نبود اندیشمندانی با احاطه کامل به چند علم

رقیه سادات شجاعی، مدرس دانشگاه و از دبیران اسبق آموزش و پرورش تهران، در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا، درباره این پرسش که در گذر مسجد از سنت به مدرنیته و ارتباط آن با مدرسه، آیا پیوند میان این دو در سیر تشکیل تمدن اسلامی منجر به تربیت انسان طراز این تمدن شده است؟ اظهار کرد: من این مسئله که رو به سوی تمدن اسلامی می‌رویم، قبول ندارم. جامعه فعلی ما به این سمت حرکت نمی‌کند و با توجه به جریان‌های فکری مختلفی که در کشور وجود دارد و اتفاق نظری که میان آنها نیست و هر کدام برای خود شاخصه‌های فکری مجزایی دارند که گاهی با هم در تقابل‌اند، این مسیر دنبال نمی‌شود. شاید در ظاهر بگویند ما همه یک هدف داریم، اما آنالیز باورها و عقاید نشان می‌دهد باهم تقابل فکری دارند و کشورمان به این سمت حرکت نمی‌کند، بهتر است این سوال را مطرح کنیم که اگر می‌خواهیم کشورمان را به سمتی ببریم که شاهد تحقق تمدن اسلامی در آن باشیم چه باید کنیم؟ در واقع چیزی که خواست ماست و نه سیری که در حال پیشروی است، با این حال می‌توانیم بگوییم علاقه‌مندیم کشورمان در این مسیر قرار بگیرد، اما باید دید برای تحقق این خواسته چه فاکتورهایی باید مدنظر باشد.

وی ادامه داد: با این فرض و مقدمه، اگر یک نگاهی به گذشته و به دوران تمدن اسلامی در سده‌های قبل، داشته باشیم، متوجه می‌شویم که در آن زمان در مدارس و در فضای علمی، چه اتفاقی افتاده، در دوران دانشمندانی هم‌چون شیخ مفید، شیخ طوسی و بزرگان جهان اسلام، تعلیم و تربیت به چه شکل بود؟ قطعا مانند زمان فعلی نبوده است. الان یک فرد دانشگاه می‌رود و در رشته‌ای لیسانس می‌گیرد، فوق لیسانس و یا نهایتا دکتری می‌گیرد، به فرض ادبیات عرب، یا دکتری فیزیک می‌گیرد، اما به این معنی نیست که این فرد در همه علوم صاحب نظر باشد.

رقیه سادات شجاعی گفت: در سده‌های قبل‌تر و در سده‌های نخست بعد از اسلام، افرادی مانند شیخ طوسی که هم ریاضی‌دان است، هم منجم است وهم فقیه و هم فیلسوف است و در تمام حوزه‌ها وارد شده و در همه علوم صاحب‌نظر است وجود دارد که تالیفات ارزشمندی نیز داشته. از سوی دیگر این فرد در بلوغ فکری و دینی مردم بسیار اثرگذار است، به این دلیل که وقتی فردی که دنبال دانش فیزیک است به شیخ طوسی مراجعه می‌کند، در عین اینکه دنبال پاسخ به پرسش علمی خود آمده اما می‌بیند ایشان به لحاظ دینی و بینش معرفتی در سطح بالایی قرار دارد، دنبال فیزیک آمده اما از این شخصیت دین هم یاد می‌گیرد و وارد حوزه مطالعات اسلامی می‌شود.

وی با بیان اینکه امروزه ما چنین افرادی که جامع همه علوم باشند نداریم، عنوان کرد: در عصر حاضر به خاطر جزئی شدن علوم شاهد وجود چنین اندیشمندانی نیستیم، یا نداریم یا فوق‌العاده کم داریم، دانشمندانی که حداقل احاطه کامل به چند علم داشته باشند و بر اساس جاذبه سایر علوم افراد به اینها مراجعه کنند و اتفاقا اخلاق خوب و منش بزرگوارانه اینها باعث بشود مردم به مسائل اسلامی و اخلاقی گرایش پیدا کنند و بدانند اگر این شخصیت در هر علمی صاحب نظر شده به این دلیل است که با باورهای دینی و اسلامی و نه سکولار پیش رفته است. متاسفانه چنین شخصیتی در عصر حاضر و دوره مدرنیته نداریم و لازم است که داشته باشیم، این مسئله نشان از آن است که چرا در قدیم شاهد شکوفایی تمدن اسلامی بودیم و الان در مسیر شکل‌گیری این تمدن قرار نداریم.

چند راهکار عملیاتی در جهت تقویت رابطه دانش‌آموز با مسجد
این مدرس دانشگاه در ادامه با ارائه راهکارهایی عملیاتی در جهت جذب و ارتباط بیشتر دانش‌آموزان با مساجد گفت: در اینکه باید چه کاری انجام دهیم که دانش‌آموزان به سمت مسجد سوق پیدا کنند، نخستین و مهمترین کار آن است که باید منابع مطالعاتی که مورد نیاز دانش‌آموز ماست در مسجد موجود باشد، حتی شده عمدا این کار را بکنیم، به دانش‌آموز در مورد همه درس‌هایی که در طول سال تحصیلی دارد، تحقیق بدهیم و از او بخواهیم درباره یک موضوع تحقیق کند و با مسجد نزدیک مدرسه هماهنگ باشیم و کتابخانه مسجد محل که از قبل به منابع مورد نیاز دانش‌آموزان مجهز شده، محل رجوع دانش‌آموز باشد.

وی ادامه داد: اگر دانش‌آموز به ما گفت؛ در مورد این موضوع در کتابخانه مدرسه منبعی وجود ندارد، سریع آدرس بدهیم و بگوییم مسجد محل کتابخانه‌ای دارد که هر منبعی می‌خواهی آنجا یافت می‌شود، همین موضوع باعث می‌شود پای دانش‌آموز به مسجد باز شود، ما دانش‌آموزانی داریم که حتی از جلوی مسجد هم رد نمی‌شوند.

شجاعی افزود: بعضی مدارس حتی کتابخانه ندارند، من زمانی در منطقه‌ای از شهر تهران تدریس داشتم، می‌گفتند چون فضا کم است، کتابخانه را هم به کلاس تبدیل کرده‌ایم، بنابراین کتابخانه نداشتند، اینها اولویت بیشتری دارند که با کتابخانه مسجد هماهنگ باشند و دانش‌آموز را به کتابخانه مسجد محل ارجاع دهند.

بگوییم؛ «جایی مقدس‌تر از خانه خدا پیدا نکردیم از شما تقدیر کنیم»
وی با اشاره به مسئله دیگر که باید مورد توجه در پیوند مدارس و مساجد باشد، گفت: در همه مدارس مسابقاتی برگزار می‌شود و به دانش‌آموزانی که حائز رتبه می‌شوند و یا معدل‌های برتر، جوایزی اهدا می‌شود، بهتر است مراسم اهدای جوایز را در مسجد برگزار کنند. روزی که قرار است اهدای جوایز انجام شود این کار در مسجد باشد، اگر دانش‌آموز از دلیل این کار پرسید، بگوییم شما زحمت کشیدید و افتخار برای مدرسه آوردید و ما جایی مقدس‌تر از خانه خدا پیدا نکردیم از شما تقدیر کنیم، درست است مدرسه جایگاه بالایی دارد، اما مسجد جایگاه بالاتری دارد.

این مدرس دانشگاه ائمه جماعات و مسئولان مدارس را هم خطاب قرار داد و گفت: مسئولان و ائمه جماعات در برابر دانش‌آموزان مسئول‌اند، روحانی پیش‌نماز مسجد ضمن آنکه تحصیلات حوزوی دارد دانش دانشگاهی هم داشته باشد، من امام جماعتی را می‌شناسم که علاوه بر تحصیلات حوزوی لیسانس هوش‌بری هم دارد. این فرد زمانی که سخنرانی می‌کند، به جای آنکه یک‌سری حرف‌های تکراری و احادیث با سند و بعضا بی‌سند ارائه کند، آن‌قدر به روز حرف می‌زند که دانشجوی پزشکی هم علاقه‌مند است پای صحبت‌های او بنشیند. مدارس باید با مسجدی لینک شوند که پیش‌نماز آن مسجد تحصیلات دانشگاهی هم دارد و روحانی پیش‌نماز باید این مهارت را در خود تقویت کند که بتواند پاسخ پرسش‌های دانش‌آموزان را بدهد و یا حتی همان سخنرانی ساده خود را در قالب مسائل علمی بیان کند.

آخوند هم از این چیزها سر در می‌آورد!
وی افزود: یک زمانی یادم است امام جماعتی برای مدرسه آمده بود و برای بچه‌ها صحبت می‌کرد که در صحبت‌هایش با فرمول ریاضی ثابت کرد وضو نور است؛ در احادیث داریم که وضو نور است و این شخص با فرمول ریاضی این مسئله را توضیح داد و من می‌دیدم که بچه‌ها چقدر خوششان می‌آمد و می‌گفتند واقعا یک آخوند از این چیزها سر در می‌آورد!

شجاعی گفت: این موضوع بسیار مهم است که معاون و مدیر مدرسه و هر که این مسائل را پیگیری می‌کند با چنین مساجدی لینک شود. خود افرادی که در مسجد فعال‌اند، مسابقات مستقل مانند مسابقات کتابخوانی میان مدرسه و مسجد برگزار کنند. جلسات هم‌اندیشی برگزار شود و از دانش‌آموزان بخواهند موضوع را تعیین کنند. دانش‌آموز موضوع مبتلابه خود را مشخص کند و برای آن یک جلسه هم‌اندیشی در مسجد برپا شود، این امکان ارتباط بیشتر با مسجد را فراهم می‌کند.

وی ادامه داد: یک کار دیگر آن است که یک بولتن (نشریه) مشترک بین مسجد و مدرسه ایجاد شود، یک نشریه داخلی که با همکاری مسجد و مدرسه منتشر می‌شود و درباره هر موضوعی که مورد علاقه دانش‌آموزان است باشد، این باعث می‌شود، دائما این رفت‌وآمد میان دانش‌آموز و مسجد وجود داشته باشد و در مسجد حتما از افرادی استفاده شود که دانشگاه رفته باشند، البته خدا را شکر این افراد در مساجد زیاد هستند. فعالیت‌ها و جلسات به گونه‌ای باشد که مطالعات و هم‌فکری‌ها در مسجد تبدیل به یک نشریه فراگیر باشد، اینها انگیزه به دانش‌آموز می‌دهد.

این مدرس دانشگاه گفت: وقتی دانش‌آموزان برای انجام فعالیت و جلسات هم‌اندیشی به مسجد می‌روند، زمان طوری مدیریت شود که این کلاس‌ها و آموزش‌ها با ساعت نماز تداخل پیدا کند و بگویند بچه‌ها برویم نماز بخوانیم بعد بیاییم بقیه کلاس، جلسات به وقت نماز بخورد و بچه‌ها در نماز اول وقت هم شرکت کنند و بلافاصله پس از اتمام نماز کلاس را ادامه دهند.

در مسجد می‌توانید متحدالشکل نباشید
وی با اشاره به یکی از مسائل مهم دانش‌آموزان دختر گفت: بچه‌های ما مخصوصا دخترها به زیبایی اهمیت می‌دهند، دانش‌آموزان در مدرسه لباس فرم دارند و همه دانش‌آموزان باید متحدالشکل باشند، می‌توان اعلام کرد دانش‌آموزان می‌توانند در مسجد از روسری و شال مورد علاقه خود استفاده کنند، در کلاسی که در مسجد برپا می‌شود دانش‌آموزان دختر بتوانند شال و روسری که دوست دارند، البته در حضور خانم‌ها بپوشند، این اتفاق می‌تواند به از بین رفتن آن دیدی که برخی دانش‌آموزان نسبت به مذهبی‌ها دارند و آنها را انسان‌های دگم و شلخته‌ای می‌دانند، کمک کند.

کسر انضباط برای چادر اتو نشده و کفش بدون واکس
این مدرس دانشگاه و مدرسه با بیان یک نقطه ضعف و تک‌بعدی کردن مسائل دینی در مدارس، اظهار کرد: یک مسئله دیگر که هیچ‌گاه در مدرسه ندیدم و از این بابت همیشه تاسف خورده‌ام این بوده است که همیشه به دانش‌آموز می‌گوییم چرا مانتوی تو تنگ و یا کوتاه است که البته اینها هم باید گفته شود، به این بسنده نکنیم، یک‌بار ندیدم به دانش‌‌آموزی بگویند چرا کفشت را واکس نزدی و تمیز نیست؟ من هیچ‌گاه ندیدم نمره انضباط دانش‌آموز به این دلیل که کفش او واکس نداشته و یا چادرش اتو نداشته کسر شود. همین مسئله باعث می‌شود دانش‌آموز بفهمد به همه مسائل توجه می‌شود و نگاه تک‌بعدی به دین ندارند.

وی در پایان گفت: آخرین مسئله این است که همه مدارس کلاس تقویتی دارند، مخصوصا ریاضی، شیمی، فیزیک و عربی، این کلاس‌ها را عمدا در مساجد برگزار کنند و دانش‌آموز به خاطر این کلاس‌ها هم که شده وارد فضای مسجد شود، حتی می‌توان پیشنهاد داد دانش‌آموزی که در مقاطع بالاتر درس بهتری دارند، این امکان فراهم شود در مسجد به دانش‌آموزان ضعیف‌تر درس بدهد، این‌گونه این دانش‌آموز حس اعتماد به نفس بهتری پیدا می‌کند، حتی شاید شاگرد خصوصی از مقاطع پایین‌تر پیدا کند و تجربه کسب درآمد هم داشته باشد.

گفت‌وگو از مریم روزبهانی
انتهای پیام