زندگی زوجین در اسارت مهریه

آفتاب‌‌نیوز : ارزش پول ملی سقوط می‌کند، سکه گران می‌شود و تعداد زندانیان مهریه هم افزایش پیدا می‌کند. این بخشی از داستان تلخ زندگی در ایران امروز است. هر لحظه افزایش قیمت سکه، حکم به مرز سکته رسیدن مردانی است که در شرایط پرداخت مهریه قرار گرفته‌اند.مهریه دیگر مهر مرد به زن نیست وتبدیل شده است به تک بازوی قدرت زنان برای دریافت حقوق پایمال شده خود در زندگی مشترک. وضع قانون و بگیر و ببند هم چاره کار نبوده و نیست. وقتی زنان تمامی حقوقی را که در خانه پدر داشته‌اند همزمان با جاری شدن عقد ازدواج از دست می‌دهند و برای به‌دست آوردن‌شان باید چشم به تصمیم مرد خود بدوزند، مهریه وجه ضمان آسایش آن‌ها خواهد بود. نمی‌توان از زنی که در زمان طلاق می‌خواهد سرپرستی فرزند خود را کسب کند انتظار داشت از فشار مهریه استفاده نکند یا زنی که حتی برای اشتغال مجبور به داشتن رضایت همسر است و قانون حامی تمام‌قد مردانی است که مانع اشتغال همسرشان هستند چگونه می‌شود تلاش کرد تا تنها حقوق مادی زنان در زندگی مشترک پایمال شود آن‌هم بهانه افزایش زندانیان مهریه. مگر دلیل این‌افزایش فقط زنان هستند. بحران اقتصادی، بیکاری، فساد گسترده مالی و اداری رخنه کرده در نظام اداری کشور، گرانی سرسام‌آور مسکن و… آیا هیچ نقشی در بحران‌های خانوادگی ندارند؟ همان بحران‌هایی که منجر به ناسازگاری زوجین می‌شوند! اگر مردان درآمد مکفی داشته باشند و همان مقدار معقول ۱۱۰سکه طلارا بتوانند به صورت اقساط پرداخت کنند دلیلی دارد راهی زندان شوند؟ نفس مهریه عامل افزیش زندانیان نیست و نبود ثبات اقتصادی یکی از مهم‌ترین عوامل در این زمینه است.
به گفته رییس ستاد دیه کشور، تعداد زندانیان مهریه به بیش از دو برابر در سه سال اخیر رسیده است. وجود ۳۶۰۰ زندانی آن‌هم برای بدهی مهریه نشان از وجود مشکلی اساسی در عرف و اخلاق جامعه در امر ازدواج دارد. اینکه تک قدرت زنان برای داشتن حقوقی برابر با مردان فقط در داشتن مهریه خلاصه شده است کنارنیاز به اصلاح قوانین در جهت برابری زنان و مردان، قانونگذاری به فرهنگ‌سازی هم نیازمند است. هرچند تجربه دخالت نمایندگان مجلس در امر مهریه در قانون حمایت از خانواده تاثیری در تعداد زندانیان نداشت و پیش از اجرا شدن این قانون‌هم بیش از ۲۵۰۰ زندانی مهریه در زندان‌ها در حال سپری کردن روزگار سخت خود بودند. دلیل این امر هم بسیار ساده است؛ کسی امکان پرداخت مهریه ندارد حال چه یک سکه چه ۱۱۰ سکه، ناتوانی مالی او را راهی زندان خواهد کرد. فاطمه سادات غمخواری، وکیل پایه یک دادگستری درباره شرایط پرداخت مهریه بیش از ۱۱۰ سکه معتقد است اکثر محکومیت‌های حبس در مرحله اجرا یعنی وقتی حکم پرداخت در دادگاه بدوی داده شد و در دادگاه تجدیدنظر این حکم قطعی شد، تا سقف ۱۱۰ سکه اقدام می‌شود و اگر زوج توانایی پرداخت بیشتر از این تعداد را داشته باشد، زن باید مال معرفی کند. اگر زن توانایی اثبات توانایی مالی زوج را نداشت، دادگاه وظیفه دارد از نهادهایی که ذکر شد استعلام بگیرد و اگر با وجود این اقدامات هیچ مالی به نام مرد ثبت نشده باشد، دادگاه حکم جلب مرد را تا سقف ۱۱۰ سکه صادر می‌کند.
علی نجفی توانا،جرم‌شناس و حقوقدان، با اشاره به اثرات منفی افزایش قیمت سکه طلا روی محکومان مهریه معتقد است مردان باید در زمان تعیین مهریه به دو نکته توجه داشته باشند؛ نخست عندالمطالبه بودن مهریه است. یعنی پس از عقد، زن هر زمان می‌تواند مهریه خود را درخواست‌کند و مرد موظف به پرداخت آن است. دومین موضوع تعیین مهریه بر اساس نرخ روز است. تعیین مهریه بر اساس سکه طلا باعث فراز و فرود در آن می‌شود. مردان باید بدانند اگر همسرشان درخواست مطالبه مهریه کند آن را باید بر اساس نرخ کنونی سکه طلا پرداخت کنند.
نباید فراموش کرد که اگر مردان خود به حقوق زنان درزندگی مشترک احترام بگذارند با ضرب و زور قضایی امکان‌پذیر نیست و با هزار سال زندان هم نمی‌توان‌آرامش را در زیر سقف هیچ خانه‌ای ایجاد کرد.
دریافت مهریه، مهری که عندالمطالبه است در اکثر موارد اقدام برای دریافت آن به طلاق منجر می‌شود زیرا مردان همواره با ترفندهای مختلف، توسل به شیوه‌های ‌قانون و تنگ کردن عرصه بر همسران خود معمولا آنان را به طلاق و بخشش مهریه خود وادار کرده و به این ترتیب زن در اکثر مواقع به حق و حقوق قانونی خویش یعنی دریافت مهریه نمی‏رسد.
احمد بشیری، حقوقدان در این باره می‌گوید: مهریه به موضوع پیچیده‌ای در زندگی زناشویی تبدیل شده است که ابعاد آن در کشورتقریبا غیرقابل کنترل است. بنابراین زمان آن فرارسیده تا برای این نابسامانی چاره‌ای اندیشید و راهی یافت.
البته دیوان‌عالی کشور سال ۹۱ رای وحدت‌رویه‌ای را صادر کرد تا به موجب آن پرونده‌های مهریه و اعسار به صورت همزمان در محاکم رسیدگی شوند تا شاید این‌گونه بدهکار مهریه دیگر راهی زندان نشود. قراربود مردی که با درخواست مطالبه مهریه از سوی همسرش روبه‌رو می‌شود و مراحل دادگاهی را طی می‌کند، بتواند همزمان با این اقدام زن، او نیز تقاضای اعسارش (تنگدستی و ناتوانی مالی) را به دادگاه ارائه دهد و اگر توانست ناتوانی مالی‌اش را ثابت کند از به زندان افتادن و پروسه‌های طولانی رسیدگی به این قبیل پرونده‌ها رها شود.البته تا پیش از صدور این حکم نیز برخی محاکم به مردان بدهکار، بعد از صدور رای دادگاه مبنی بر پرداخت مهریه فرصت پیگیری حکم اعسار را می‌دادند ودر این فاصله زمانی مرد باید راهی زندان‌می‌شد. هرچند با رای دیوان عالی کشور قرار بر این شد هیچ فرد بدهکار مهریه راهی زندان نشود اما همچنان تعداد زندانیان مهریه رو به افزایش است که بخشی از آن سلیقه‌ای برخورد کردن محاکم است و برخی به عدم تمایل مرد برای پرداخت مهریه است که او را راهی زندان می‌کندزیرا زمانی که مرد ناتوان از پرداخت مهریه باشد بدون اینکه راهی زندان شود با اثبات اعسار او مهریه تقسیط می‌شود.
چالش دریافت مهریه در خارج از کشور
نکته مهم این است که در همه کشورها به جز ایران مهریه در زمان عقد ازدواج پرداخت می‌شود. از این روعندالمطالبه بودن آن‌معنای واقعی دارد اما در ایران و حتی ایرانیان خارج از کشور نیز قاعده پرداخت مهریه در زمان جاری شدن عقد ازدواج جایگاهی ندارد. از این‌رو دریافت مهریه زنان ایرانی که ساکن کشورهای غربی هستند هم خود به چالشی حقوقی برای دادگاه‌های غربی تبدیل شده است. سال ۲۰۱۷ در پی صدور آرای متعارض دادگاه‌های سوئدی در مورد مهریه، دیوان عالی سوئد اعلام کرد که تعهد به پرداخت مهریه در سوئد قابل اجرا نیست. این رای زمانی صادر شد که یک زن ایرانی ۶۹۰ سکه مهریه خود را به اجرا گذاشته و دادگاه تجدیدنظر به نفع او رای داده بود.
دیوان عالی سوئد در این رای بر مبنای قیاس مهریه با تعهد تقسیم اموال در حقوق کشورهای غربی صادر کرده و به این نتیجه رسیده بود که یک قرارداد تقسیم اموال که بدون ارتباط با یک فسخ نکاح قریب‌الوقوع تنظیم شده باشد، بر اساس قوانین زناشویی فاقد اثر است. درآمریکا نیز پرونده‌های مهریه بارها در دادگاه‌ها مطرح شده و آرای متفاوتی در این زمینه صادر شده‌است. سال ۲۰۰۲ دیوان عالی نیوجرسی در یک پرونده حکم به پرداخت مهریه داد. عابد عواد، وکیل و استاد حقوق آمریکا در تحلیلی که بر رای دیوان عالی نیوجرسی نوشته، می‌نویسد: دادگاه‌هایی که به ضرر مطالبه‌کننده مهریه رای داده‌اند چون مفهوم واقعی مهریه را نمی‌دانستند آن را مشابه تعهدنامه تقسیم اموال (prenuptial agreement) در نظر گرفتند که در هنگام ازدواج تقسیم اموال بعد از طلاق بسته می‌شود (دیوان عالی سوئد هم چنین استدلالی کرده) در حالی‌که همان‌طور که قاضی دادگاه نیوجرسی استدلال کرده، مهریه نباید با تعهد تقسیم اموال قیاس شود و مقررات این توافق به مهریه تسری پیدا کند. مهریه با تعریفی که در حقوق اسلامی دارد فقط یک تعهد پرداخت ساده است و چنین تعهدی هیچ تعارضی با حقوق آمریکا ندارد.
مهریه قرارداد مالی نامفهوم
بنابراین باید تاکید داشت که مهریه به قراردادی نامفهوم در زمان ازدواج زنان و مردان ایرانی در خارج از کشور تبدیل شده است و در ایران نیز با نگاهی که نمایندگان مجلس دارند شاید کارکرد خود را از دست خواهد داد.چندی پیش بود که مدیرعامل ستاد دیه کشور گفته بود: امروز پرداخت مهریه‌های پایین هم برای خودش دردسر بزرگی است. شاید تصور شود مقصود از مهریه‌های معقول تعهد کابین ۱۱۰سکه‌ای است اما واقعیت این است که همین ارقام پایین هم با افزایش قیمت سکه گرفتاران بسیاری دارد. در این زمینه پروانه مافی، نماینده مردم تهران در بهارستان در واکنش به سختی پرداخت ۱۱۰ سکه مهریه، زندانیان مهریه را یک معضل عمومی دانسته و گفته بود: در تلاش هستیم بدون توجه به جنسیت، با جلب کارشناسان خبره موضوع زندانیان مهریه و راهکاری برای ممانعت از حبس مردان این سرزمین را مجدانه پیگیری کنیم. من جنسیت‌پرست نیستم، یعنی فمینیست نیستم. در خصوص مهریه دوست دارم عدالت اجرا شود. عدالتی که خط کش قانون آن را تعیین می‌کند. امروز اگر میزان مهریه‌های طلایی برای پیشگیری از حبس بدهکاران مالی نیازمند به‌روزرسانی است این مهم را با رعایت حقوق همه شهروندان مرد و زن پیگیری خواهیم کرد.
این سخنان پروانه مافی در حالی بیان شده است که دخالت مجدد بهارستانی‌ها در امر مهریه همان‌گونه که در سابق تا ثیر‌گذار نبود،این‌بار هم منتج به شکست است و اگر در راستای تغییر قوانین برای رسیدن به برابری در حقوق زنان و مردان‌در زندگی مشترک تلاش شود بی‌شک نتیجه بهتری در پی خواهد داشت.
منبع: روزنامه قانون