ماجرای روضه‌های پنهانی

به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از مشرق، انتشارات عهد مانا همزمان با آغاز ماه عزای حسینی و ایام سوگواری بر سرور و سالار شهیدان، حضرت اباعبدالله الحسین(ع)، کتاب تازه‌ای با عنوان «گره خورده‌ام به نام تو» را منتشر کرد. این اثر که به قلم نسیبه استکی نوشته شده، داستان زندگی دو دختر را به فاصله ۹۰ سال روایت می‌کند. کتاب که در حال و هوای محرم و هیئت نوشته شده است، ضمن روایت داستان گذری دارد بر وقایع اجتماعی که در این بازه زمانی رخ داده است. در واقع نویسنده با توصیف فضای دوره حاکمیت رضا شاه و پس از آن، با پل زدن به دوران کنونی، وضعیت اجتماعی و مذهبی دو دوره را برای مخاطب جوان خود شرح می‌دهد و او را با پیشینه سنت‌های رایج در ایران طی ۹۰ سال گذشته آشنا می‌کند.

پهلوی اول نخست محل روضه‌خوانی قزاق‌خانه را به تکیه دولت انتقال داد و از شکوه، جلال و مدت زمان مراسم آن کاست. رضا شاه پهلوی پس از آن در اواخر اسفند سال ۱۳۱۴، دستور منع عزاداری‌های محرم را صادر کرد. این روند تا سال ۱۳۱۶ ادامه داشت و هر ساله سخت‌تر می‌شد تا جایی که مردم حق نداشتند لباس مشکی بر تن کنند و عزای حسین(ع) را برپا دارند. در این زمان عمله‌های نظمیه مجاز بودند که بر عزاداران حسینی بشورند و بر آنها که به ماتم آل الله نشسته‌اند، چماق بکوبند. مأمورین با این مجوز نه تنها حسینه‌ها و تکایا، بلکه خانه‌ها و خلوت مردم را نیز جست‌وجو می‌کردند. هرچند تمام این بگیر و ببندها نتوانست از عشق مردم ایران به خاندان رسول اکرم(ص) بکاهد.

اگرچه این وقایع از سوی خاندانی که خود را حامی آزادی می‌داند، رخ داده است اما تاکنون کمتر اثر هنری را می‌توان یافت که به این وقایع بپردازد. آن هم در روزگاری که پهلوی‌ها تلاش می‌کنند چهره تطهیر شده‌ای از خود به نمایش بگذارند.

استکی، نویسنده کتاب «گره خورده‌ام به نام تو» در گفت‌وگویی ضمن اشاره به ماجرایی که در این کتاب رخ می‌دهد، گفت: داستان در دو زمان می‌گذرد، یکی زمان مربوط به دوران رضا شاه است که کتاب در این قسمت نگاهی دارد به باورها و رفتارهای دینی مردم در آن زمان. از سوی دیگر، بخش دیگر داستان مربوط به زمان حال می‌شود. در واقع در این رفت و برگشت‌ها، مقایسه‌ای بین دو زمان در رفتارهای دینی مردم صورت می‌گیرد. یکی از نکاتی که در این راستا مورد توجه قرار می‌گیرد، اشاره به محدودیت‌هایی است که حکومت شاه برای انجام اعمال دینی و برگزاری مجالس روضه‌خوانی، حجاب و برپایی نمادهای دینی در جامعه برای مردم در نظر می‌گرفت.

وی ادامه داد: قهرمان داستان «گره خورده‌ام به نام تو» در دو زمان گفته شده، دو دختر هستند؛ از این جهت باید فضای داستان را کمی با دید دخترانه دید. راوی زمان اول، دختر نوجوانی است که از گذر روایت آن، رفتاری که مردم آن زمان نسبت به دختران داشتند، بیشتر برای مخاطب باز می‌شود.

به گفته نویسنده «گره خورده‌ام به نام تو»؛ ضمن اینکه بخش‌هایی از داستان در فضای محرم در دوران رضا شاه روایت می‌شود، اشاره‌های دیگری نیز به مناسبت‌های مذهبی و انجام آیین‌های دینی مانند فاطمیه و … نیز وجود دارد. در زمان حاضر نیز گاه داستان در فضای هیئت روایت می‌شود.

استکی به مستندات و منابع تاریخی که برای نگارش این اثر مورد استفاده قرار داده است نیز اشاره کرد و گفت: از وقایع سال‌های حاکمیت رضا شاه بر کشور و همچنین ممنوعیت و مجازات‌های او برای برپایی شعائر اسلامی و بزرگداشت ایام محرم، مستندات و آثار متنوعی وجود دارد. به عنوان مثال می‌توان به مکاتباتی که شهربانی‌های آن زمان با مسئولین وقت داشته‌اند، اشاره کرد. در تمامی این مستندات ذکر شده است که شهرها حق ندارند مجلس روضه برپا کنند و در صورت برگزاری، به شدت با برگزارکنندگان برخورد می‌شد. از سوی دیگر، منابعی نیز در دسترس است که در قالب تاریخ شفاهی تنظیم شده و به این وقایع اشاره دارد. هرچند در حوصله کتاب نمی‌گنجید که به تمامی این وقایع پرداخته شود، اما اشاره‌هایی به این موضوعات شده است تا مخاطب جوان نیز با آن آشنا شود و در جریان امر قرار گیرد.

 این نویسنده ادامه داد: موارد فراوانی در منابع ذکر شده است که مسئولین با برگزارکنندگان مجلس عزای حسینی برخورد شدید می‌کردند، از کتک زدن ابا نداشتند و گاه به روضه‌خوانی که در مجلس حاضر بود، بی‌احترامی می‌کردند  و محاسن او را می‌تراشیدند که این امر در آن زمان به معنی بی‌آبرو کردن فرد بوده است.

استکی در ادامه به تحریف تاریخ و وارونه جلوه دادن اوضاع مردم در دوران پهلوی اشاره کرد و یادآور شد: در منابع مختلف ادبی که در دوران پهلوی هم نوشته شده، به ظلمی که این خانواده در حق مردم روا داشته‌اند، اشاره شده است. از جمله این آثار می‌توان به کتاب «چشم‌هایش»، اثر بزرگ علوی اشاره کرد. علوی در این اثر به ظلم‌هایی که رضا شاه به مردم مازندران روا داشته، اشاره کرده است. در رمان «گره خورده‌ام به نام تو» نیز به نوعی به این قضایا اشاره شده است، به ظلمی که مسئولان و دست‌نشانده‌های حکومت در حق مردم روا داشتند و اینکه چقدر دستشان در این زمینه باز بوده است.

وی با بیان اینکه دوران رضا شاه نکته قابل دفاعی ندارد، افزود: وقتی خوب به تاریخ این دوره نگاه می‌کنیم، درمی‌یابیم که هیچ نکته‌ای وجود ندارد که باعث افتخار باشد. رضا شاه با ممنوعیت برگزاری مراسم روضه‌خوانی و اقامه عزای حسینی، در واقع در مقابل مردم ایستاد. در تاریخ آمده است که در همان سال‌ها که برگزاری مراسم تاسوعا و عاشورای حسینی ممنوع بود، رضا شاه در پایتخت کشور کارناوال رقص و شادی به راه انداخته بود که این قضیه، باعث جریحه‌دار شدن روحیه مردم شده بود. او نه تنها برگزاری این دست مراسم‌ها را ممنوع کرده بود، بلکه علناً به اعتقادات مردم توهین می‌کرد. در این دوره علت عقب‌افتادگی را دین اعلام می‌کردند؛ این در حالی است که بزرگترین دانشمندان ایرانی مانند ابن سینا، ابوریحان بیرونی و … در دوره حاکمیت اسلام رشد و نمو یافتند و به بلوغ علمی رسیدند. فضای دوران پهلوی اینطور القا می‌کرد که هرکس دین‌گریزتر باشد، دانشمندتر است. در کنار این موضوعات، باید به وضعیت بد اقتصادی و تنگی معیشت مردم نیز در آن دوره اشاره کرد.

استکی با بیان اینکه از این نظر بیان تاریخ برای جوانان اهمیت دارد تا آنها تاریخ را به همراه تحریف نشنوند، افزود: بخشی از این رسالت برعهده ادبیات داستانی ماست. می‌توان از این زاویه نیز به ادبیات دینی و آیینی پرداخت، اما عموماً فضای ادبیات داستانی دینی ما در دوره زندگی ائمه(ع) می‌گذرد و با روزگار کنونی مردم فاصله دارد.

وی تصریح کرد: از اهالی قلم انتظار می‌رود که دشمنان امروز اهل بیت(ع) را به مخاطب جوان خود معرفی کنند. دشمنان ائمه(ع) در دوره آنها، ۱۴۰۰ سال پیش از بین رفته‌اند، اما دشمنان امروز آنها در عصر ما هستند و باید آنها را بشناسیم.

استکی با بیان اینکه ایده نوشتن این رمان پس از شهادت شهید حججی به ذهنم رسید، افزود: در آن ایام برخی می‌گفتند که چرا شهدای مدافع حرم مانند شهید حججی را سرباز امام حسین(ع) می‌دانید؟! این شبهه‌ها مردم را متأثر می‌کرد؛ این در حالی است که اگر امثال شهید حججی نبودند، ما جرأت برافراشتن پرچم عزای حسینی بر سر در خانه‌های خود نداشتیم. با توجه به این موضوع، تصمیم گرفتم که از این زاویه به داستان عاشورا و ماه محرم نگاهی بیندازم و دشمنان امروز اهل بیت(ع) و سربازان امروز این بزرگواران را معرفی کنم.

انتشارات عهد مانا کتاب «گره خورده‌ام به نام تو» را در ۲۲۴ صفحه و با قیمت ۴۵ هزار تومان در دسترس علاقه‌مندان قرار داده است.