نصیرالملک؛ مسجد صورتی ایران با قدمتی هفت هزار ساله

به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از خبرگزاری از شیراز، شیراز از جمله شهرهای چشم‌نواز همراه با آثار باستانی و تاریخی بسیار زیبا، سالانه پذیرای گردشگران داخلی و خارجی است.

هنگامی که حرف از اماکن دیدنی و تاریخی شیراز می زنیم، یادمان به مسجد نصیر الملک می افتد که وقتی وارد شبستان می‌شویم و زیر نور آفتاب با شیشه های رنگی، رنگین کمانی از رنگ و نور به پا شده که در آن فضای ملون و نشاط‌آور، خواندن نماز لطف دیگری دارد.

این مسجد در سال ۱۳۵۸ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است . یکی از مهم‌ترین صنایع دستی شیراز، کاشی هفت رنگ است با قدمت بالا در ساخت بناهای عظیمی مانند تخت جمشید و مساجد بزرگی چون نصیرالملک مورد استفاده قرار گرفته است.

این هنر به دلیل کیفیت بالا و نقش های اسلیمی و مذهبی که دارد، یکی از محصولات مهم در صادرات به خارج از کشور محسوب می شود.

از زیباترین و با ارزش‌ترین کاشی‌های هفت رنگ، می‌توان در دوره صفویه به ( مسجد شیخ لطف الله اصفهان )، دوره زندیه (مسجد وکیل و نصیر الملک شیراز) و دوره قاجار (مسجد امام و صحن حرم عبدالعظیم حسنی) اشاره کرد.

به کاشی هفت رنگ، خشتی هم گفته می شود به این دلیل که با تلفیق خشت‌های ظریف لعابدار شده و در کوره قرار می گیرد  سپس با رنگ آمیزی به کاشی هفت رنگ تبدیل می شود.     

مواد اولیه در ساخت کاشی، شامل سنگ چخماق، گیاه اشنون، بوراکس، کربنات کبالت، کربنات سرب، اکسید قلع ، اکسید آهن، گل سرشوی یا بنتونیت و اکسید روی است.                  

با به وجود آمدن و گسترش دین اسلام در شرق، شیوه معماری ها دچار تغییر شد بیشتر به سمت نقاشی های مشجر و اشکال هندسی رفت که در کنارشان نوشته‌های قرآنی مزین شد.

در آثار تاریخی ایران بسیار از این هنر استفاده شده که جذابیت این آثار را دوچندان کرده است.

این نوع کاشی بیشتر در مساجد و مقبره‌ها کاربرد دارد و نوعی سبک در کاشی کاری است که به شکل های مربع، مستطیل، شش ضلعی و اشکال دیگر ساخته و شامل هفت رنگ اصلی سفید، سیاه، لاجوردی، قرمز، فیروزه ای، زرد و حنایی (رنگ های معدنی) است.

مرمت‌کار مسجد نصیرالملک با اشاره به ساخت انواع رنگ در هنر کاشی کاری به خبرنگار فارس در شیراز گفت: ساخت رنگ ها از تلفیق سرب، قلع، اکسید به دست می آید اما تنها رنگی که ترکیب آن با دیگر رنگ ها متفاوت است، رنگ قرمز با میزان سختی و هزینه زیاد می‌باشد که در این زمینه ابتدا باید قلع و طلا را با اسید ترکیب و پس از حل شدن به همراه اکسید و چهار نمک مجدد ترکیب کرده تا این رنگ به دست آید.             

مسعود شیشه‌گر، کشیدن طرح بر روی کاشی را بخش مهم کار برشمرد و افزود: ابتدا باید توسط کاغذ الگو کشید سپس با پودر زغال روی کاشی منتقل کرد و پس از رنگ‌آمیزی، در کوره گذاشت.       

او مواد اولیه کاشی را خاک مرغوب عنوان کرد و اظهار داشت: سه مدل خاک وجود دارد که خاک شمش با رنگ استخوانی یا نخودی بهترین نوع خاک در هنر کاشی‌سازی است.

شیشه‌گر بیان کرد: خاک باید نرم و یکدست باشد تا بتوانیم به گل تبدیل کنیم، مرحله دوم با قالب چوب یا فلز قالب‌گیری کرده و پس از خشک شدن درون کوره قرار می دهیم که پس از خنک شدن با استفاده از مخلوط سرب، قلع، سیلیس، پودر شیشه و آب که ماده سفید رنگی به دست می آید، بر روی سطح کاشی زده تا آماده رنگ آمیزی شود .        

 او اضافه کرد: معمار مسجد با استفاده از آیات قرآن، تاثیرگذاری ویژه‌ای به نمای مسجد داده و حظ معنوی خواندن این آیات را دوچندان کرده است.

میرزا حسن خان، حاکم فارس از خانواده سرشناس قوام شیرازی، پسر قوام الملک که از طبقه اشراف بود و مردم او را به عنوان حاکمی عادل می شناختند دستور ساخت مسجد نصیر الملک را داد.

مسجد صورتی ایران در شهر گلاب و بهار نارنج      

این مسجد واقع در محله گودعربان خیابان لطفعلی خان زند است. وارد مسجد که می شویم، طاق بزرگی نمایان می شود که با کاشی هفت رنگ آذین شده، چند قدمی که بردارید دری چوبی قدیمی وجود دارد که بالای آن شعری از شوریده شیرازی نوشته شده است.

وارد صحن که می‌شویم، حوض بسیار بزرگی وسط حیاط که دور تا دورش گلدان‌های شمعدانی قرار گرفته حیاط را دلباز و تماشایی می کند.

در شمال حیاط طاق مروارید ، در جنوب ایوان جنوبی و گلدسته ها و ایوان شمالی بدون گلدسته و در ضلع شرقی شبستان شرق با حیاطی کوچک دارای هفت ستون رنگی در وسط و سقف شبستان با کاشی کاری تزیین شده و در جلو ایوانی با هشت طاق نما از حیاط کوچک جدا شده و دارای هفت جرز آجری که آیات قرآنی همراه با هنر کاشی هفت رنگ که در دالان شمالی با خطی زیبا شعری از سعدی شیرازی نوشته و در آخر نام محمدحسن معمار و استاد محمد رضا کاشی پز نوشته شده است.   

غرص نقشی است کز ما باز ماند                               که هستی را نمی بینم بقایی

مگر صاحبدلی روزی به رحمت کند                           در حق استادان دعایی

و اما در غرب ، شبستان غربی که همه داستانها به این نقطه ختم می شود. شبستان اصلی مسجد، به دلیل آفتاب گیر بودن به شبستان تابستانه مشهور است.

وارد شبستان شده اولین چیزی که دیده می شود دو ردیف شش‌تایی از ستون های پیچ در پیچ با هنر کاشی کاری به نیت دوازده امام قرار گرفته است .

در سمت چپ پنجره های چوبی با شیشه های رنگارنگ، رنگین کمانی از رنگها را بر روی فرش های بافته شده دستان بانوان ایرانی، دل هر بیننده ای را به دست می آورد.

جلوتر رفته به محراب رسیده که با سنگ مرمر از بقیه مسجد کاملا جدا شده و بالای آن کاسه ای با نقش های گل و نقوش اسلامی و  هنر کاشی هفت رنگ همراه با آیات قرآنی مزین شده است . باید خوش شانس باشید که نور آفتاب به شیشه های رنگی بتابد و بازتابش در شبستان بیافتد و آنجا نمازی از جنس عشق بخوانید.