دین نباید در خدمت خواسته‌های آدمی به کار گرفته شود

کمال‌الدین غراب، پژوهشگر دینی، در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان رضوی، گفت: به نظر من این سوال غلط است که ببینیم دین و ایمان در سلامت انسان چه نقشی دارد، منظورم این است که باز هم در اینجا به دین با یک نگاه ابزاری نگریسته شده است.
وی با بیان اینکه با این تفاسیر مفهوم دین در جهت نفع دنیوی انسان به کار گرفته شده است، ابراز کرد: به عبارت دیگر فکر کردیم هدف، رسیدن به سلامت است نه دین. به عبارت دیگر دین و ایمان را در خدمت سلامت قرار داده‌ایم نه سلامت را در خدمت دین و ایمان.
سلامت، لازمه ایمان و بازتابی از آن نیز هست
این پژوهشگر دینی با اشاره به اینکه برای همین موضوع که آثار ایمان بر سلامت جسمی انسان چیست، مقاله‌ها و نوشته‌های زیادی وجود دارد، به شکلی که با یک تحقیق ساده در اینترنت مقالات بسیاری در این خصوص می‌یابیم، اظهار کرد: دیروز مقاله‌ای را در یک مجله امریکایی مطالعه کردم که از دیدگاه قرآن به تأثیر ایمان بر سلامت انسان پرداخته بود، در حالی که به نظر من دین می‌خواهد تن شما در خدمت ایمان باشد. از این زاویه است که از شما می‌خواهد از عوامل و چیزهای که سلامت شما را بر هم می‌زند، دوری کنید تا بتوانید به ایمان روشنی برسید. در این صورت خود به خود به عنوان بازتاب ایمان از سلامت بهتر و بیشتری هم برخوردار خواهید شد.

وی افزود: در واقع دین دنبال سلامتی شما نیست، هدفش این نیست؛ انسان سلامتی را باید از پزشکان بخواهد و نهادهایی مثل ورزش و درمان. اگر ما بیاییم از این زاویه به ایمان و دین نگاه کنیم، ایمان و دین را کوچک کرده‌ایم و این موهبت بزرگ را در ردیف ورزش و سلامت پایین آورده‌ایم؛ اگر زمانی که پیامبران مبعوث شدند به پیروانشان می گفتند بیایید ورزش کنید، چون می‌خواهیم سالم باشید یا مثلا ًمشروب نخورید برای این که برای بدن شما مضر است کسی با آن‌ها جنگ نداشت و مخالفت نمی‌کرد.
دین به دنبال ساختن انسان‌های کمال‌جو است.
غراب ادامه داد: دین دنبال ساختن انسان‌های کمال‌جو است، انسان‌هایی که به آنچه در خود و پیرامون خودشان می‌بینند خرسند نیستند و به دنبال تحول اساسی و عمیق در وجود خودشان می‌گردند. دین دنبال یافتن انسان‌های دردمند است. آن‌هایی که درد هستی و درد بودن دارند. ادیان و پیامبران آمدند تا به کسانی که این درد را دارند، راه درمان را نشان دهند و آن‌هایی که این درد را ندارند نطفه آن را در وجودشان بکارند. پیامبران آمدند تا به آن‌هایی که سوال دارند راه یافتن پاسخ سوالشان را نشان دهند؛ مذهب و شریعت یعنی راهی که من می‌پیمایم برای این که به نتیجه برسم. یا من سوال دارم و خود به خود از آن استقبال می کنم. یا من سوالی ندارم و پیامبر رسالتش این است که این سوالات را در من ایجاد کند تا من به تحول برسم.

غراب با تأکید براینکه به نظر من، ما نباید دین و ایمان را یک مقوله سطحی و کوچک بشماریم و با یک نگاه ابزاری بگوییم چه تأثیری در سلامت انسان دارد، اظهار کرد: در جامعه ما متأسفانه در بین برخی از دین‌پژوهان نگاه‌های سطحی به دین جاافتاده و نه فقط در حوزه سلامت بلکه در حوزه‌های علمی دیگر هم همین مشکل هست. چند سال پیش در جمعی بودم راجع به پاسخ قرآن به فلسفه تاریخ می پرداختند و یا انسان در جامعه از دیدگاه قرآن، این هم همین است؛ یعنی بجای اینکه بیاییم به جوهر و مغز و هدف دین و ایمان توجه کنیم دنبال سوال‌های خودمان از قرآن هستیم.
وی گفت: دین می‌خواهد شما را در خدمت خودش بگیرد نه این که ما دین را در خدمت خودمان بگیریم. می‌گوید« که بیا من باش یا هم خوی من، تا ببینی در تجلی روی من» نه اینکه بگوییم دین به چه درد من می خورد. ما باید اولا عینکمان را برداریم. از پشت این عینک به دین و قرآن نگاه نکنیم. ما باید با یک ذهن پاک برویم سراغ ایمان، قرآن و پیامبر(ص) تا ببینیم که تعریف دین از دیدگاه ایشان چیست و از ما چه می‌خواهند. پس نباید نگاه ابزاری و سطحی به دین داشته باشیم. چون دین منبع است و می‌خواهد من واردش بشوم.
رعایت شروط مومنانه در سلامت انسان موثر است
این پژوهشگر دینی با اشاره به اینکه تردیدی نیست که رعایت شروط زندگی مومنانه در سلامت انسان موثر است، ابراز کرد: می‌خواهیم بگوییم رعایت لوازم زندگی مومنانه شرط دینداری است نه هدف آن. عدالت در جامعه، اقتصاد سالم و داشتن روابط سالم در زندگی زناشویی، تغذیه درست و دوری از اعتیاد، تلاش برای استقرار عدالت در جامعه،… این‌ها همه لوازم دینداری هستند نه هدف آن.
وی گفت: این‌ها شرایطی هستند که باید محقق شوند تا به یک هدف بالاتر و والاتری برسیم. یعنی اگر موانعی مانند بی‌عدالتی و فقر در جامعه وجود دارد، این‌ها مانع رشد و پیدایش انسان‌های کمال‌جو می‌شوند. پس ما باید این موانع را از بین ببریم. وجود بیماری‌ها روانی، جسمی در فرد و یا در جامعه مانع داشتن انسان‌های کمال‌جو خواهد بود. بنابراین ما لوازم زندگی مومنانه را به عنوان هدف نگاه نکنیم. هدف ایمان و مسیری است که ایمان به ما نشان می‌دهد، وقتی که من وارد آن مسیر شوم خود به خود می‌بینم باید شرایط و لوازمی را محقق کنم چه در وجود خودم و چه در جامعه تا به آن هدف نایل کردم.

این پژوهشگر دینی با اشاره به اینکه نگوییم آثار ایمان در جامعه، بلکه بگوییم لوازم ایمان در جامعه چیست؟ گفت: روشن است که یک انسان مومن که دینش به او می‌گوید باید به یک معرفت الهی برسی و یک انسان کمال‌جو باشی، به طور منطقی و عقلانی می‌فهمد نمی‌تواند به سوی فساد یا دزدی یا فحشا یا هر نوع بداخلاقی دیگر برود. بنابراین افراد مومن منطقاً و عقلاً از این رذایل اخلاقی کناره‌گیری می‌کنند و این اتفاقات آثار ایمان نیستند بلکه لوازم و شرایط ایمان هستند بنابراین شرط با هدف دو موضوع کاملا متفاوتند.

وی عنوان کرد: وقتی فرد به یک ایمان روشن رسید، حس کمال‌جویی در وجودش آثاری را باقی می‌گذارد. من هر نوع نگاه ابزاری به دین را اشتباه تصور می‌کنم. ببینید، انسان از بدو ظهورش بر روی کره خاک سوالاتی داشته، این سوالات اساسی که همه دارند و یا باید داشته باشند، از این نوع هستند: اساسا خلقت برای چه صورت گرفته؟ آیا برای این آفرینش هدفی متصور هست یا نیست؟ آیا این آفرینش خالقی دارد یا نه؟آیا آخرتی وجود دارد یا نه؟ آیا بعد از این حیات، حیات دیگری هست یا نه؟ نقش من در این میان چیست؟ و… این سوالات اساسی حیات انسان، مشترک است بین دین و فلسفه و علم؛ عالم با تجربه آزمایشگاهی خود به این سوال‌ها می‌‌پردازد. فیزیکدان باشد در کهکشان‌ها تحقیق می کند. شیمیدان باشد در آزمایشگاه تحقیق می کند؛ عالمان بزرگ مثل رازی و بیرونی و انیشتن و ماکس پلانک و… این‌ها در حوزه علم می‌روند و یک چیزهایی پیدا می‌کنند. علمای تجربی بزرگ به این سوالات می‌پردازند. انیشتن می‌گوید: برای من مهم نیست که فلان اشعه چطور در فضا منتشر می‌شود. من به دنبال نقشه‌های او(خدا) هستم. یک کشیش امریکایی سالیانی دور به دانشمندان مختلف علوم تجربی نامه نوشته و پرسیده آیا شما به خدا اعتقاد دارید یا نه؟ تجربه درک شما از حقیقت و واقعیت را برایم بنویسید. فلاسفه هم دنبال پاسخ همین سوال‌ها هستند. در کنار این‌ها یک پاسخی هم برای این سوال‌ها پیامبران دادند. ابزار اینان شریعت است.
وی با اشاره به اینکه برای رسیدین به پاسخ این سوالات فلاسفه هم تحقیق و مطالعه می‌کنند، ابزار فیلسوفان عقل و استدلال است و ابزار دانشمندان آزمایش و تجربه است، ابراز کرد: ابزار پیامبران شریعت است، بنابراین هر کسی که دنبال پاسخ این سوال‌ها از طریق دین می‌گردد، باید مسیر عبودیت را طی کند و پله پله بالا بیاید تا به پاسخ سوالات خود برسد.

رعایت موازین اخلاقی هنگام خوردن

غراب اظهار کرد: براین اساس برای رعایت اعتدال باید از برخی کارها مثل شکم‌بارگی پرهیز کرد؛ تغذیه یعنی رعایت موازین اخلاقی در هنگام خوردن؛ حتی اگر از راه حلال روزی را به دست می‌آوریم نباید در تغذیه از محور عدالت خارج شویم و گرفتار افراط و تفریط شویم. زیرا هر موضوعی که در دین نهی شده، ناظر به هدف اساسی خلقت است؛ اگر شما از این نگاه و از این زاویه به دین نگاه کنید، خود به خود دنبال این سوالات نمی‌روید که مثلا تأثیر ایمان بر سلامت چیست.
این پژوهشگر دینی با بیان اینکه بدون تردید هیچ نهی بدون حکمت نیست، بلکه برای آماده‌سازی ما و جامعه برای نیل به هدف غائی است، تصریح کرد: به عنوان نمونه حسادت باعث می‌شود، من نسبت به دیگران بدخواه باشم. این رذیله اخلاقی در وجود فرد مانع از رشد معنوی او می‌شود. در درجه اول به سلامت معنوی خود او ضربه وارد می‌شود.
وی ادامه داد: حسادت بیشتر از همه خود فرد را درگیر می‌کند، به نحوی که نمی‌توند به خداوند متعال که زیبایی مطلق است کمترین معرفتی حاصل کند. ادیان مختلف که در شریعت با یکدیگر اختلاف دارند، در هدف که رسیدن به قرب الهی است یکسان هستند و برای این هدف از بسیاری چیزها پرهیز می‌کنند.
غراب با اشاره به اینکه حضرت علی(ع) می فرمایند:«اگر می‌خواهی بدخواهی را در دیگران ریشه‌کن کنی، ابتدا از سینه خودت آن را برکن»، افزود: در حال حاضر مردم انتظار دارند که اول طرف مقابل با آن‌ها خوبی کند، این در حالی است که بدخواهی را از درون خود ریشه‌کن نکرده‌اند.
وی با بیان اینکه حضرت مسیح(ع) می فرمایند:« اگر دروغ بگویید، به شما دروغ خواهند گفت؛ اگر نیرنگ بزنید با شما نیرنگ خواهند باخت»، گفت: امروزه می‌گویند اعمال ما مثل بوم‌رنگ می‌ماند که به عالم هستی پرتاب می‌کنید و دوباره به سمت ما بر می‌گردد. در واقع انسان‌ها بازتاب رفتار و منش و افکار و احساساتی خودشان را دریافت می‌کنند. به قول مولوی: «این جهان کوه است و فعل ما ندا، سوی ما آید نداها را صدا».
غراب با أاکید براینکه قرآن نمی‌گوید اعمال شما تأثیر معنوی بر یکدیگر می‌گذارند، بلکه از اصطلاح «ما تصنعون» یعنی «آنچه توسط شما ساخته می شود»، استفاده می‌کند، عنوان کرد: اعمال ما در درون ما یک بخش صورت مادی و یک بخش آن صورت غیر مادی دارد. از دیدگاه قرآن هرچه در درون ما پدید می‌آید به مثابه یک ساخته عینی و مادی در جهان هستی اثر می گذارد. از همین رو می‌گویند شرط اول در امر به معروف و نهی از منکر این است که فرد امر و ناهی اول خودش به مرحله ای از خودشناسی رسیده باشد و به ضعف‌های خود آگاه شده باشد و آن‌ها از بین برداشته باشد و سپس به امر به معروف و نهی از منکر بپردازد. از این زاویه هرکسی شایستگی و لیاقت امر به معروف را ندارد.

انتهای پیام