صفات رذیله تضعیف کننده ایمان است/ عوامل تکذیب انبیاء الهی

به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از خبرگزاری مهر، متن زیر مشروح خطبه های نماز جمعه این هفته هامبورگ است که در ادامه می خوانید؛ بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله ربّ العالمین و الحمد لله الذی لا مُضادّ له فی مُلکه و لا مُنازِعَ لَهُ فی أمره. الحمدالله الذی لا شریک لَهُ فی خلقه ولا شبیه لَهُ فی عَظَمَتِه (جزء من دعاء الإفتتاح) وصلّی الله علی سیدّنا ونبیّنا محمّد صلّی الله علیه وعلی آله الطاهرین واصحابه المنتجبین. 

عبادالله ! أُوصیکم و نفسی بتقوی الله و اتّباع امره و نهیه. 

افردای که در جامعه تلاش می کنند مؤمنانه زندگی کنند، ایمان در آن جامعه نقش مهمی را ایفاء می کند. لذا عواملی که در تقویت ایمان بسیار تأثیر دارند، باید در جامعه نهادینه شوند مانند: توجّه به دعا و رابطه با خدا، نماز و به ویژه نمازهای جمعه و جماعات و…، چراکه برخی از امور باعث ضعف و سستی ایمان می شوند. لذا همه باید تلاش کنند تا چنین اتفاقی نیفتد، و هر آنچه که سبب سستی ایمانی می شود تحقق نیابد، زیرا در جامعه ای که ایمان افرادش نشانه گرفته شود، کم کم از آموزه های دینی فاصله می گیرند و دین در آن جامعه کمرنگ می شود، و چه بسا در حاشیه زندگی بشر قرار گیرد. لذا مناسب است به عوامل تضعیف کنندۀ ایمان و در نتیجه سست ایمانی و بی ایمانی اشاره شود.

عوامل تضعیف کنندۀ ایمان

روشن و واضح است اساسی ترین عاملی که ایمان یک فرد مؤمن را نشانه می رود، گناه است. که باعث زنگار قلب شده و زمینه تردید و تکذیب آیات الهی را فراهم می سازد. چرا که قرآن کریم در تبیین این عامل مهم ایمان زدایی می ­فرماید: «وَ ما یُکَذِّبُ بِهِ إِلاَّ کُلُّ مُعْتَدٍ أَثیمٍ إِذا تُتْلی‏ عَلَیْهِ آیاتُنا قالَ أَساطیرُ الْأَوَّلینَ کَلاَّ بَلْ رانَ عَلی‏ قُلُوبِهِمْ ما کانُوا یَکْسِبُونَ؛ تنها کسی آن را انکار می‏کند که متجاوز و گنهکار است! (همان کسی که) وقتی آیات ما بر او خوانده می‏شود می‏گوید: «این افسانه‏های پیشینیان است!» چنین نیست که آنها می‏پندارند، بلکه اعمالشان چون زنگاری بر دلهایشان نشسته است!».[۱] امام باقر(ع) نیز در تفسیر این آیه فرموده اند: «ما مِن عَبدٍ إلّا وفی قَلبِهِ نُکتَهٌ بَیضاءُ، فإذا أذنَبَ ذنباً خَرَجَ فی النُّکتهِ نُکتهٌ سَوْداءُ، فإن تابَ ذَهَبَ ذلکَ السَّوادُ، وإن تَمادی‏ فی الذُّنوبِ زادَ ذلکَ السَّوادُ حتّی‏ یُغَطِّیَ البَیاضَ، فإذا غَطَّی البیاضُ لَم یَرجِعْ صاحِبُهُ إلی‏ خیرٍ أبداً؛ هیچ بنده‏ای نیست مگر آن که در دلش نقطه‏ای سفید وجود دارد؛ پس هر گاه گناهی مرتکب شود، در آن نقطه، نقطه‏ای سیاه پدید آید، که اگر توبه کرد آن سیاهی می‏رود و اگر در گناهان فرو رفت، نقطه سیاه افزایش می‏یابد چندان که همه سفیدی را فرو می‏پوشاند. و چون سفیدی پوشانده شد، گنهکار دیگر به خیر و صلاح باز نمی‏آید».[۲] به همین جهت انسانهای مؤمن بایستی به شدت از پیروی هوی و هوس پرهیز کنند. چرا که خدای تعالی در قرآن کریم می فرماید: «وَ لا تَتَّبِعِ الْهَوی‏ فَیُضِلَّکَ عَنْ سَبیلِ اللَّهِ؛ و از هوای نفس پیروی مکن که تو را از راه خدا منحرف سازد‏».[۳]

مهمترین عوامل تکذیب انبیاء الهی

تتبع و جست و جو در منابع تاریخی نشان می دهد آنچه که باعث انکار و تکذیب دعوت پیامبران الهی شد، ریشه اش را می بایست در هواهای نفسانی نظیر: میل به «قدرت و ثروت» یا شبهه پراکنی جست  و جو کرد، که عامل طغیان و نافرمانی بسیاری از انسانها شد. و خدای تعالی در همین خصوص در قرآن می فرماید: «بَلْ یُریدُ الْإِنْسانُ لِیَفْجُرَ أَمامَه؛‏ (انسان شک در معاد ندارد) بلکه او می‏خواهد (آزاد باشد و بدون ترس از دادگاه قیامت) در تمام عمر گناه کند».[۴]

لذا به دنبال آن منکر معاد می شدند و می گفتند: «أَیَّانَ یَوْمُ الْقِیامَه؛ قیامت کی خواهد بود؟».[۵] و با شبهه های خاص خود، ذهن مردم مؤمن را مشوّش نموده و تلاش می کردند در تضعیف ایمان آنها بکوشند. به همین جهت خداوند متعال در مقام پاسخ به آنان می فرماید: «أَ یَحْسَبُ الْإِنْسانُ أَلَّنْ نَجْمَعَ عِظامَهُ * بَلی‏ قادِرینَ عَلی‏ أَنْ نُسَوِّیَ بَنانَهُ؛ آیا انسان می ‏پندارد که هرگز استخوانهای او  را جمع نخواهیم کرد؟! * آری قادریم که (حتّی خطوط سر) انگشتان او را موزون و مرتّب کنیم!».[۶]

یکی دیگر از عوامل تضعیف ایمان «همنشینی با گناه کار و انسانهای منحرف» است. چه اینکه امیر المؤمنین(ع) در بیانی نورانی می فرمایند: «مُجالَسَهُ أهلِ الهَوی‏ مَنْساهٌ للإیمانِ، و مَحْضَرَهٌ للشَّیطانِ؛ همنشینی با هوسرانان باعث‏از یاد رفتن ایمان و حاضر شدن شیطان است‏».[۷] و در جای دیگری می فرمایند: «لَا تَصحَبِ الشَّرِیرَ؛ فَإِنَّ طَبعَکَ یَسرُقُ مِن طَبعِهِ شَرّاً وَ أَنتَ لَاتَعلَم‏؛ با انسان شرور، معاشرت نکن؛ چرا که طبع تو، ناآگاهانه از طبع [و اعمال و رفتار زشتِ‏] او تأثیر می ‏پذیرد».[۸] و همچنین آن وجود نورانی به حارث همدانی می نویسد: «وَاحْذَرْ صَحَابَهَ مَنْ یَفِیلُ رَأْیُهُ وَ یُنْکَرُ عَمَلُهُ؛ فَإِنَّ الصَّاحِبَ مُعْتَبَرٌ بِصَاحِبِه؛ از رفاقت با کسانی که افکارشان خطاست و اعمالشان ناپسند است برحذر باش زیرا آدمی به راه و روش دوستش خو می گیرد».[۹] 

همچنین از دیگر عوامل تضعیف کنندۀ ایمان می توان به تمام صفات رذیله اشاره داشت، که هر کدام به نوعی در کم رنگ کردن ایمان و یا زدودن آن نقش ایفاء می کنند مانند: «حسادت، خودپسندی، فخر فروشی و خود برتر بینی، در خود وهمی فرو رفتن، و از خود واقعی غافل بودن». لذا به اختصار فقط به یک صفت رذیله اشاره می شود که آن «حسادت» است. این صفت آن چنان  انسان را از مسیر اصلی منحرف می کند به گونه ای که ممکن است ایمان را از او بگیرد.  لذا رسول گرامی اسلام(ص) در بیانی در همین خصوص می فرمایند: «و لا تَتَحاسَدوا؛ فَإِنَّ الحَسَدَ یَأکُلُ الإِیمانَ کَما تَأکُلُ النّارُ الحَطَبَ الیابِس؛ به یکدیگر حسادت مورزید که حسادت ـ همان گونه که آتش، چوب خشک را می‏سوزانَد ـ ایمان را می‏سوزانَد‏».[۱۰] امام صادق(ع) نیز درباره این رذیلۀ اخلاقی فرموده اند: آفَهُ الدِّینِ: الْحَسَدُ، وَ الْعُجْبُ، وَ الْفَخْر؛آفت دین، حسد و خودشیفتگی وفخرفروشی است‏».[۱۱] و در بیان نورانی حضرت امیر(ع) حسد به عنوان نافرمانی بزرگ ابلیس دانسته شده است. «الْحَسَدُ مَعْصِیَهُ إِبْلِیسَ الْکُبْرَی».[۱۲] و در روایتی از جناده بن ابی امیه از امام صادق(ع) نقل شده که آن حضرت فرموده اند: «أَوَّلُ خَطِیئَهٍ کَانَتِ الْحَسَدُ حَسَدَ إِبْلِیسُ آدَمَ أَنْ یَسْجُدَ لَهُ حِینَ أَمَرَهُ فَحَمَلَهُ الْحَسَدُ عَلَی الْمَعْصِیَه؛ نخستین گناه حسد بود، یعنی حسد شیطان به آدم که چون مأمور شد به آدم سجده کند. حسد، او را به نافرمانی واداشت و سجده نکرد».[۱۳]

بنابراین انسان مؤمن می بایست با این رذیلۀ اخلاقی به صورت جدی مبارزه کند، تا خود را از مهمترین آفت ایمان رهائی بخشد. و به عنوان پایان سخن ابیاتی از جلال الدین رومی در راستای این رذیله اخلاقی تقدیم می شود:

«ور حسد گیرد تو را ره در گلو                       در حسد ابلیس را باشد غلو

 کاو زد آدم ننگ دارد از حسد                        با سعادت جنگ دارد از حسد

 عقبه ای زین صعب تر در راه نیست              از خنک آن کش حسد همراه نیست

 این جسد خانه حسد آمد بدان                     کز حسد آلوده گردد خاندان

 خانمانها از حسد گردد خراب                         باز شاهی از حسد گردد غراب

 خاک شو مردان حق را زیرپا                          خاک بر سر کن حسد را دل جو ما»[۱۴]

[۱]. المطففین/۱۲ـ۱۴.

[۲]. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۲، ص۲۷۳، ح۲۰، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چ چهارم، ۱۴۰۷ق.

[۳]. ص/۲۶.

[۴]. القیامه/۵.

[۵]. القیامه/۶.

[۶]. القیامه/۳ـ۴.

[۷]. نهج البلاغه، الخطبه/۸۶.

[۸]. ابن أبی الحدید، عبد الحمید، شرح نهج البلاغه، ج۲۰، ص۲۷۲، ح۱۴۷، قم، مکتبه آیه الله المرعشی النجفی، چ اول، ۱۴۰۴ق.

[۹]. نهج البلاغه، الکتاب/۶۹.

[۱۰]. حمیری، عبد الله بن جعفر، قرب الإسناد، ص۲۸، ح۹۴،  قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چ اول، ۱۴۱۳ق.

[۱۱]. کلینی، همان، ج۲، ص۳۰۷، ح۵.

[۱۲]. لیثی واسطی، علی بن محمد، عیون الحکم و المواعظ، ص۱۹، ح۸۱، قم، دار الحدیث، چ اول، ۱۳۷۶ش.

[۱۳]. مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج۶۰، ص۲۸۱، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چ دوم، ۱۴۰۳ق.

[۱۴]. مثنوی، دفتر اول.