چرا الکاظمی به طرح تمدید تحریم تسلیحاتی ایران رای ممتنع داد؟

گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو-حسن حسنی؛ بعد از شکست ایالات متحده آمریکا در طرح تمدید تحریم تسلیحاتی جمهوری اسلامی ایران در شورای امنیت سازمان ملل متحد (مرداد ماه ۹۹)؛ بار دیگر این کشور نتوانست اجماع جهانی علیه بازگشت تحریم­های بین‌­المللی علیه ایران را بدست آورد (دی ماه ۹۹). به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از خبرگزاری­ها دولت آمریکا در نشست کمیته پنجم سازمان ملل در روز اول سال ۲۰۲۱ با ارائه قطعنامه‌ای جدید پیشنهاد افزودن دو بند جدید در بودجه سال ۲۰۲۱ سازمان ملل برای احیای کمیته تحریم‌ها علیه ایران را ارائه داد. با  قطعنامه آمریکا تنها ۱۰ کشور با رای مثبت از آن حمایت کردند. و  110 کشور جهان نیز با آن مخالفت نمودند و ۳۲ کشور نیز به آن رای ممتنع دادند.

از جمله مسائلی که بسیاری از تحلیلگران سیاسی در چند روز اخیر بر روی آن مانور می­دهند رای کشورهای همسایه جمهوری اسلامی ایران است. از میان ۱۵ کشور همسایه ایران دولت‌های روسیه، ترکیه، پاکستان، قزاقستان، آذربایجان و ارمنستان به قطعنامه پیشنهادی آمریکا رای مخالف، دولت عربستان سعودی و بحرین رای موافق و  5 کشور امارات متحده عربی، کویت، عراق، عمان و قطر هم رای ممتنع دادند. دو کشور افغانستان و ترکمنستان هم در رای‌گیری این قطعنامه غایب بودند. در میان آراء کشورهای همسایه که عمدتا قابل پیش­بینی بود رای برخی کشورها به ویژه عراق غافلگیرکننده بود.

بسیاری از تحلیلگران و مقامات سیاسی اقدام اخیر عراق را در جهت سیاست بی­­طرفی این کشور در قبال تنش­های بین ایران و ایالات متحده آمریکا می­دانند. مقامات عراقی بر این باورند که کشورشان به صحنه نزاع عملیاتی بین ایران و آمریکا تبدیل شده است که نمود عینی آن در ترور سردار شهید حاج قاسم سلیمانی و حمله موشکی ایران به پایگاه نیروهای آمریکایی در عین الاسد متبلور شده است. از این رو برای خود چاره­ای جزء اعلام سیاست بی­طرفی متصور نیستند.

بی طرفی در علم روابط بین­الملل در دو بُعد حقوقی و سیاسی تعریف شده است. در بعد حقوقی در کتاب THE INTERNATIONAL RELATIONS DICTIONARY  اینگونه تعریف شده است: بی طرفی وضعیتی حقوقی است که طی آن یک کشور در جنگی معین شرکت نمی­کند و برای آن کشور حقوق و تکالیفی در قبال متخاصمین برقرار می­شود. حقوق تصدیق شده کشور بی طرف از جانب متخاصمین عبارتند از: مصونیت از تجاوزات ارضی، پذیرش واقعیت بی طرف بودن کشور بی طرف و مصونیت از اختلال در امور تجاری. تکالیف کشور بی طرف نیز عبارتند از: بی طرفی در عمل، احتراز از مساعدت به هر یک از متخاصمین، ممانعت از استفاده متخاصمین از قلمرو کشور بی طرف و تجویز مداخله متخاصمین در امور تجاری.

در بُعد سیاسی عبدالعلی قوام در کتاب اصول روابط بین­الملل خود آورده است: اتخاذ استراتژی بی طرفی سبب می­شود تا کشوری که این سیاست را انتخاب کرده است در اوضاع آشفته بین­المللی به ثبات و آرامش برسد. و از رشد عناصر و عواملی که سیاست حفظ وضع موجود را به مخاطره می­افکنند جلوگیری ­کند.

با توجه به مطالب بالا، ذکر چند نکته ضروری به نظر می­رسد:

الف: هر کشور مستقلی مختار است استراتژی سیاست خارجی خود را با توجه به مقدورات و محذورات خود تبیین و به مرحله اجرا در آورد. اما تصمیم­گیران عرصه سیاست خارجی باید در نظر داشته باشند که توجه صرف به منافع مادی می­تواند متحدان قدیمی و همیشگی یک کشور را از یک کشور دیگر دور کند و در مواقع نیاز دیگر نتواند روی کمک متحد قدیمی خود حساب باز کنند. قصد نگارنده از نگارش این مطلب انتقاد از رای ممتنع دولت عراق در جریان نشست عمومی سازمان ملل متحد نیست بلکه بیان نوعی دلخوری است. زیرا در جریان چندین ساله درگیری­های دولت و مردم عراق با نیروهای تروریستی و اشغالگر، تنها کشوری که با وجود مشکلات عدیده مالی خود در همه ابعاد در کنار دولت و ملت عراق ایستاد و حتی جان مستشاران نظامی خود را در دفاع از تمامیت ارزی عراق به خطر انداخت جمهوری اسلامی ایران بود. اگر دیدگاه مسئولان جمهوری اسلامی ایران به عراق صرفا متکی به منافع مادی بود، ایران نیز می­توانست با اعلام سیاست بی­ طرفی و مذاکره با قدرت­های منطقه­ای و بین­المللی با کمترین هزینه بیشترین منافع را از تحولات عراق برداشت کند.

ب: در قسمت وظایف حقوقی کشور بی طرف آمده است که کشور بی طرف نباید اجازه استفاده از قلمرو خود را به طرف­های متاخصم بدهد. حال آنکه در ترور شهید حاج قاسم سلیمانی دولت آمریکا با استفاده از ضعف ساختاری دولت عراق یکی از فرماندهان ارشد نظامی ایران را در فرودگاه این کشور مورد هدف قرار داد و این مسئله هر چند بدون اطلاع دولت عراق اتفاق افتاد اما حاکمیت آن کشور توسط یک کشور متخاصم علیه کشور دیگری نقض گردید و این مسئولیت متوجه دولت عراق است. و حق پاسخگویی و دفاع مشروع برای کشوری که اهداف و منافعش مورد تهاجم قرار گرفته است محفوظ است.

ج: در بخش تعریف سیاسی بی طرفی آمده است : هدف کشوری که این استراتژی را در پیش می­گیرد مصون ماندن از وضعیت آشفته نظام بین­الملل و حفظ ثبات و آرامش است. این در حالی است که ایالات متحده از زمان حضور نظامی خود در عراق از سال ۲۰۰۳ تاکنون نه تنها کمکی به ثبات داخلی عراق نکرده است بلکه با دخالت در فرآیندهای مختلف این کشور مسبب برخی نا آرامی­ها نیز بوده است. از این رو باید گفت رای ممتنع عراق به طرح آمریکا به نوعی ناخواسته تایید سیاست­های آمریکا در عراق است که نه تنها باعث ثبات نمی­شود بلکه دست آمریکا را برای دخالت بیشتر در این کشور بازتر می­گذارد.  

در نتیجه باید گفت دو کشور ایران و عراق با پیشینه تاریخی غنی و اشتراکات فرهنگی و مذهبی همیشه می­توانند به صورت مسالمت آمیز در کنار یکدیگر زندگی کنند همانطور که بعد از سرنگونی صدام این مسئله به وضوح قابل مشاهده بوده است. اما جریانات فکری در کشور عراق چه جریانات شیعی چه غیر شیعی باید این موضوع را مد نظر داشته باشند که منافع کوتاه مدت کشور عراق را نباید فدای منافع بلند مدت بنمایند زیرا حضور نظامیان آمریکایی در منطقه دیر یا زود به پایان می­رسد اما همسایگی دو کشور همچنان پابرجا خواهد بود.