پنجاه بدر، شاید سال دیگر

به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از ایرنا، هر سال نوزدهم اردیبهشت ماه همزمان با پنجاهمین روز از فصل بهار شهروندان قزوینی برای ادای یک سنت دیرینه به دامان طبیعت پناه می برند.

اگرچه بین این سنت کهن و زیبا با سیزده بدر که در همه جای ایران به جا آورده می شود و مردم در آن به دامان طبیعت می روند، شباهت هایی وجود دارد اما با یکدیگر متفاوت هستند.

در این مراسم قدیمی که جنبه معنوی و تفریحی نیز پیدا کرده، خیلی از شهروندان قزوینی برای افزایش رزق و روزی با حضور باغستان های جنوبی این شهر از خداوند تمنای باران می کنند.

شهروندان قزوینی با وجود اینکه امسال برای دومین بار پیاپی به دلیل شیوع ویروس کرونا امکان حضور در این آئین سنتی و معنوی را پیدا نمی کنند اما امیدوارند با رفتن کرونا در سال آینده بتوانند این سنت دیرینه را بار دیگر ادا کنند و نگذارند که این رسم زیبا به بوته فراموشی سپرده شود.

در این گزارش با مخاطبان ایرنا با این رسم و آئین کهن و آداب مربوط به آن آشنا می شوند.

پنجاه بدر، سنتی با بیش از هزار سال قدمت

 به گفته بسیاری از محققان و تاریخ پژوهان، “پنجاه به در” یک مراسم آیینی و مذهبی است که ریشه در اعتقادات و باورهای کهن و تاریخی مردم قزوین دارد.

هرچند که قزوین پژوهان در خصوص قدمت و زمان این آیین سنتی و میراثی به اتفاق نظر نرسیده اند اما اجرای آیینی مشابه به پنجاه به در قزوینی ها در زمان زرتشتیان، می تواند بیانگر این موضوع باشد که این کهن رسم قزوین، ریشه در تاریخ پیش از اسلام داشته باشد.

در این آئین سنتی زیبا، مردم قزوین هر سال پس از رفتن آفتاب در مصلی شهر که واقع در باغستان سنتی قزوین است به گرد هم می آمدند و با برگزاری مراسم دعا و نماز و همچنین برپایی سفره های رنگی عصرانه که بوی دیماج و آش رشته می داد، این آیین مذهبی را پاس می داشتند.

کارشناس مردم‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع و گردشگری قزوین در مورد این آئین سنتی به خبرنگار ایرنا گفت: زمان دقیقی در خصوص  این آیین که در سال ۱۳۸۹ با شماره ۱۸۵ در فهرست آثار ناملموس ملی به ثبت رسیده است وجود ندارد اما آنطور که از برخی شواهد پیداست ریشه برگزاری این مراسم به پیش از اسلام بازمی گردد و پس از اسلام نیز با برگزاری آئین های دینی مانند نماز ادامه یافته است.

مجتبی عباسی با اشاره به اینکه مردم قزوین در پنجاهمین روز از بهار به مصلی شهر می رفتند و ضمن نیایش، طلب باران می کردند، تصریح کرد: با توجه به اینکه شهر قزوین در اقلیمی گرم و خشک قرار دارد، طلب باران برای باروری زمین های زراعی و دشت قزوین باعث پدید آمدن این آیین سنتی شده است.

عباسی با بیان اینکه در گذشته های دور، بانوان قزوینی با نیت برای بارش باران و چسباندن سنگ به بدنه آب انبار طلب خیر و برکت می کردند؛ افزود: یکی از برنامه های این آیین سنتی که پس از به برگزاری نماز جماعت باران انجام می شده و هنوز نیز رایج است، پرتاپ چند قطعه سنگ کوچک بر دیواره آب انبار مصلی قزوین بوده است.

وی ادامه داد: مردان و بانوان قزوینی همچنین با فشار دادن این سنگ ها به بدنه آب انبار و در صورت چسبیدن سنگ معتقدند که حاجت شان برآورده می شود.

فلسفه پنجاه بدر، شکرگزاری و تمنای باران
یک تاریخ پژوه قزوینی نیز در خصوص آیین پنجاه بدر به خبرنگار ایرنا گفت: هر منطقه دارای یک سری آداب و آیین خاص و برجا مانده از نیاکانش است و پنجاه به در از آداب و رسوم خاص مردم قزوین است.

محمد حسن سلیمانی با اشاره به این موضوع که پنجاه به در با سیزده به در فرق دارد، افزود: برخی ها فکر می کنند که پنجاه به در مانند سیزده به در روز طبیعت و جدایی با نحسی ها در سال جدید است در حالی که پنجاه به در، به معنی در گشت و گذار رفتن در پنجاهمین روز از فصل بهار برای شکر گزاری و تمنای باران است.

وی با بیان اینکه مردم قزوین پنجاهمین روز از سال نوی خود را به دو مصلای شهر می رفتند، تصریح کرد: شهر قزوین در زمان های گذشته دارای ۲ مصلی بوده است. یک مصلی در بیرون دروازه راه ری و یک مصلی در بیرون دروازه درب کوشک قرار داشت، که امروز تنها مصلی دروازه راه ری باقی مانده است.

سلیمانی افزود: هر سال قزوینی ها به برگزاری این آیین دیرینه در مصلای دروازه راه ری باغستان جنوبی قزوین که واقع در خیابان راه آهن واقع است، می پرداختند که خوشبختانه این رسم تا به روز برجای مانده است.

وی اظهار داشت: با توجه به اینکه قزوین از داشتن رودخانه ها و جویبارهای دائمی محروم است و از آنجایی که نیاکان ما بر این اعتقاد بودند که آفتاب و باران اساس رزق و روزی مردم است، به همین دلیل مناسبتی برای طلب باران و نزول رحمت در قزوین در نظر گرفته شده است.

این مورخ و پژوهشگر تاریخ ادامه داد: خواندن ۲ رکعت نماز و دعای باران و پخش نذورات از جمله آئین های مذهبی و معنوی مربوط به این مراسم سنتی است.
سلیمانی با اشاره به اینکه آش رشته از جمله غذای نذری در این روز بوده است، تصریح کرد: قزوینی ها در این روز با برپایی سفره های رنگی از انواع خوراکی های بومی قزوین که اساس آن هندوانه و دیماج بوده است، برای خود و دیگران طلب سالی پر از خیر و رحمت داشتند.

وی با بیان اینکه پنجاه به در البته تنها آیین قزوینی ها در شکر گزاری و طلب باران نیست، افزود: قزوینی ها در کنار آیین سنتی پنجاه به در خود، ۲ آیین دیگر به نام های “کوسه گلین” و “چمچه خاتون” برای شکر گزاری از نعمت های الهی و افزایش رزق و روزی خود دارند که البته جزو آئین های فراموش شده به شمار می رود.

نیم نگاه: پنجاه به در که یک آیین سنتی و خاص قزوین است، علاوه بر اینکه فرصتی برای شکر گزاری، گشت و گذار در طبیعت و پناه آوردن مردم به باغستان سنتی قزوین را از سالیان دور را ایجاد کرده بود. این روزها می تواند یک تلنگر باشد و اهمیت حفظ باغستان سنتی قزوین را گوشزد کند؛ چراکه نیاکان ما برای طلب باران و آبادی باغستان با یک اراده و همبستگی معنوی به گرد یک دیگر جمع می شدند و برای افزایش رزق و روزی باغستان دعا می کردند در حالی که امروز کلنگ توسعه بی رویه شهر، هر روز یک گوشه از این باغستان را زخمی می کند.