بهار معنویت مقدمه ورود به ضیافت‌‌‌‌الله

رضا الماسی

در روایتی از پیغمبر اکرم(ص) داریم که حضرت فرمودند: «إِنَّ اللَّه تَعَالَى نَصَبَ فی السَّمَاءِ السَّابِعهًْ مَلَکاً یُقَالُ لَهُ الدَّاعِی»؛ خداوند در آسمان هفتم فرشته‌‎ای را قرار‌داده است که به او گفته می‎‌شود داعی، «فَإِذَا دَخَلَ شَهْرُ‌رَجَبٍ یُنَادِی ذَلِکَ الْمَلَکُ کُلَّ لَیْلَهًْ مِنْهُ إِلَى الصَّبَاحِ»؛ زمانی که ماه رجب فرا می‌رسد، این ملک هر شب تا صبح ندا می‎‌دهد، «طُوبَى لِلذَّاکِرِینَ»؛ خوشا به حال کسانی که خداوند را یاد می‌کنند! «طُوبَى لِلطَّائِعِینَ»؛ خوشا به حال کسانی که مطیع خدا هستند، «وَ یَقُولُ اللَّه تَعَالَى»؛ خداوند می‎فرماید، «أَنَا جَلِیسُ مَنْ جَالَسَنِی»؛ من همنشین کسی هستم که با من بنشیند، «وَ مُطِیعُ مَنْ أَطَاعَنِی»؛ و من مطیع کسی هستم که مرا اطاعت کند.
مرحوم ‌آیت‌‌الله حاج آقا مجتبی تهرانی(ره) در یکی از سخنرانی‌های خود به مناسبت ماه رجب، با بیان روایت فوق به موضوع «مَلَک داعی» پرداخته و در ادامه روایت می‌گویند: «خداوند خطاب به بندگان می‌فرمایند؛ آنچه به تو امر می‎‌کنم انجام بده تا آنچه را تو از من می‎‌خواهی، انجام بدهم، «وَ غَافِرُ مَنِ اسْتَغْفَرَنِی»؛ کسی که از من طلب آمرزش کند را می‌‎آمرزم، «الشَّهْرُ شَهْرِی»؛ این ماه، ماه من است، «وَ الْعَبْدُ عَبْدِی»؛ و این بنده، بنده من است، «وَ الرَّحْمَهًْ رَحْمَتِی»؛ رحمت هم رحمت من است، «فَمَنْ دَعَانِی فی هَذَا الشَّهْرِ أَجَبْتُهُ»؛ هر کس مرا در این ماه بخواند، جوابگوی او هستم، «وَ مَنْ سَأَلَنِی أَعْطَیْتُهُ»؛ کسی که از من درخواست کند، به او عطا می‎‌کنم، «وَ مَنِ اسْتَهْدَانِی هَدَیْتُهُ»؛ اگر از من طلب راهنمایی و هدایت کند، او را راهنمایی می‎‌کنم، «جَعَلْتُ هَذَا الشَّهْرَ حَبْلًا بَیْنِی وَ بَیْنَ عِبَادِی»؛ من این ماه را ریسمانی بین خود و بندگانم قرار‌دادم، «فَمَنِ اعْتَصَمَ بِهِ وَصَلَ إِلَی»؛ هر کس به این ماه اعتصام بجوید به من می‌‎رسد.»
مرحوم حاج آقا مجتبی تهرانی در ادامه تصریح می‌کند: «تمام این‎‌ها گویای یک معناست و آن اینکه خداوند می‎‌خواهد رابطه بین او و بنده‌‎اش حفظ شود. بزرگی و کرامت او اقتضا می‎‌کند که نگذارد رابطه بنده‌اش حتّی به‌خاطر گناه و یا جهالت با او قطع شود.
فرصت‌ها را دریاب
هر کدام از ما انسان‌ها در نقطه‌ای از مسیری که باید در این دنیا طی کنیم و به عالم معنا برسیم قرار داریم. یکی در ابتدای راه است. دیگری نیمی از عمر معمولش طی شده و در سراشیبی آن قرار دارد و برخی هم برای لبیک گفتن به ملک الموت امروز و فردا می‌کنند.
آقای رضا احمدی، طلبه حوزه علمیه تهران در گفت‌وگو با گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «در طول مسیر ۷۰، ۸۰ ساله عمر دنیایی، خداوند مواقفی را برایمان قرار‌داده تا با بهره‌برداری حداکثری از آنها، بهانه‌ای برای رشد و کمال پیدا کنیم و با اختیار قدم در راه انسانیت بگذاریم.»
او می‌افزاید: «ویژگی و فلسفه زندگی دنیا در همین نکته نهفته است که خودمان باید انتخاب کنیم. ماه رجب یکی از این مواقف نورانی است که نفحات آن حال و هوای دل‌هایمان را صفایی دیگر می‌بخشد.»
احمدی با بیان اینکه ماه رجب دروازه اول ورود به ماه مبارک رمضان که میهمانی بزرگ خداوند در آن قرار دارد می‌باشد، تصریح می‌کند: «خداوند متعال شرافت ویژه‌ای به ماه رجب و شعبان بخشیده تا بندگان گنهکار و آلوده دل با دعا و استغفار، باطن خود را شستشو دهند و با آمادگی وارد بزرگترین میهمانی خداوند بشوند.»
عظمت ماه رجب
اساساً بندگان صالح و مخلص الهى، مترصد هر فرصتی هستند تا از آن به عنوان زمینه و مقدمه‌اى برای کسب فضائل اخلاقی و دوری از رذائل اخلاقی استفاده کنند. یکی از بهترینِ آن فرصت‌ها، ماه رجب است که در روایات به عظمت آن بسیار اشاره شده است.
حجت‌الاسلام و المسلمین بهروز صالح‌پور، کارشناس مسائل دینی در بیان عظمت ماه رجب به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از گر روزنامه کیهان می‌گوید: «ماه رجب، عید اولیاء الهى، بهار راز و نیاز و عبادت، موسم خضوع و خشوع به درگاه الهى، موعد حضور و خواستن، و زمان قرار صالحان با معشوقشان حق تعالى است. پیامبر گرامى اسلام و جانشینان به حق حضرتش سه ماه رجب، شعبان و رمضان را فرصتی برای تقرب الهی می‌دانستند و سعی می‌نمودند از راه دعا، مناجات، نماز، روزه، تفکر و… خود را به حضرت باری تعالی نزدیک و نزدیک‌تر کنند.»
یکی از سفارشات اصلی در این ماه به جویندگان حق و حقیقت، پیرایش دل از طریق استغفار است.
حجت‌الاسلام صالح‌پور با بیان روایتی از امیرالمومنین علی(ع) در این باره اظهار می‌دارد: «شخصی در حضور امام علی علیه‌السلام گفت: استغفرالله: «از درگاه خدا طلب آمرزش گناهان می‌کنم» از آنجا که بسیار دیده شده افرادی، این جمله را به طور سطحی و بی‌آنکه واقعاً و حقیقتاً از صمیم قلب به آن اعتقاد داشته باشند، بر زبان می‌آورند. امام علی علیه‌السلام به او فرمود: ثکلتک امّک، اتدری ما الاستغفار: «مادرت به عزایت بنشیند آیا می‌دانی معنی «استغفار» چیست؟!» استغفار، مقام بلند مرتبگان و افراد شریف و آنهایی که در سطح بالایی از معنویت قرار دارند می‌باشد.»
او می‌افزاید: «سپس امام علیه‌السلام برای توضیح بیشتر، چنین فرمود: استغفار، یک کلمه (استغفرالله) است ولی دارای ۶ معنی و مفهوم می‌باشد. ١- پشیمانی از گناهان گذشته ٢- تصمیم قاطع و ابدی بر اینکه دیگر به سوی گناه بازنگردد ٣- ادای حق الناس، به طوری که خدا را آنگونه ملاقات کنی که بدهکار کسی نباشی ۴- انجام حق‌الله (مانند نماز و روزه و حج و…) ۵- توجه کنی به گوشتی که از خوردن مال حرام در بدنت روییده است و آن را بر اثر‌اندوه و پشیمانی از گناهان سابق، آب کنی تا این‌که گوشت تازه جایگزین آن گردد. اطاعت و پیروی از احکام الهی را هر چند که دشوار باشد، برخود هموار ‌سازی. همان‌طور که گناه را بر وجود خود هموار می‌ساختی. ۶- دشواری اطاعت را آنچنان به خودت بچشانی که شیرینی و لذت گناه را چشیدی پس از انجام این مراحل (مُجاز هستی که) بگویی استغفرالله: «خدایا از درگاهت، طلب آمرزش می‌کنم.»
توصیه‌هایی برای
استفاده بیشتر از ماه رجب
شاید بتوان بهترین شیوه عملی برای استفاده هرچه بیشتر از ماه‌های رجب و شعبان را در کلام رهبر معظم انقلاب جست‌وجو کرد.
در ماه رجب به ذکر، دعا و توسل اهمیت بدهید! جوان‌ها از سنت حسنه اعتکاف در ماه رجب بیشتر استفاده کنند! در ماه رجب دائم استغفار کنید! از دعاهای ماه رجب، معارف الهی را یاد بگیرید! با دعای کمیل و مناجات شعبانیه مأنوس بشوید! حقیقتاً از دل، با زبان مناجات با خدا حرف بزنید! این‌ها بخشی از مهم‌ترین توصیه‌های رهبر انقلاب است که در عین سادگی بسیار کاربردی و راهگشاست.
یکی از ماه‌هایی که در آن سفارش ویژه‌ای به زیارت اهل بیت علیهم‌السلام شده ماه رجب است. زیارت به معنی توجه به مقامات والای معصومین علیهم‌السلام، این پیشوایان بزرگ و ذکر صفات و سجایای آنان و بیان فضایل، کرامات، عبادات، اطاعات و خدمات آنان و توجه و حضور قلب و عنایت به «محتوای بلند کلمات و جملات انسان‏ساز زیارت‌ها» و در نتیجه برقراری ارتباط روحی و به ایجاد پیوند قلبی با معصومین (علیهم‌السلام) و شناخت‏ خداوند است که شرط زیارت است؛ چه اینکه آثار و ثواب زیارت ‏ها برای کسی در نظر گرفته شده است که زیارت‏ بامعرفت انجام دهد.
حال کسی که کمترین آشنایی با مسایل روانی و روحیه الگوپذیری انسان داشته باشد، تصدیق‏ خواهد کرد که چنانچه زیارت‏کننده ولو با زیارت از راه دور، بداند چه می‏کند و چه می‏گوید و چه می‏خواهد؛ به خوبی می‏تواند با کسب معرفت الهی، راه قرب الی‏الله را با سرعت بپیماید، و با روحی باصفا، پاک از گناه و برای اطاعت پروردگار و انجام وظایف انسانی آماده گردد.
بنابراین با توجه به اینکه به‌دلیل انتشار ویروس کرونا، امکان زیارت از نزدیک برای همه مردم فراهم نیست، زیارت از راه دور و سیر معنوی در زیارت می‌تواند همان معنای حقیق زیارت را تحقق بخشد.
حجت‌الاسلام والمسلمین صالح‌پور با بیان این مطلب تاکید می‌کند: «با توجه به شرایط بیماری کرونا و عدم توفیق حضور برخی در اماکن زیارتی باید گفت، اصرار بر بوسیدن ضریح، آن‏گونه که بعضی از عوام می‏پندارند، گرچه امر مذمومی نیست ولی شرط قبولی زیارت‏ نیست‏؛ بلکه به تصریح برخی از جملات در اذن دخول‌‏ها، که زائر می‏گوید؛ «وَ اعْلَمُ انَّ رَسُولَکَ وَخُلَفآئَکَ عَلَیْهِمُ السَّلامُ، احْیآءٌ عِنْدَکَ یُرْزَقُونَ، یَرَوْنَ مَقامی‏، وَ یَسْمَعُونَ کَلامی‏، وَیَرُدُّونَ سَلامی‏؛ خدایا من عقیده دارم که پیامبر تو و جانشینانت زنده‌‏اند و در نزد تو روزی داده می‏شوند، محل ایستادنم را می‌‌بینند و سخنم را می‌‌شنوند و به سلامم پاسخ می‌‌دهند.» اگر زائر، این حقیقت را با جان و دل بپذیرد که حضرات معصومین علیهم الاسلام او را می‌‏بینند و سخن او را می‌‏شنوند و به سلام و ارادتش پاسخ می‏دهند، زیارت‏ او حال و هوای دیگری خواهد داشت. و با این اعتقاد صرف گفتن‏ «السَّلامُ عَلَیْکُمْ» نیز زیارت به حساب می‏آید.»
این پژوهشگر و کارشناس مسائل دینی ادامه می‌دهد: ابن ابی عمیر از امام صادق علیه‌السلام نقل می‏کند، «إِذا بَعُدَتْ بِأَحَدِکُمْ الشُّقَّهُ وَ نَأَتْ بِهِ الدَّارُ فَلْیَعْلِ أَعْلی مَنْزِلٍ لَهُ، فَیُصَلِّیَ رَکْعَتَیْنِ، وَ لْیَؤُمَّ بِالسَّلامِ إِلی‏ قُبُورِنا، فَإِنَّ ذلکَ یَصِلُ إِلَیْنا؛ کسی که توان زیارت از نزدیک را ندارد در جای بلندی قرار گیرد و دو رکعت نماز بخواند، سپس روی به سوی قبور ما کند و سلام دهد که به ما خواهد رسید».
یکی از ۴ ماه حرام
ماه رجب یکی از ۴ ماهی است که در شریعت اسلام حرام اعلام شده است و احکام خاصی در آنها جاری است. اما منظور از حرام بودن برخی ماه‌های قمری که رجب یکی از آنهاست چیست؟
حجت‌الاسلام صالح‌پور در پاسخ به این سؤال اظهار می‌دارد: «در قرآن، سوره توبه آیه ۳۶ به حرمت برخی از ماه‌ها اشاره شده است ولی سخنی از حکمت آن نیامده. در روایات نیز اشاره به اصل حکم شده اما پیرامون علت یا حکمت آن به وضوح مطلبی نیامده است. اما از آنجا که طبق نقل برخی از روایات حرمت ماه‌های حرام به زمان «حضرت ابراهیم» برمی‌گردد و در عصر جاهلیت به‌عنوان یک سنت به قوت خود باقی مانده بود، از سوی اسلام نیز به‌خاطر حکمت و فوایدی که داشته تأیید شد.»
حجت‌الاسلام صالح‌پور با اشاره به برخی حکمت‌های این حکم اظهار می‌دارد: «از جمله فلسفه‌ها و فواید آن می‌توان به احتمال پایان یافتن جنگ‌ها به خاطر مجال یافتن جنگجویان برای تفکر و ‌اندیشه، دعوت به صلح و آرامش، امکان انجام مناسک حج، تجارت و بسیاری از امور دیگر، اشاره کرد. نکته دیگر در این زمینه این ‌است که منظور از حرام نمودن این چهار ماه، این است که مردم در این ماه‌ها از جنگیدن دست بکشند و امنیت عمومی در همه جا حکمفرما شود تا به زندگی خود و فراهم آوردن وسایل آسایش و سعادت خویش بپردازند و به عبادات و طاعات مشغول شوند.»