ترتیب نزول سوره‌ها نشانگر روشمندبودن برنامه تربیتی قرآن است

فاطمه‌سادات خوشنویس، عضو گروه تبلیغی «حامیان ولایت» و نویسنده پایان‌نامه «بررسی تطبیقی قواعد دو سبک تفسیر ترتیبی و تنزیلی» در گفت‌وگو با ایکنا؛ با بیان اینکه تجربه تبلیغی من این است که آموزش مبنایی به فرزندان سپس وارد فروعات دینی‌شدن، نتایج بهتری در تربیت فرزندان دارد، گفت: آنچه از ترتیب نزول در آیات و سور قرآن کریم به دست می‌آید هم موید این مسئله است و تفسیر تنزیلی هم به دنبال کشف چنین نتایجی برای اصلاح جامعه است.

وی افزود: اگر بخواهیم روش قرآن کریم را در مسئله تربیت پیاده کنیم در برخور با یک نوجوان و جوان به جای اینکه ابتدا در مورد حجاب و نماز با او وارد بحث شویم بهتر است به آشناکردن وی با توحید و تقویت اعتقاد او به خدا بپردازیم؛ جوانان و نوجوانان از ما استدلال برای این نوع اعمال می‌خواهند و اگر ابتدا آنان را با خدا آشنا کنیم سپس به دستورات الهی اشاره شود تاثیرگذاری بهتری خواهد داشت.

این مبلغ با بیان اینکه اجبار و تحمیل در حجاب و نماز ممکن است مدتی فرد را مجبور به انجام آن مجبور کند ولی در نهایت ناپایدار است، بیان کرد: در زمینه حجاب، خیلی از برخوردهای گذشته نادرست بوده به همین دلیل نتیجه لازم را نگرفتیم و اتفاقا الان شرائط برای کار مبنایی فراهم‌تر است و به خصوص منابعی مانند توحید مفضل در شناساندن خداوند به فرزندانمان کارگشاست.

این محقق حوزوی که پایان‌نامه خود را به بحث مقایسه تطبیقی در قواعد تفسیر ترتیبی و تنزیلی نوشته است در مورد این دو روش و مقایسه میان این دو گفت: دانشمندان علوم قرآنی قواعدی را برای تفسیر قرآن برشمرده‌اند که مفسر را در فهم مراد جدی خدای متعال یاری می‌کند و مفسران قرآنی در هر سبکی وارد این حوزه شوند ناگزیر از رعایت این قواعد هستند زیرا همان‌گونه که رعایت قواعد منطقی از خطای در استدلال جلوگیری می‌کند و اصول فقه، فقیه را در استنباط‌ها یاری می‌رساند، رعایت قواعد تفسیر نیز مفسر را در تفسیر آیات کمک می‌کند و از خطاها باز می‌دارد و کمک می‌کند تا تفسیر دقیق‌تر و به واقع نزدیک‌تر باشد.

وی افزود: در مورد تفسیر به سبک ترتیبی(مصحفی) می‌توان قواعد را در سه حوزه مفردات و ساختار ادبی، دلالت‌ها، و قرائن اعم از متصل و منفصل تقسیم‌بندی کنیم و براین اساس به تفسیر بپردازیم؛ به عنوان مثال، دلالت اقتضا، دلالت کلام برمعنایی است که گوینده لفظی برای آن ذکر نکرده ولی به لحاظ این که صدق یا صحت عقلی یا شرعی یا لغوی کلام وی متوقف بر آن است قطعا مقصود او بوده است.

این محقق با اشاره به آیه اول سوره انفال که خداوند فرموده است: «یَسْأَلُونَکَ عَنِ الْأَنْفَالِ قُلِ الْأَنْفَالُ لِلَّهِ وَالرَّسُولِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَصْلِحُوا ذَاتَ بَیْنِکُمْ وَأَطِیعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ» افزود: در تفسیر ترتیبی (الکبیر فخر رازی) ذیل این آیه آمده است که اقتضای ایمان، داشتن اطاعت است ودر این آیه روشن می‎کند که ایمان حاصل نمی‌شود مگر با حصول طاعت، بنابراین اگر مومن هستید لازمه‌اش اطاعت از خدا و رسول است. در تفسیر تنزیلی بیان‌المعانی نیز آورده شده است (واصلحوا ذات بینکم) یعنی شقاق و چند دستگی را ترک کنید و بر حق مجتمع و متحد باشید تا (اطیعوا الله والرسول)بر شما اقتضا کند که بوسیله این دو اطاعت، ایمان صحیح و کامل در قول و فعل و نیت داشته باشید.

خوشنویس در توضیح مطالب فوق ادامه داد: یعنی مومنان کامل کسانی هستند که صفات یاد شده دراین آیات را داشته باشند و با توجه به این تعریفی که برای دلالت اقتضا بیان شد می‌توان گفت پی بردن به این که از (المومنون) دراین آیه، مومنان کامل اراده شده به دلالت اقتضاست و عنایت به این نوع دلالت در هر دو سبک تفسیری به چشم می‌خورد و به همین ترتیب تک‌تک قواعد در تفاسیر ترتیبی و تنزیلی مورد بررسی قرار گرفت.
نمود حکمت الهی در تفسیر تنزیلی

این محقق بیان کرد: در این میان در سبک تفسیر به ترتیب نزول علاوه بر به‌کارگیری قواعدی که در تفسیر تنزیلی برشمرده شد، قواعدی به چشم می‌خورد که اختصاص به این سبک داشته و ترتیب طبیعی نزول سوره‌ها مفسر را ملزم به رعایت آن قواعد می‌کند تا بتواند مسائل تفسیری خود را حل کند؛ مانند توجه به ترتیب نزول سوره‌ها، مفسر در ترتیب تنزیلی بر این باور است که خدای متعال طبق حکمت و برنامه‌ریزی مطالب سوره‌ها را برای تربیت و هدایت بندگان خویش نازل نموده است و تقدم هرسوره، دال بر لزوم اولویت بیان آن‌ها بوده است لذا ترتیب نزول سوره‌ها نشانگر روشمند بودن برنامه تربیتی قرآن است که عدم توجه به آن مفسر را از دستیابی به روش تربیتی و هدایتی قرآن دور می‌سازد.

وی ادامه داد: به عنوان مثال، خداوند در سوره مبارکه علق که اولین سوره‌ای است که نازل نموده، احساس نیاز به پروردگار را از طریق آشنا ساختن مردم با او بیان کرد؛ توجه به این مساله برای مبلغ روشن می‌سازد که در شروع کار تربیتی باید اول خالق را به مخاطب شناساند و شناخت کافی و درست از پروردگار، اولویت بر بیان سایر نکات تربیتی دارد به عنوان مثال تا مخاطب چنین درکی از خدا پیدا نکرده نمی‌تواند وارد حوزه نماز و حجاب و… شد و این اولویت شناخت و احساس نیاز، یک ضرورت اولیه در مسائل تربیتی و هدایتی است.

عضو گروه تبلیغی حامیان ولایت تصریح کرد: قاعده دیگری که در تفسیر تنزیلی مورد توجه است، مساله ارتباط سوره‌هاست؛ مفسر در این سبک به دنبال شناخت جو فرهنگی و اجتماعی و سیاسی فضای نزول است تا به کمک آن بتواند راهکار مناسب قرآنی متناسب با این مرحله از تربیت را استخراج کند که البته برای برقراری ارتباط و تناسب بین سوره‌ها، معیارهایی را مدنظر قرار می‌دهد.

وی افزود: از دیگر قواعد مهم در تفسیر تنزیلی که مورد توجه و اهتمام مفسر است، کشف گام تحول است؛ مفسر معتقد است خداوند در سوره‌هایی که نازل می‌کند، موضوعات محوری‌ای قرار داده که سایر آیات سوره، حول آن می‌چرخند و برای استقرار آن موضوع مطرح شده‌اند تا به ایجاد تحول مثبت در مخاطبین بیانجامد به گونه‌ای که اگر آن موضوع محوری از سوره برداشته شود انسجام و موضوعیت سایر مطالب به هم می‌ریزد و هدف هدایتی و تربیتی قرآن به طور مشخص و منطقی نمود پیدا نمی‌کند؛ با کشف گام تحول در هر سوره و کنارهم قراردادن آن‌ها، احتمال دستیابی به برنامه تربیتی قرآنی نیز بیشتر می‌شود.

این پژوهشگر عنوان کرد: مفسر هیچگاه ادعا نمی‌کند به طور کامل و دقیق می‌تواند به این برنامه دست پیدا کند بلکه تلاش خود را در جهت کشف آن انجام می‌دهد چرا که دریای بیکران معارف قرآن نیاز به پژوهش‌های فراوان توسط دانشمندان علوم مختلف دارد و ما در این دوره که از درک حضور مستقیم امام معصوم که مفسر حقیقی قرآن و متصل به علوم کامله آن است محروم هستیم هرگز چنین ادعایی را نمی‌پذیریم ولی آب دریا را اگر نتوان کشید هم به قدر تشنگی باید چشید.

وی تاکید کرد: تردیدی نیست تلاش‌های مفسران در هر سبک تفسیری هدف واحدی را دنبال می کند و آن کشف مراد جدی خداوند متعال است و آنچه در سبک تفسیر تنزیلی می‌توان امیدوار بود که به آن دست یافت کشف روش هدایتی قرآن است چرا که مفسر مصمم است تا حد امکان طبق ترتیب نزول سوره‌ها که به اعتقاد او به صورت هدفمند برای تربیت برنامه‌ریزی شده‌اند پیش رود و در نهایت بتواند از آن به عنوان نقشه‌ای که خداوند برای هدایت بشر ترسیم کرده استفاده کند.
انتهای پیام