روزه داری تمرین اخلاص و صبر است/ تأثیر روزه بر استجابت دعا

به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از خبرگزاری مهر، متن زیر مشروح خطبه های نماز جمعه هامبورگ به امامت آیت الله رضا رمضانی است که در ادامه می خوانید؛

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله ربّ العالمین و الحمد لله الذی لا مُضادّ له فی مُلکه و لا مُنازِعَ لَهُ فی أمره. الحمد لله الذی لا شریک لَهُ فی خلقه ولا شبیه لَهُ فی عَظَمَتِه (جزء من دعاء الإفتتاح) وصلّی الله علی سیدّنا ونبیّنا محمّد صلّی الله علیه وعلی آله الطاهرین واصحابه المنتجبین. 

عبادالله ! أُوصیکم و نفسی بتقوی الله و اتّباع امره و نهیه.

یکی از بهترین فرصت هایی که هر مسلمانی می تواند با خدای خود انس و خلوت داشته باشد ماه مبارک رمضان است، چراکه همۀ مسلمانان با اجابت دعوت خدای متعال، به میهمانی و ضیافت ذات اقدس ربوبی راه می یابند. لذا این فریضۀ الهی هر ساله مورد تأکید قرار می گیرد برای این که آثار و فوائد زیادی را در پی دارد.

آثار روزه داری

یکی از آثار بسیار مهم روزه رفع کاستی ها در بُعد بندگی و رابطه با خدا است، زیرا انسان روزه دار تمرین اخلاص و تربیت نفس می کند، و خود را برای رشد و تکامل و ترقی بهتر و بیشتر مهیا می سازد. و روح خود را با روزۀ واقعی به خدا نزدیکتر می نماید. آثار روزه به اندازه ای زیاد است که هر کدام از آن آثار می تواند انگیزه ای بسیار مهم برای انجام این واجب الهی گردد. به عنوان نمونه در بُعد فردی سلامتی بدن و روح را در پی دارد. و در بُعد اجتماعی توجّه به فقراء، یاد مرگ و معاد، را در بر دارد که خود این موضوع در تقویت عقیده انسان نسبت به این مهم، بسیار اثر گذار است. روزه داری آثار بسیار و جنبه ها و ابعاد مختلفی است، که پرداختن به همۀ آنها بحث را به درازا می کشاند. به همین جهت روزه از مهم ترین عبادات دانسته شده است، چرا که در بیان نورانی از امیر المؤمنین(ع) ـ که از نبی مکرم اسلام(ص) نقل می کند ـ در این خصوص آمده است: «قال الله یَا أَحْمَدُ إِنَّ الْعِبَادَهَ عَشَرَهُ أَجْزَاءٍ تِسْعَهٌ مِنْهَا طَلَبُ الْحَلَال […] ‏قالَ: یا رَبِّ وَ ما اَوَّلُ الْعِبادهِ؟ قالَ یا اَحْمَدُ: اَوَّلُ الْعِبادَهِ اَلصَّمْتُ وَ الصّومُ. قال هل تعلم یا احمد وَ ما میراثُ الصَّوْمِ؟ قالَ لا یا رَبِّ؛ قالَ: مِیرَاثُ الصَّومِ قِلَّهُ الْأکْلِ وَ قِلَّهُ الْکَلَامِ؛ خداوند متعال به پیامبر(ص) خطاب کرد و فرمود: که احمد، عبادت، ده چیز است که نه جزء آن در طلب روزی حلال است… پیامبر(ص)  عرضه داشت که پروردگارا مهم ترین عبادت چیست؟ ندا رسید مهم ترین عبادت روزه است. سپس فرمود: ای احمد، آیا می دانی میراث روزه داری چیست؟ پیامبر عرضه داشت خیر. ندا رسید میراث روزه، کم خوردن و کم گفتن است».[۱]

جایگاه اخلاص در عبادات

یکی از مشکلات جدّی که در بسیاری از عبادات یک مسلمان با آن مواجه است، موضوع «اخلاص» و کار را برای خدا انجام دادن است. زیرا بسیاری از انسان ها اعمالی نظیر: صدقه دادن، و اطعام دادن، و… را انجام می دهند، اما آنچه که اساس است ـ یعنی اخلاص و ماندگاری عمل ـ در آن وجود ندارد. بنابراین باید تلاش کرد آنچه را انجام می دهد هم در حد توانش و هم بقائش خالص برای خدای تعالی باشد، تا آنچه انجام پذیرفته ماندگار شود. «وَ یَبْقی‏ وَجْهُ رَبِّکَ ذُو الْجَلالِ وَ الْإِکْرام‏؛ و تنها ذات ذو الجلال و گرامی پروردگارت باقی می‏ماند!».[۲] لذا با  توجه به آموزه های دینی آدمی می بایست هرکاری را که انجام می دهد آن را برای رضایت  خدای متعال انجام دهد. چرا که به طور حتمی چنین کاری ماندگار خواهد بود چه اینکه آیه شریفه می فرماید: «إِنَّما نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لا نُریدُ مِنْکُمْ جَزاءً وَ لا شُکُوراً؛ ما شما را بخاطر خدا اطعام می‏کنیم، و هیچ پاداش و سپاسی از شما نمی‏خواهیم!».[۳]

ترک عمدی روزه و عذاب الهی

یکی از نکاتی در مسأله روزه داری باید مورد توجّه قرار گیرد این است که ظرفیت روزه به اندازه ای زیاد است که اگر این واجب الهی به عمد ترک شود، قطعاً عذاب الهی را در پی خواهد داشت. همچنین چنین فردی در زندگی شخصی خود آرامش روحی و بسیاری از نیکی ها را از دست خواهد داد، و در حقیقت مایۀ خسران و ضرر وی خواهد شد. به همین جهت پیامبر اکرم(ص) با بیانی شیوا و بسیار زیبا در آخرین جمعۀ ماه مبارک شعبان، دربارۀ اهمیت و خصوصیات ماه مبارک رمضان، خطبه ای ایراد فرموده اند که مناسب است همیشه مورد تبیین و بررسی قرار گیرد. لذا به جهت اختصار فقط به فراز اوّل خطبه برای درک بیشتر این ماه مبارک، اشاره خواهد شد. نبی مکرم اسلام(ص) در ابتدای این خطبه می فرمایند: «عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ(ع) قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ(ص) خَطَبَنَا ذَاتَ یَوْمٍ فَقَالَ أَیُّهَا النَّاسُ‏ إِنَّهُ‏ قَدْ أَقْبَلَ‏ إِلَیْکُمْ‏ شَهْرُ اللَّهِ‏ بِالْبَرَکَهِ وَ الرَّحْمَهِ وَ الْمَغْفِرَهِ شَهْرٌ هُوَ عِنْدَ اللَّهِ أَفْضَلُ الشُّهُورِ وَ أَیَّامُهُ أَفْضَلُ الْأَیَّامِ وَ لَیَالِیهِ أَفْضَلُ اللَّیَالِی وَ سَاعَاتُهُ أَفْضَلُ السَّاعَاتِ هُوَ شَهْرٌ دُعِیتُمْ فِیهِ إِلَی ضِیَافَهِ اللَّهِ وَ جُعِلْتُمْ فِیهِ مِنْ أَهْلِ کَرَامَهِ اللَّهِ أَنْفَاسُکُمْ فِیهِ تَسْبِیحٌ وَ نَوْمُکُمْ فِیهِ عِبَادَهٌ وَ عَمَلُکُمْ فِیهِ مَقْبُولٌ وَ دُعَاؤُکُمْ فِیهِ مُسْتَجَابٌ فَسَلُوا اللَّهَ رَبَّکُمْ بِنِیَّاتٍ صَادِقَهٍ وَ قُلُوبٍ طَاهِرَهٍ أَنْ یُوَفِّقَکُمْ لِصِیَامِهِ وَ تِلَاوَهِ کِتَابِهِ فَإِنَّ الشَّقِیَّ مَنْ حُرِمَ غُفْرَانَ اللَّهِ فِی هَذَا الشَّهْرِ الْعَظِیمِ وَ اذْکُرُوا بِجُوعِکُمْ وَ عَطَشِکُمْ فِیهِ جُوعَ یَوْمِ الْقِیَامَهِ وَ عَطَشَهُ وَ تَصَدَّقُوا عَلَی فُقَرَائِکُمْ وَ مَسَاکِینِکُمْ وَ وَقِّرُوا کِبَارَکُمْ وَ ارْحَمُوا صِغَارَکُمْ وَ صِلُوا أَرْحَامَکُمْ وَ احْفَظُوا أَلْسِنَتَکُم‏؛ روزی، پیامبر خدا برای ما خطبه خواند و فرمود: «ای مردم! ماه خدا با برکت و رحمت و آمرزش، به شما روی آورده است؛ ماهی که نزد خدا برترینِ ماه‏ها، روزهایش بهترینِ روزها، شب‏هایش برترینِ شب‏ها، و ساعاتش بهترینِ ساعت ‏هاست.‏ ماهی که در آن به مهمانی خدا دعوت شده اید و بدین وسیله خداوند شما را گرامی داشته است. نفسهایتان در آن تسبیح و خوابتان در آن عبادت است. و اعمال شما در این ماه پذیرفته و دعای شما مستجاب است. پس با نیتهای خالص و دلهای پاک از خدا بخواهید که شما را در این ماه به روزه داری و خواندن قرآن کریم موفق گرداند. به درستی که شقی و دور از سعادت کسی است که در این ماه بزرگ از آمرزش الهی محروم ماند. با گرسنگی و تشنگی خود در این ماه، گرسنگی روز قیامت را به یاد آورید، و به فقیران و درماندگان رسیدگی کنید، و بزرگان خود را احترام نموده و بر کودکان خود مهربانی نمائید، و با خویشان خود به صلۀ رحم بپردازید، و زبانتان را از گفتار بیهوده نگاه دارید».[۴]

تمرین اخلاص و صبر، با روزه داری

انسان مسلمان با روزه داری نه تنها اخلاص را تمرین و تجربه می کند، بلکه صبر را نیز تجربه می کند. چنین انسانی با روزه، مقاومت را در برابر وسوسه های شیطان تمرین می کند و خود را برای بندگی خدا و استفاده بیشتر از معنویات آماده می نماید. از همین رو امام صادق(ع) در ذیل آیه شریفه: «وَ اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاهِ؛ از صبر و نماز یاری جویید».[۵] می فرماید: مراد از صبر روزه است.[۶] همچنین در  بیانی دیگر امام باقر(ع) از رسول خدا(ص) نقل می کنند که آن حضرت(ص) به جناب جابر بن  عبد الله در خصوص استقامت و مقاومت در برخی از موارد، فرموده اند: «یَا جَابِرُ هَذَا شَهْرُ رَمَضَانَ مَنْ صَامَ نَهَارَهُ وَ قَامَ وِرْداً مِنْ لَیْلِهِ وَ عَفَّ بَطْنُهُ وَ فَرْجُهُ وَ کَفَّ لِسَانَهُ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ کَخُرُوجِهِ مِنَ الشَّهْرِ فَقَالَ جَابِرٌ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا أَحْسَنَ هَذَا الْحَدِیثَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَا جَابِرُ وَ مَا أَشَدَّ هَذِهِ الشُّرُوط؛ ای جابر این ماه رمضان است کسی که روزها را روزه دار، و شب را در دعا باشد، و شکم و خواهشهای نفس و زبان خود را کنترل کند، از گناهان پاک و مبرا می شود بدان سان که از ماه رمضان خارج می گردد. جابر گفت: یا رسول الله(ص) چه وعدۀ نیکوئی است. پیامبر(ص) فرمود: چقدر این شروط دشوار و مشکل است».[۷]

تأثیر روزه بر استجابت دعا

یکی از مهمترین آثار ارزشمند معنوی و روحانی روزه داری استجابت دعا است، زیرا برای روزه دار حالاتی به وجود می آید که سبب می شود دعای انسان لقلقۀ زبان نباشد. بلکه از صمیم دل خواستۀ خود را از خدای تعالی بخواهد. لذا در روایتی نورانی از پیامبر اکرم(ص) نقل شده که در این باره فرموده اند: «أَرْبَعَهٌ لَاتُرَدُّ لَهُمْ دَعْوَهٌ حَتَّی تُفَتَّحَ لَهُمْ أَبْوَابُ السَّمَاءِ وَ تَصِیرَ إِلَی الْعَرْشِ الْوَالِدُ لِوَلَدِهِ وَ الْمَظْلُومُ عَلَی مَنْ ظَلَمَهُ وَ الْمُعْتَمِرُ حَتَّی یَرْجِعَ وَ الصَّائِمُ حَتَّی یُفْطِر؛ پیامبر اکرم(ص) فرمودند: دعای چهار گروه مستجاب می شود و ابواب رحمت آسمانی برابر دعای آنان گشوده و تا به عرش الهی راه می یابد، دعای پدر دربارۀ فرزند، دعای مظلوم علیه ظالم، زوار خانه خدا تا بازگردند و دعای شخص روزه دار تا افطار کند».[۸]

مراقبات شخص روزه دار

در ماه مبارک رمضان، برای این که روزه دار بتواند بهره های معنوی را از این ماه کسب کند می بایست مراقباتی را در این خصوص انجام دهد، لذا مهمترین مسائلی که باید به آن اهمیت بدهد آن است که نباید کاری کند که تلاش و زحمت خود را هدر دهد. زیرا برخی امور هستند که نه فقط روزه را، بلکه به سایر اعمال عبادی نیز به صورت جدّیی آسیب می زند، و تلاشهای فرد را بی اثر می کند. به عنوان نمونه: افرادی که روزه دار هستند، اما در عین حال غیبت می کنند، و یا به افرادی تهمت می‎ زنند، و یا دروغ می گویند، و یا انسان هایی بدزبان هستند و به دیگران ناسزاء می گویند، و یا اینکه از صفت رذیله ای مانند حسادت برخوردارند، و یا پدر و مادر و یا همسر خود را اذیت می  کنند؛ بدون تردید همۀ اینها باعث می شود که روزۀ انسان مورد قبول پروردگار متعال قرار نگیرد.

بنابراین شخص روزه دار باید مراقب رفتار و کردار و گفتار خود باشد تا آسیبی به روزه اش وارد نشود. بلکه با حفظ آداب و اسرار این واجب الهی مراقب همه حالات خود باشد، و خود را در مسیر ترقی و تعالی قرار دهد. و هر لحظه توفیق الهی را از خدای متعال مسألت نماید تا از همۀ آثار و فوائد روزه به اندازه ظرفیت و استعداد خود بهره مند شود. زیرا توجه به این امور قابلیت انسان را افزایش می دهد و خدای متعال کسانی را که قابلیت فیض و عنایت و زمینۀ رشد داشته باشند، از رحمت واسعۀ خود آنان را بهره مند می سازد. لذا همۀ این برکاتی که مرور شد به فراهم شدن این زمینه‎  ها ارتباط دارد.

سخن پایانی

از خدای متعال عاجزانه و ملتمسانه طلب می کنیم که ما را از روزه داران واقعی قرار دهد و توفیق درک این ماه پر برکت و عظیم را که بهترین و روحانی ترین شبهای سال را (شبهای قدر) در خود جای داده است به همه مسلمانان عالم عنایت فرماید؛ تا در روز عید فطر از خزائن غیب الهی جائزه های معنوی را همراه با درک بهترین حالات و نشاط روحی دریافت نمائیم.

[۱]. فیض کاشانی، محمد محسن، الوافی، ج۲۶، ص۱۴۷، اصفهان، کتابخانه امام أمیر المؤمنین(ع)، چ اول، ۱۴۰۶ق.

[۲]. الرحمن/۲۷.

[۳]. الانسان/۹.

[۴]. ابن بابویه(شیخ صدوق)، محمد بن علی، الأمالی، ص۹۳، ح۴، تهران، کتابچی، چ ششم، ۱۳۷۶ش.

[۵]. البقره/۴۵.

[۶]. عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیّاشی، ج۱، ص۴۳، ح۴۰، تهران، المطبعه العلمیه، چ اول، ۱۳۸۰ق.

[۷]. کلینی، محمد بن یعقوب ، الکافی، ج۴، ص۸۷، ح۲، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چ چهارم، ۱۴۰۷ق.

[۸]. همان، ج۲، ص۵۱۰، ح۶.