سیاست‌ به سبک «حاج قاسم»

او کسی بود که پیشران بخش عملگرای سیاست خارجی ایران در منطقه و سطح بین‌المللی بود و توانسته بود عنوان تاثیرگذارترین فرمانده خاورمیانه را به دوش کشد؛ اما سردار سلیمانی دقیقا چه هدفی داشت و چه چیزی را پیش می‌برد؟ دانستن اینکه او چرا به شهادت رسید، می‌تواند درک بهتری از شخصیتش برای ما ایجاد کند.

طی این سال‌ها برای بسیاری این سوال مطرح بوده و هست که چرا ما در عراق، سوریه، لبنان، یمن و افغانستان با دشمنان می‌جنگیم؟ معمولا در پاسخ به این سوال، این روایت همیشه از طرف دشمنان ایران مطرح بود که ایران بنا دارد در همه کشورهای منطقه حضور داشته باشد. 

باید توجه داشت ایران کشوری است که پس از انقلاب اسلامی با یک مساله واحد از سوی دشمنانش روبه‌رو بوده و آن تلاش در جهت تغییر نظام آن بوده است. این مساله موجب شده در سیاست‌ورزی ایرانی‌ها، امنیت از بالاترین اهمیت برخوردار باشد و همین مساله به سیاست ایران شکل و شمایل بخشیده است. 

این رویکرد با وقوع جنگ تحمیلی از اهمیت بیشتری برخوردار شد. در واقع برای حاکمان ایران این مساله مسجل است که دشمن به دنبال تغییر نظام ایران است؛ حتی اگر در ظاهر چنین موضعی از طرف دشمنان اتخاذ نشود.

دکتر ظریف، وزیر خارجه کشورمان، در مصاحبه‌ای اشاره کرده بود که یک انقلاب در ایران اتفاق افتاد اما امریکا آن را فراموش نمی‌کند و سعی دارد هر اشتباه را با اشتباهی دیگر جبران کند. در واقع امریکا ظاهرا خواستار بازگشت ایران به شرایط پیش از انقلاب است. این همان چیزی است که پس از انقلاب به عناوین مختلف برای دست‌یابی به آن تلاش شد. این یکی از مولفه‌هایی است که سیاست‌ورزی ایران پس از انقلاب را تعریف می‌کند و نباید آن را فراموش کرد.

مساله دیگری که ایران را به سمت چنین سیاست‌ورزی در سطح منطقه سوق باید در  داده، نقش‌آفرینی در امور منطقه‌ای است که مستقیم یا غیرمستقیم بر امنیت آن اثرگذار است. این از سوی ایران پذیرفتنی نیست که در همسایگی آن اتفاقاتی رخ دهد که می‌تواند امنیت آن را تحت الشعاع قرار دهد و این کشور نقشی در آن نداشته باشد. به هر حال این یک واقعیت است که ناامنی در کشورهای همسایه می‌تواند برای هر حکومتی آزاردهنده باشد.

نمونه این ماجرا مساله اسرائیل است؛ اسرائیل با سیاست یک‌جانبه خود سعی در توسعه‌طلبی سرزمینی و برتری هژمونیک در خاورمیانه دارد. در واقع تحولات فلسطین، لبنان و سوریه می‌تواند بر امنیت ایران اثرگذار باشد؛ یک‌جانبه‌گرایی اسرائیل خطری است که همه را تهدید می‌کند اما اینکه ایران متوجه آن است، به این معنا نیست که سایرین در خطر نباشند؛ منتها امروز ایران سیبل تهاجمات اسرائیلی‌هاست. به همین جهت است که کشورمان مانع بر هم ریختن نقشه جغرافیای سیاسی خاورمیانه شده است.

جنگ سوریه نیز شاهد مثال دیگری از اتخاذ این رویکرد توسط ایران است؛ تحلیل ایران این بود که بر هم خوردن فضای سیاسی سوریه هیچگاه صرفا به یک انتقال حکومت منجر نمی‌شود بلکه احتمالا این کشور تجزیه خواهد شد. همین سناریو در لیبی و سودان پیاده شد و این کشورها پس از خلع حاکمان‌شان هنوز روی آرامش به خود ندیده‌اند و هر قدرتی گوشه‌ای از کشورشان را در اختیار گرفته است.

با گذشت زمان مشخص شد تحلیل جمهوری اسلامی نسبت به اتفاقات منطقه درست بوده و طرح بزرگتر بر هم زدن نقشه جغرافیای سیاسی کشورهای منطقه است. مطرح شدن همه‌پرسی اقلیم کردستان در عراق، طرح‌های تجزیه‌طلبانه کنونی امارات و عربستان در یمن و یا ایجاد یک حکومت خودمختار کرد در سوریه نمونه‌هایی از صحت این مدعاست.

تجزیه این کشورها می‌تواند مانند موجی عمل کند که امنیت آن را به شکلی مستقیم تحت تاثیر قرار دهد؛ علاوه بر این تنش‌هایی که در نتیجه این تجزیه‌ها می‌توانست در ترکیب جمعیتی منطقه رخ دهد، باز هم اثرات امنیتی بر مرزهای ایران داشت. به همین جهت است که برای ایران حفظ مرزهای جغرافیایی و دوری از تجزیه‌طلبی از اهمیت زیادی برخوردار است.

نکته دیگری که پیشران سیاست‌ورزی منطقه‌ای ایران است، کشورهایی است که تبدیل به انبار تسلیحات شده‌اند. در واقع صدور این حجم از تسلیحات به کشورهای منطقه به طور طبیعی برای ایران یک تهدید تلقی می‌شود. چطور می‌توان در برابر کشورهایی که آشکار و پنهان با ایران دشمنی می‌ورزند و انبارهای خود را از بالاترین مدل‌های تسلیحات پر می‌کنند، بی‌تفاوت بود؟ این سیاست زمان جنگ تحمیلی نیز توسط دشمنان منطقه‌ای ایران دنبال شد؛ دکتر ظریف بارها اشاره کرده که در جنگ بین ایران و عراق، عربستان ۸۰ میلیارد دلار به صدام کمک کرد.

بنابراین این نکات را می‌توان علل اصلی نحوه سیاست‌ورزی ایران در منطقه دانست؛ سیاستی که توسط شهید سلیمانی پیش می‌رفت و پشتوانه‌ای برای قدرت دیپلماسی کشور بود.

گرچه شهادت او غم بزرگی بر دل همه دوستداران او در محور مقاومت و ملت ایران گذارد اما پیش از این نیز بسیاری از بزرگان مقاومت به شهادت رسیده بودند که شهادت هیچ‌یک نتوانست خللی در مشی سایر رهروان‌شان ایجاد کند. 

انتهای پیام