرآن در نماز
این استاد دانشگاه فردوسی مشهد، اظهار کرد: امام رضا(ع) در اول ظهر شش رکعت نماز مستحبی می‌خواندند که پس از سوره حمد سوره‌های کافرون و توحید را قرائت می‌کردند و در دو رکعتی که پس از نماز جعفر طیار می‌خواندند از سوره‌های ملک و هل أتی قرائت می‌کردند؛ همچنین در نماز وتر سوره‌های فلق و نّاس را تلاوت می‌کردند.
وی با بیان اینکه این روایت از رجاء بن أبی الضحاک که در سفر امام از مدینه تا مرو، ایشان را همراهی می‌کرد، نقل شده است، ادامه داد: حضرت(ع) در نمازهای واجب خود پس از سوره حمد از سوره قدر و همچنین در ظهر جمعه سوره جمعه و سوره منافقین و در نماز عشاء در شب جمعه مسبحات و در نماز صبح روز دوشنبه و پنج شنبه در رکعت دوم پس از حمد سوره غاشیه را تلاوت می‌فرمودند.
وطن دوست افزود: همچنین در منابع روایی نقل شده است که امام رضا(ع) پس از تلاوت برخی از آیات قرآنی و یا در پایان برخی از سوره‌های قرآن به طور آهسته یا بلند، شروع به ذکر گفتن می‌کردند و در روایت نیز آمده است که حضرت در تمام نمازهای خود در شبانه روز بسم الله الرحمن الرحیم را بلند می‌گفتند و هرگاه آیه «قل هو الله أحد» را تلاوت می‌کردند، پس از آن آهسته می‌گفتند: الله أحد.
وی در ادامه عنوان کرد: همچنین نقل شده است که امام رضا(ع)، هر گاه سوره توحید را به پایان می‌رساندند، سه مرتبه می‌فرمودند: «کذلک الله ربّنا» و اگر سوره جحد را می‌خواندند آهسته می‌فرمود: «یا ایهاالکافرون» و زمانی که تلاوت سوره را به پایان می‌رساند، می‌فرمود: «ربی الله و دینی الاسلام» و هرگاه سوره تین را تلاوت می‌کردند در پایان می‌فرمودند: «بلی و أنا علی ذلک من الشاهدین.»
استاد حوزه و دانشگاه فردوسی مشهد ابراز کرد: احاطه بسیار امام رضا(ع) به آیات قرآن سبب می‌شد تا آن حضرت در بسیاری از سخنان خود و پاسخ‌هایی که به اطرافیان می‌دادند از آیات قرآن استفاده کنند؛ در امالی صدوق از ابراهیم بن ابی عباس در این باره نقل شده است: ندیدم چیزی را از امام رضا(ع) بپرسند که پاسخش را نداند؛ بلکه پاسخ همه چیز را می‌دانست و نیز داناتر از او به زمان خویش را هرگز ندیدم. مأمون پیوسته با پرسش‌های گوناگون خود امام را مورد آزمایش قرار می‌داد. ولی ایشان به همه پرسش‌های وی پاسخ می‌داد. همه گفته‌های امام رضا(ع) و پاسخ‌های ایشان برگرفته از قرآن کریم بود.
دستورات قرآنی امام رضا(ع)
وی که دکترای مبانی نظری اسلامی را از دانشگاه فردوسی مشهد اخذ کرده، مطرح کرد: با نظر به جایگاه بلندی که قرآن به عنوان کتاب آسمانی میان همه مسلمانان دارد، قرار دادن جایگاه ویژه برای ارتباط با کلام الهی در زندگی هر فرد مسلمان از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. متأسفانه امروزه شاهد فاصله گرفتن مسلمانان از قرآن به ویژه در زندگی روزمره هستیم. بازخوانی سیره عملی امام رضا(ع) درباره اهمیت قرآن و اهتمام بدان می‌تواند در این زمینه راهگشا باشد و برخی از افراد را از حالت غفلت بیرون آورد.
وی الگوگیری از قرآن برای هدایت را نخستین دستور قرآنی حضرت عنوان و بیان کرد: امام رضا(ع) درباره اهمیت دادن و توجه کردن به قرآن می‌فرمایند «کلام الله لا تجاوزه و لا تطلبوا الهدی فی غیره فتضلّوا» «قرآن سخن خداست، از آن تجاوز نکنید و هدایت را در غیر قرآن نجویید که اگر چنین کنید گمراه می‌شوید.»
وطن دوست با اشاره به اهمیت تلاوت کتاب الهی در منش امام رضا(ع)، اظهار کرد: در کتاب عیون اخبار الرضا، امام رضا(ع) به نقل از پیامبر گرامی اسلام(ص) می‌فرمایند: «شش چیز از جوانمردی است، سه کار در حضر (وطن) و سه کار در سفر. اما در وطن، نخست، تلاوت قرآن مجید و دوم، آباد کردن مساجد و سوم، همبستگی برادران دینی در راه خدمت به جامعه. و امّا آن سه امر که در سفر است: اوّل، زاد و توشه را بی دریغ در اختیار همسفران گذاشتن؛ و دوم، خوش خلقی؛ و سوم، مزاح و شوخی بدون آمیختن با هیبت.» 
تاکید امام هشتم(ع) بر تلاوت قرآن با صدای زیبا
این استاد دانشگاه فردوسی مشهد، درخصوص تاکید امام هشتم(ع) بر تلاوت قرآن با صدای زیبا، ابراز کرد: امام رضا(ع) به نقل از پیامبر گرامی اسلام(ص) می‌فرمایند: «حسّنوا القرآن بأصواتکم، فانّ الصوت الحسن یزید القرآن حسناً؛ به قرآن با صدای نیکو زیبایی ببخشید، زیرا که صدای نیکو بر زیبایی قرآن می‌افزاید».
وطن دوست، با اشاره به اهمیت ختم قرآن در شهر مکه در منش قرآنی امام رضا(ع)، عنوان کرد: در حدیثی در مستدرک الوسائل از امام رضا (ع) درباره اهمیت تلاوت و ختم قرآن در مکه مکرمه آمده است: «فإن قدرت أن لاتخرج من مکه حتی تختم القرآن فافعل فإنه یستحبّ؛ اگر می‌توانی از مکه خارج نشوی تا قرآن را در آنجا ختم کنی، این کار را انجام بده؛ زیرا این کار، یکی از مستحبّات می‌باشد».