شهیدحاج‌قاسم سلیمانی به مثابه انسان الگوی امت اسلامی

به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از خبرگزاری مهر، متن زیر یادداشتی است که امیر ملکی، دانشیار گروه جامعه‌شناسی دانشگاه پیام نور و محمد رضا زهرایی دانشجوی دورۀ دکتری جامعه‌شناسی دانشگاه پیام نور تهران درباره شهید حاج قاسم سلیمانی نوشته اند: قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در پیدایش، ایده و معنای محوری امامان امت، اهداف، مأموریت‌ها، تقویم، زبان، رسانه و ارتش و نیروی نظامی، واجد ویژگی‌های ضدامپریالیستی، جهانی و بدون مرز بودن، اتحاد مستضعفین عالم در مقابل امپراطوری و تعامل با غیر مسلمانان است. این همان برنامۀ ضد امپراطوری هارت و نگری خواهد بود؛ با این تفاوت که سوژه‌های مُقَوِّم امپراطوری تا زمانی که به خودآگاهی آلت دست‌شدن چرخ‌های امپراطوری نرسیده‌اند، از دایرۀ مستضعفین خارج خواهد بود.

چکیده

اهمیت شهادت سردار سپهبد قاسم سلیمانی به عنوان فرمانده سپاه قدس، که جهان او را به عنوان قهرمان مبارزه با تروریسم جهانی داعش می‌شناسد، ما را واداشت به این پرسش که ایشان دارای چه ویژگی‌هایی بوده است، که ایالات متحده فرمان ترور او را صادر کرد، پاسخ دهیم، و آیا او دارای ویژگی‌های سوژگی بسیج‌کنندۀ امت اسلامی در مبارزه با امپریالیسم یا امپراطوری بوده است؟ برای پاسخ به این سوال، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، پیام رهبر معظم انقلاب اسلامی، آیت الله خامنه‌ای، درباره حادثه شهادت ایشان و برخی از پیام‌های سران کشورها و گروه‌ها دربارۀ شهادت ایشان را تحلیل مضمون کردیم. براساس چارچوب مفهومی امپراطوری هارت و نگری و مفهوم امت اسلامی در نظریۀ جهان‌های اجتماعی حمید پارسانیا و جای‌گزینی مفهوم مستضعفین به جای انبوه خلق، در پی پاسخ و تبیین برآمدیم. براساس نتایج به دست آمده، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران واجد ویژگی‌های جهانی، ضد امپریالیستی و بدون مرز بودن، اتحاد مستضعفین عالم در مقابل امپراطوری و تعامل با غیر مسلمانان است، که با تفاوت‌هایی منطبق بر برنامۀ ضد امپراطوری هارت و نگری خواهد بود. هم‌چنین، حاج قاسم یک شخصیّت ملی و تربیت‌یافتۀ مکتب امام خمینی است که با بسیج امت اسلام بر بستر جهاد جهانی در مقابل امپراطوری با محور ایالات متحده درک می‌شود.

بیان مسأله

صبح روز جمعه نوار مشکی‌رنگی در حاشیۀ برنامه‌های شبکه‌های مختلف رسانۀ ملی پدیدار شد و به سرعت تصویر شهید حاج قاسم سلیمانی، شبکه‌های اجتماعی مجازی را فراگرفت. سپهبد قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس، در خاک عراق هدف حملۀ موشکی و پهبادی قرار گرفت، و با گذشت اندکی زمانی، ایالات متحده و سپس ترامپ رسماً مسئولیت فرمان این ترور را به عهده گرفتند. او از مفهوم «بازدارندگی» و «مبارزه با تروریسم» برای توجیه اخلاقی این ترور استفاده کرد. حجم بسیار زیاد پیام‌های سران کشورها در محکومیت و ابراز نگرانی افکار عمومی جهان نشان از اهمیت بسیار زیاد این پدیده دارد. جهان؛ حاج قاسم سلیمانی را یک ابر مرد ایرانی در مبارزه و محو داعش می‌دانست. آنچه ذکر شد، برخی از ویژگی‌های آشکار این سردار ایرانی بود. بنابر اهمیت این عملیات تروریستی در تقابل نیروهای جهانی، در این مقاله در صدد پاسخ به این سوال هستیم که چه ویژگی‌هایی از حاج قاسم سلیمانی باعث ترور او شد؟ به نظر ما فرض بسیج‌کنندگی امت اسلامی علیه امپراطوری باعث ترور وی شد.

مبانی نظری

ما در این مطالعه با بهره‌گیری از مفهوم جهان – وطن‌گرایی کاستلز (۱۳۹۶) که از تقاطع ابعاد تحول فرهنگی دو گانۀ جمع‌گرایی و جهانی‌شدن حاصل می‌شود، مفهوم امت اسلامی را به عنوان یک مفهوم قرآنی صورت‌بندی می‌کنیم و سعی می‌نمائیم آن را در بستر مفهوم قدرت-مقاومت فوکو در مقابل مفهوم «امپریالیسم» یا «امپراطوری» هارت و نگری (۱۳۹۱) برای الگوی سوژگی امت اسلامی استفاده کنیم. سپس، ویژگی‌های سوژگی امت اسلامی را در خلال پیام‌های آیت الله خامنه‌ای، سران برخی کشورها، شخصیت‌ها و رسانه‌ها دربارۀ توصیف شخصیت شهید قاسم سلیمانی و تحلیل محتوای این پیام‌ها استخراج کنیم.

امپراطوری

هارت و نگری براساس ایدۀ به روزکردن مارکسیسم در یک شکل جدید، مفاهیمی را برای تبیین ساختمان سیاسی امروز صورت‌بندی می‌کنند. هر چند برخی از گزاره‌های هارت و نگری دارای تعارض با شواهد تجربی جدید است، ولی عناصر مفهومی‌ای ارائه می‌دهند که برای پاسخ به سوال این مقاله مفید خواهد بود. هارت و نگری معتقدند که تحولات اخیر کار تولیدی و تمایل فزاینده به غیر مادی شدن و انتقال نیروی کار کارگران یدی و کارخانه‌ای به نیروی کار فکری و غیر مادی و ارتباطی، نیازمند نظریۀ سیاسی جدیدی دربارۀ ارزش است تا بتواند مسألۀ انباشت جدید ارزش در کانون بهره‌کشی سرمایه‌دارانه را مرکز تحلیل خود قرار دهد. بعد از یک نظریۀ جدید ارزش، باید یک نظریۀ جدید سوبژکتیویته که از طریق دانش، زبان و ارتباط عمل می‌کند، صورت‌بندی کرد (هارت و نگری ،۱۳۹۱: ۷۰). هارت و نگری در تکمیل این نظریه، آن را بدین شکل توضیح می‌دهند: «کار ارتباطی تولید صنعتی که به تازگی با شبکه‌های اطلاعاتی مرتبط گردیده است؛ کارِ تعاملیِ تحلیل نمادین و حل مسأله و کار تولیدی و دست‌کاری عواطف است.» (هارت و نگری ،۱۳۹۱: ۷۱).

آن‌ها، شرکت‌ها، دولت‌ها و ملت‌ها را ابزاری برای ثبت جریان کالاها و پول و جمعیت‌هایی که آنان را به وجود آورده‌اند، قرار می‌دهند. دستگاه پیچیده‌ای که سرمایه‌ها را برمی‌گزینند و ترفندهای پولی و مالی را جهت می‌دهند و شالوده‌بندیِ زیستی – سیاسی جهان را تعیین می‌کنند. در مرحلۀ جهانی تمام اشکال زیستی – سیاسی به هیئت پولی درآمده؛ انباشت کنید، انباشت کنید، این است راه موسی و پیامبرانتان (هارت و نگری ،۱۳۹۱: ۷۴).

فرضیۀ اصلی هارت و نگری این است که حاکمیّت شکل جدیدی دارد، که مرکّب از مجموعۀ ارگانیسم‌های ملی و فراملی‌ای است که حول منطق واحد فرمانروایی، متحد می‌شوند. این شکل جدید، حاکمیّت جهانی امپراطوری است. عبور به امپراطوری در پایان دولت مدرن انجام می‌شود. برخلاف امپریالیسم، امپراطوری هیچ مرکز قدرت سرزمینی‌ای را بنا نمی‌نهد و دستگاه فرمانروایی غیر متمرکز و غیر سرزمینی است که به طور فزاینده قلمرو یک‌پارچۀ جهانی را در مرزهای وسیع و گشوده خود به هم می‌آمیزد.

این دو معتقدند هیچ دولت ملی نمی‌تواند کانون یک برنامۀ امپریالیستی باشد، ولی «ایالات متحده» موقعیت ممتازی در امپراطوری دارد. این موقعیت ممتاز ناشی از بنیان‌های امپراطوری قانون اساسی ایالات متحده است. هم قانون اساسی و دستگاه تقنین و هم قانون مادی صورت‌بندی نیروهای اجتماعی که با هدف مرزهای باز و گسترده صورت می‌گیرد (هارت و نگری ،۱۳۹۱: ۲۹). امپراطوری به عنوان یک مفهوم نظری است که هیچ مرزی ندارد، در یک بستر تاریخی خود را عرضه نمی‌کند، بلکه تاریخ را به حالت تعلیق درمی‌آورد و خود را در خارج از پایان تاریخ قرار می‌دهد. در نهایت امپراطوریِ جهان، حیات لازم خود را خلق می‌کند که نمودار شکل زیست – قدرت است. این دو، مفهوم انبوه خلق را در مقابل امپراطوری قرار می‌دهند؛ یعنی انبوه خلق که خود نیروی مناسبات تولیدی امپراطوری است، توانایی ایجاد یک سازمان ضد امپراطوری را دارد. هارت و نگری استراتژی‌های محلی و مبتنی بر سرزمین را برای مقابله با امپراطوری مانع تلقی می‌کنند و معتقد به بسیج قدرت انبوه خلق جهانی هستند. هارت و نگری می‌گویند: «در برابر امپراطوری به طور مؤثّر در سطح عمومیت خود آن و با فشار آوردن بر فراشدهایی که ارائه می‌دهد، برای کنارگذاشتن محدودیت‌های کنونی آن می‌توان ایستاد. باید این چالش را قبول کنیم و یاد بگیریم که جهانی بیاندیشیم و جهانی عمل کنیم.» (هارت و نگری ،۱۳۹۱: ۲۹۷).

از نظر هارت و نگری ابزارهای کنترل امپراطوری بمب، پول و اتر (ether) است. اتر همان مدیریت ارتباط، ساخت‌بندی نظام آموزشی و تنظیم فرهنگ است که به نظر می‌رسد قدرت هر سه در دست ایالات متحده است (هارت و نگری ،۱۳۹۱: ۴۷۱-۴۷۲). زَرّادخانۀ زور مشروع برای مداخلۀ امپراطوری بسیار وسیع است و غیر از مداخلۀ نظامی، مداخلۀ اخلاقی و حقوقی را نیز شامل می‌شود. قدرت مداخلۀ امپراطوری را نه با سلاح مرگ‌بارش، بلکه با ابزارهای اخلاقی‌اش، باید شناخت. این ابزارها به وسیلۀ رسانه‌های خبری و NGO ها اِعمال می‌شود. این سازمان‌ها بدون خشونت آشکار و مرز و ارتش جنگی دریوزگی امپراطوری را می‌کنند و با «زبان» ابتدا دشمن خود را محرومیت ( privation) و سپس، گناه تلقی می‌کنند. آنچه را امپراطوری دشمن قلمداد می‌کند، بیش‌تر تهدیدات ایدئولوژیک است تا تهدید نظامی. مداخلۀ اخلاقی نقش یک اقدام مقدماتی برای مداخلۀ نظامی را دارد. مداخلۀ نظامی را ایالات متحده به طور یک‌جانبه دیکته می‌کند و از هم‌پیمانان خود می‌خواهد که فرایند بازدارندگی نظامی و یا سرکوب دشمن امپراطوری را اجرا کنند. این دشمنان «تروریست» نامیده می‌شوند. (هارت و نگری ،۱۳۹۱: ۸۱).

امت

کاستلز در تحلیل تحولات فرهنگی جهان بر اساس نظریۀ جامعه – شبکه‌ای در ترکیب ارزش‌های جمع‌گرایی و جهانی‌شدن از چهار ترکیب استفاده می‌کند و معتقد است که این ترکیب‌ها، فرهنگ جهان – وطنی را توضیح می‌دهد. این فرهنگ، اشتراک‌سپاری ارزش‌های مشترک را به دنبال دارد. براساس آن، جامعه‌ای ایجاد می‌شودکه فراتر از مرزها و به یک اصل برتر وابسته است. این همان چیزی است که در «امت اسلامی» خود را نشان می‌دهد. (کاستلز، مانوئل، ۲۰۰۷: ۱۹۲). امت واژه‌ای قرآنی است که اغلب به معنای جماعتی از انسان‌هایی به کار رفته است که افراد آن با یکدیگر روابط فکری، عقیدتی و رفتاری دارند. قرآن برای نامیدن تجمعات انسانی از واژه‌های «فِرَق»، «طائفه»، «جمع»، «حزب» و «امت» استفاده کرده است. ولی امت در بیان قرآنی جماعتی از انسان‌هاست که یک نظام معنایی را قصد و باور داشته و بر اساس آن عمل می‌کنند. هر امتی اجل و مدتی معیّن دارد و آئین و مناسکی ویژه که بر اساس آن عمل جمعی انجام می‌دهد و در مقابل آن نیز پاداش و جزا می‌بیند و رهبر و پیشوایی که به توحید و نفی طاغوت دعوت می‌کند و در صورت پذیرش امت، در میان آن‌ها می‌تواند به قسط حکمرانی و قضاوت کند (یوسف زاده، حسن و همکاران، ۱۳۹۴: ۱۸۳-۱۸۵).

انسانی که در عالم مادی قرار دارد، براساس انگیزه‌ها، علایق و ارادۀ خود به سوی معانی مجرد حرکت می‌کند. و با ادراک آن‌ها، با آن‌ها متحد شده و آن معانی را به عرصۀ حیات انسانی می‌کشاند. پس از اتحاد فرد با معانی، بدون اینکه معانی موطن و الزامات خود را از دست دهند، در عرصۀ ذهن و سپس، رفتار امتداد می‌یابند. بنابراین، انسان معانی را از مسیر وجودی خود به افق رفتار و کنش روزانه منتقل می‌کند. (پارسانیا، حمید ۱۳۹۱: ۱۱۹).

انسان برای تولید یک معنا ناگزیر به پیوند با معانی دیگری می‌باشد، که علیت و زمینه‌ساز آن معنی هستند و از معانی دیگری که در تعارض با این معنا هستند، روی‌گردان می‌شود.انسان‌ها علاوه بر اینکه زیست – جهان فردی خود را براساس معانی منتخب خود سامان می‌دهند، در جهت بسط آن در بقیۀ هم‌نوعان در سطح اجتماعی هم برمی‌آیند. هم‌چنین در سطح اجتماعی، اتحاد با معنی، شدت و ضعف دارد؛ چنانچه بر اساس این دیدگاه، امام کسی است که با شدت بیشتری با معنا متحد شده است. هم‌چنین، امت بر محور معنا شکل می‌گیرد و چون معنا زمانی و مکانی نیست، امت نیز فارغ از مرزهای زمان و مکان شکل می‌گیرد. بدین معنی که حوزۀ ارتباط اعضای یک امت با یکدیگر لزوماً ارتباط و تعامل حسی و تاریخی و جغرافیایی نیست، بلکه درونی است. ممکن است افرادی در یک گوشۀ دنیا با افرادی در گوشۀ دیگر در یک امت قرار گیرند؛ همچنان که افرادی در یک دورۀ تاریخی با افرادی در دورۀ دیگر نیز در یک امت قرار گیرند. بر اساس رویکرد حجت الاسلام حمید پارسانیا سه ویژگی اساسی امت عبارتند از:

ایمان: باور به یک نظام معنایی مشترک عمل: حرکت بر اساس نظام معنایی امام: رهبری و هدایت مشترک

بنابراین، امت جماعتی از انسان‌هاست که با الگوگیری از امام خود، به یک نظام معنایی باور داشته و با نظام معنایی تولید او کنش فردی و جمعی خود را تنظیم می‌کنند و در جهت ایده‌آل‌ها حرکت می‌کنند. (پارسانیا، حمید ۱۳۹۱: ۱۴۷-۱۷۵).

امت به عنوان یک سازمان اجتماعی بر جامعه‌گرایی و جمع‌گرایی مبتنی بر معتقدات اسلامی تاکید دارد و نه بر فردگرایی. انسجام اجتماعی مبتنی بر حقوق الهی است نه حقوق طبیعی. اسلام ایدئولوژی‌ای است که بر هیچ شاکلۀ متمرکزی دلالت ندارد، ولی یکتاپرستی آن بر نظم اجتماعی واحد طرفدار جهان‌شمولی اصول اخلاقی دلالت دارد. و امت فراتر از دولت – ملت‌های مدرن است.مولانا (۱۳۸۹ ص ۱۲۲).

چارچوب مفهومی برای پاسخ به سوال پژوهش

در صورتی که امپراطوری را یک مفهوم نظری برای توصیف ساخت سیاسی این دوره در نظر بگیریم، بدین معنی که شبکه‌ای از شرکت‌ها، مؤسسات، سازمان‌های غیر دولتی، سازمان‌های بین المللی و برخی از دولت‌ها در نظر بگیریم که ایالات متحده در این میان، جایگاه محوری و ممتازی دارد و نوعی حکمرانی بدون مرز جهانی را تنظیم می‌کند؛ در این صورت، هرچند هارت و نگری «انبوه خلق» را به عنوان نیروی ضد امپراطوری در نظر می‌گیرند که شامل همۀ بیگانگان و ملت‌های تحت ستم یا گروه‌های آسیب دیده باشند، ولی ما می‌توانیم علی‌رغم نظر هارت و نگری و بنا به عللی که به زودی دربارۀ آن استدلال خواهیم کرد، به جای آن، مفهوم «مستضعفین» را که همان عناصر مفهومی را دارد، قرار دهیم. انبوه خلق مفهومی است که هارت و نگری به مجموعه‌ای از افراد و گروه‌های تحت ستم امپراطوری نسبت می‌دهند. این گروه‌ها، همان‌ها هستند که در جریان اعتراضات ۱۹۶۸ فرانسه وارد عرصۀ نظری عموماً جامعه‌شناسی شدند. در این میان، برخی گروه‌هایی وجود دارند که همواره عناصر اصلی امپراطوری _به طور ایدئولوژیک_ آن‌ها را درجهت منافع خود در نظر می‌گیرد و تبلیغ می‌کند. ولی آنچه ما در مفهوم مستضعفین مستتر می‌بینیم، به خودآگاهی درباره استثمارشدگی و سوژۀ بردگی و بهره‌کشی‌شدن رسیده‌اند و دیگر نمی‌خواهند در این مفهوم باقی بمانند و اراده دارند این نظم تحمیلی را پاره کنند. مستضعفین به دلیل گستردگی معانی محوری، توانایی بسیج عمومی ندارند؛ بدین ترتیب باید یک بخش از مستضعفین که مخرج مشترک بزرگ‌تری از معنا را دارند، بسیج عمومی ضد امپراطوری را ترتیب دهند، با این قید که روابط قدرت را به نفع آحاد توزیع کنند. به نظر ما «امت اسلامی» توانایی تحمل این مخرج مشترک را دارد. همان طور که قبل‌تر اشاره شد، امت به دلیل وحدت معنایی که دارد، زمانی و مکانی نیست و توانایی فرارفتن از مرزهای زمان و مکان را دارد.

فرامرزی بودن امپراطوری مستلزم این است که نیروی ضد امپراطوری هم فرامرزی باشد، یعنی مرز دولت – ملت را وانهد. اسیر شدن در مرزهای دولت – ملت خواستۀ امپراطوری برای گسترش سلطه است. بنابراین، باید نیروی ضد امپراطوری ویژگی جهانی شدن و فرامرزی بودن داشته باشد، و همانطور که اشاره کردیم، امت این ویژگی را دارد.

اگر چه نیروی ضد امپراطوری نباید مقیّد به مرزهای ملی باشد، ولی همان طور که امپراطوری یک کشور را برای تسهیل و گسترش ملزومات حکمرانی جهانی و الگوی جهانی این حکمرانی نیاز دارد، برای نیروی ضد امپراطوری یک دولت با این ویژگی‌ها نیاز است. امامان انقلاب اسلامی که در بستر جغرافیای ایران ظهور کردند، یکی از عناصر امت اسلامی می‌باشند. به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی با اصول و ایدۀ امامان انقلاب اسلامی این نیاز را برطرف کند.

یکی از ویژگی‌های دولت‌ها برای قرارگیری در شبکۀ نیروهای ضد امپراطوری؛ وجود ویژگی‌های جهانی در قانون اساسی و تأسیس نهادهای تقنینی و سازمان‌ها و مؤسسات جهانی است. ما در این پژوهش بررسی می‌کنیم که قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به چه میزان ویژگی جهانی دارد. همچنین، در نهایت بررسی می‌کنیم ایالات متحده و دیگر مؤسسات جهانی رأس امپراطوری، کدام نیرو را دشمن اصلی خود می‌دانند و بیش‌ترین هزینه‌ها را برای سرنگونی آن انجام می‌دهند.

در نهایت باید بررسی کنیم که الگوی سوژگی امت اسلامی به عنوان یک کنشگر فعال ضد امپراطوری، باید دارای چه ویژگی‌هایی باشد؟ آیا حاج قاسم سلیمانی به عنوان یک کنشگر فعال امت اسلام دارای این ویژگی‌هاست؟

روش پژوهش

روش تحقیق در این مطالعه روش کتابخانه‌ای و تحلیل مضمون می‌باشد. بر اساس چارچوب مفهومی برای پاسخ به سوالات پژوهش، تحلیل مضمون قانون اساسی و پیام رهبری معظم انقلاب اسلامی آیت الله خامنه‌ای را برای شهادت حاج قاسم سلیمانی انجام دادیم. هم‌چنین، پیام دونالد ترامپ در توجیه ترور حاج قاسم سلیمانی و پیام‌های سران کشورها و احزاب و گروه‌ها را تحلیل مضمون کردیم که به طور اجمالی نتایج آن را برای بحث و تحلیل در جدول شمارۀ ۱ و ۲ آورده‌ایم.

تحلیل و بحث نظری

بر اساس چارچوب نظری، در ابتدا با بررسی قانون اساسی به این پرسش پاسخ می‌دهیم که آیا امامان و عناصر تقنینی جمهوری اسلامی ایران ویژگی‌های جهانی امت اسلامی به مثابه نیروی ضد امپراطوری را دارا هستند؟ سپس، به این پرسش پاسخ می‌دهیم که مبتنی بر عناصر فوق، حاج قاسم سلیمانی دارای چه ویژگی‌هایی است که از او می‌توان به الگوی کنشگر فعال امت اسلامی به مثابه نیروی ضد امپراطوری نام برد؟

ویژگی‌های جهانی قانون اساسی جمهوری اسلامی:

جدول ۱ ویژگی‌های جهانی قانون اساسی

تحلیل مضمون قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به عنوان بالاترین سند رسمی و حقوقی این کشور که در جدول شمارۀ ۱ آمده است، نشان می‌دهد که دولت – کشور ایران دارای اهداف و ویژگی‌های جهانی و اسلامی در سطح امت جهانی اسلام است. امامان و رهبران که ایده‌های آن‌ها در قانون اساسی نمودار شده، اصل آغاز انقلاب اسلامی ایران را مبتنی بر مبارزه با وابستگی به امپریالیسم جهانی تبیین کرده‌اند. وظیفۀ اتحاد مستضعفین در قالب نیروی ضد امپراطوری از اهداف جمهوری اسلامی ایران تعریف شده است، و حتی بخشی از وظایف رسانه ملی به امر جهانی اختصاص یافته است. ایدۀ امامان انقلاب اسلامی به عنوان یکی از عناصر امت اسلامی، از مُقَوِّمات نیروی ضد امپراطوری خواهد بود. زبان مشترک، تقویم و ارتش از دیگر مقوّمات نیروی جهانی ضد امپراطوری است که به صراحت در این قانون آمده است. برای همین، یک نهاد نظامی به نام «نیروی سپاه قدس» وظیفۀ اختصاصی برون‌مرزی را برعهده دارد. بدین ترتیب، حاج قاسم سلیمانی به عنوان یک فرمانده ارتش مکتبی در قالب سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و فرمانده نیروی برون‌مرزی قدس، از نظر قانون اساسی وظیفۀ جهاد در راه خدا و مبارزه در راه گسترش حاکمیت قانون خدا در جهان را خواهد داشت. به این معنی که قانون اساسی دولت_ کشور ایران چارچوب الگوی سوژگی امت اسلامی را در اختیار ملت ایران قرار می‌دهد و توانایی تولید کنشگران فعال جهانی تحت عنوان امت در راه مبارزه با امپراطوری را دارد.

جدول ۲ تحلیل مضمون پیام آیت الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب برای شهادت حاج قاسم سلیمانی

همچنان که امام در امت اسلامی نقش محوری دارد، در بسیج نیروی ضد امپراطوری هم همین نقش را دارد. با این وصف، تحلیل محتوای پیام امام انقلاب اسلامی دربارۀ شهادت حاج قاسم سلیمانی، که در قوانین اساسی جمهوری اسلامی ایران جایگاه حقوقی دارد، ضرورت دارد. نتیجۀ تحلیل محتوای این پیام در جدول شمارۀ ۲ آمده است. بدین ترتیب، حاج قاسم سلیمانی در بیان آیت الله خامنه‌ای به عنوان یک شخصیت ملیِ متأثر از تربیت مکتب انقلاب اسلامی که دارای ویژگی جهانی و اسلامی در سطح امت جهانی اسلامی معنا شده است.

جدول ۳ تحلیل مضمون برخی پیام‌های شخصیت‌ها و گروه‌های بین المللی و ملی

هم‌چنین، مطابق جدول ۳، تحلیل مضمون پیام‌های رسانه‌ها دربارۀ شهادت حاج قاسم سلیمانی نشان می‌دهد که شخصیت‌ها و رسانه‌ها و گروه‌های مقاومت و احزاب، حاج قاسم سلیمانی را با ویژگی‌های جهانی و اسلامی معنا کرده‌اند.

انسان برای تولید یک معنا ناگزیر است خود را با معانی دیگری که علیت و زمینه‌ساز آن معنی هستند، پیوند دهد و از معانی دیگری که در تعارض با آن معنا هستند، روی‌گردان شود. این بدین معنی است که تقابل در ساخت امت وجود دارد و ماهیتاً می‌تواند نیروی ضد امپراطوری باشد.

نتیجه‌گیری

بدین ترتیب، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در پیدایش، ایده و معنای محوری امامان امت، اهداف، مأموریت‌ها، تقویم، زبان، رسانه و ارتش و نیروی نظامی، واجد ویژگی‌های ضدامپریالیستی، جهانی و بدون مرز بودن، اتحاد مستضعفین عالم در مقابل امپراطوری و تعامل با غیر مسلمانان است. این همان برنامۀ ضد امپراطوری هارت و نگری خواهد بود؛ با این تفاوت که سوژه‌های مُقَوِّم امپراطوری تا زمانی که به خودآگاهی آلت دست‌شدن چرخ‌های امپراطوری نرسیده‌اند، از دایرۀ مستضعفین خارج خواهد بود. نه اینکه کسی بخواهد آن را خارج از این مفهوم قرار دهد، بلکه این سوژه‌ها حیات خود را در جبهۀ امپراطوری همواره پی خواهند گرفت.

هم‌چنین، با تحلیل محتوای پیام رهبر انقلاب اسلامی ایران دربارۀ شهادت حاج قاسم سلیمانی، حاج قاسم یک شخصیت ملی و تربیت‌یافتۀ مکتب امام خمینی است که در بسیج امت اسلام بر بستر جهاد جهانی در مقابل امپراطوری حامی تروریسم درک می‌شود. هم‌چنین، آنچه در پیام سران کشورها، احزاب و جنبش‌های جهانی دیده می‌شود، حاوی نقش مبارزۀ جهانی که یک طرف آن ایالات متحدۀ آمریکا قرار دارد، بیان می‌شود. هارت و نگری قبل‌تر بر جایگاه ممتاز و محوری آمریکا در امپراطوری تأکید کرده بودند. هم‌چنین، این نظریه با بیان دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، تأیید می‌شود، وفتی که حاج قاسم سلیمانی را دشمن خطاب می‌کند. با این وصف، باید به ادعای هارت و نگری بار دیگر رجوع کرد. آن‌جا که نشان دادند که امپراطوری با یک سازوکار اخلاقی و حقوقی در پی گناه معرفی کردن رفتار نیروهای مخالف خود است تا بتواند اقدام نظامی و حقوقی خود را توجیه کند. همین شواهد تجربی، اعم از بی‌سابقه بودن تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران، مخصوصاً در حوزۀ پول و ارز، هزینه‌های سرسام‌آور در حوزۀ اتر و رسانه و سهم تأسیس و فعالیت رسانه‌های فارسی زبان و مداخلۀ نظامی همانند هدف قرار دادن هواپیمای مسافربری ایران، برنامه‌ریزی نظامی پیرامون ایران برای مداخلۀ نظامی در دوره‌های مختلف، نشان روشنی برای این ادعاست که ایالات متحده و هم‌پیمانانش بزرگ‌ترین دشمن خود را ایران و ایدۀ مرکزی رهبران آن می‌دانند. پس، بسیج نیروهای ضد امپراطوری در قامت جمهوری اسلامی ایران و امت‌سازی آن خوش می‌آید. بی‌تردید حاج قاسم سلیمانی براساس تطابق با ویژگی‌های پیش‌تر گفته شدۀ امت اسلامی، الگوی سوژگی نیروی ضد امپراطوری یا مستضعفین جهان خواهد بود.

منابع

پارسانیا، حمید (۱۳۹۱) جهان‌های اجتماعی، قم، نشر معارف.

یوسف‌زاده، حسن؛ اسلامی تنها؛ اصغر و غمامی، محمد علی (۱۳۹۴) ارتباطات جمعی از منظر اسلام، الگوی رسانۀ مطلوب، تهران، مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.

کاستلز، مانوئل (۱۳۹۶) قدرت ارتباطات، حسین بصیریان جهرمی، تهران، انتشارات علمی فرهنگی.

نگری، آنتونیو؛ هارت، مایکل (۱۳۹۱) امپراتوری، رضا نجف‌زاده، تهران، قصیده‌سرا.