سفر به مهد گردشگری کویری/ آفریقای ایران پذیرای مسافران است

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- محمد حسن مقدم نیا: جاذبه‌های کویر در زمره زیرساخت‌های بوم‌گردی یا اکو توریسم قرار دارد که در ایران به‌واسطه اقلیم گرم و خشک به‌خصوص در سال‌های اخیر مورد توجه بیشتری قرار گرفته است.

دراین‌بین استان سمنان را می‌توان مهد گردشگری کویری دانست چراکه دارای چهار منطقه اصلی شامل «خار توران»، «طرود»، «ریگ جن» و «پارک ملی کویر» در حاشیه شمالی دشت کویر کشور است.

تفاوت کویرگردی در استان سمنان با سایر استان‌ها این است که به‌واسطه قرارگیری چهار شهرستان از هشت شهرستان استان در حاشیه نوار شمالی دشت کویر، فاصله اقامت مسافران در شهرها تا کویر آن‌قدر کوتاه است که می‌توان شب را در شهر گذراند و صبح صبحانه را در دل رمل‌های شن و ماسه‌ای صرف کرد، این ویژگی در برخی استان‌های نوار جنوبی دشت کویر و کویر لوت کمتر دیده می‌شود به این دلیل کویرگردی در استان سمنان مورد اقبال عمومی است.

۴جاذبه اصلی کویر های استان سمنان

دیگر ویژگی کویرگردی در استان سمنان، فاصله اندک با تهران و مشهد است. از یک هزار کیلومتر فاصله بین این دو شهر ایران که سالانه ۲۵میلیون نفر تنها از این مسیر به زیارت امام هشتم می‌روند، ۶۴۰ کیلومتر یا ۶۴درصد، در استان سمنان وجود دارد و از این میزان، ۶۰ درصد در حاشیه کویر قرارگرفته است.

بوم گردی بیشتر یک مرام‌نامه اخلاقی است تا شیوه‌ای برای گذران اوقات فراغت، لیکن طرفداران آن از قشری خاص هستند که احترام به طبیعت را آموخته‌اند استان سمنان دارای چهار جاذبه اصلی گردشگری کویری و یک جاذبه فرعی به نام دشت مریخی در جنوب دامغان است که در این گزارش به معرفی این اماکن می‌پردازیم اما ابتدا باید دانست کویرگردی چیست؟

 کویرگردی را می‌توان به دلیل ویژگی‌هایی که دارد یکی از زیرشاخه‌های اکو توریسم یا به‌اصطلاح طبیعت‌گردی دانست.

بومگردی بنا به تعریف سازمان جهانی توریسم، گردشگری در دل طبیعت بر پایه احترام به منابع طبیعی نامیده می‌شود یعنی یک بوم‌گرد چیزی جز ردپا از خود در طبیعت به جای نمی‌گذارد، بوم گردی بیشتر یک مرام‌نامه اخلاقی است تا شیوه‌ای برای گذران اوقات فراغت، لیکن طرفداران آن از قشری خاص هستند که احترام به طبیعت را آموخته‌اند.

بومگردی ویژگی کویر نوردی است

پاسداری از طبیعت، فرهنگ بومی، احترام به فولکلور محلی، ترغیب جوامع به حفظ زیست‌بوم‌ها و همچنین مراقبت از آن‌ها در زمره ویژگی‌های بومگردی است که به دلیل فواصل نزدیک شهرهای استان سمنان به کویر و همچنین دارای سکنه بودن روستاهای حاشیه شمالی دشت کویر، این امر نمود بیشتری پیدا می‌کند.

بومگردی اما باعث شده تا خانه‌های روستایی در دل کویر استان سمنان مأمنی برای مسافرانی باشند که می‌خواهند از طبیعت بکر خدادادی بهره‌مند شوند و ضمن احترام به فرهنگ بومی، کمک‌خرجی را نیز برای روستائیان زحمتکش برجای گذارند که این امر در سال‌های اخیر به‌خصوص در حوزه خار توران و روستاهای آن مانند رضاآباد، ترویج بسیار خوبی یافته و در طول سال، دیار قومس، پذیرای هزاران گردشگر و بومگرد است.

رضاآباد شاهرود کویری در دل توران

رضاآباد شاهرود را به‌واسطه ویژگی‌های منحصربه‌فردش می‌توان نگین انگشتری کویر دانست، روستایی زیبا که در آن پیوند بین آسمان شب و دشت کویر را در انتهای منطقه جنوب شرقی استان سمنان می‌توان مشاهده کرد، گویی اینجا آخر دنیا است چراکه پس‌ازآن رمل‌های شنی آغاز می‌شوند و تا چشم کار می‌کند چیزی جز رمل دیده نمی‌شود.

این روستا به دلیل برگزاری همایش‌های گردشگری، تورهای اکو توریسم و همچنین ایجاد فرهنگ بومگردی سالانه میزبان دو تا سه هزار گردشگر است.

رضاآباد شاهرود را به‌واسطه ویژگی‌های منحصربه‌فردش می‌توان نگین انگشتری کویر نوردی دانست رضاآباد در دشت توران و در ۲۵۰ کیلومتری شرق شاهرود قرار دارد، معماری این روستا مانند تمامی روستاهای منطقه طاق‌ضربی با دیوارهای قطور و متناسب با گرمای کویر است، ایوان، مطبخ، گنجه، رف، دس گلی، نشیمن، اتاق مهمان (که امروزه به بومگردان اجاره داده می‌شود)، پادری، کرباس، کلن دون و … بخش‌های مختلف خانه‌ رضاآبادی‌ها را تشکیل می‌دهند.

اگر می‌خواهید به رمل‌های شنی رضاآباد پای بگذارید باید بدانید که فاصله این رمل‌ها تا منازل روستا ۱۰ متر بوده و کافی است پاهای خود را از کفش درآورده، در منازل را بازکنید تا خود را روی رمل‌ها ببینید.

این روستا در محدوده مرکزی متمرکز است و در کنار یک بادگیر دست‌ساز که توسط منابع طبیعی استان سمنان ساخته‌شده، قرارگرفته است که خود نشان از تندبادها و طوفان‌های شن در این منطقه دارد، کمتر کسی است که یک‌بار پایش را به رمل‌های رضاآباد به‌خصوص در ایام عید رسانده باشد و دوباره قصد سفر نکند، تنها نقطه ضعف این روستا را می‌توان جاده نسبتاً نامناسب آن دانست.

ریگ جن مرز بین خیال و واقعیت

ریگ جن با داستان و افسانه‌های مخصوص به خود در بین نقاط دیدنی استان سمنان دلبری می‌کند، جایی که شن‌های روان را می‌توان به چشم دید و گردباد ریز گردها و باتلاق‌های شنی‌اش شهره آفاق است.

نام این مکان را «ریگ جن» گذاشته‌اند چون افسانه‌های محلی فراوانی از گم‌شدن افراد در بیابان‌های این منطقه حکایت دارد، برخی آن را کار جنیان می‌دانند و دیگران کویر زدگی را عامل آن می‌دانند، اما دلیل درست آن وجود باتلاق‌هایی است که می‌تواند موتورسیکلتی را نیز در خود غرق کند.

از سوی دیگر پیچیدن صدای باد در گوش کویر رمل و ماسه‌ای ریگ جن نیز به افسانه‌های محلی رنگ و لعابی دیگر بخشیده، اما آنچه واقعیت دارد ریگ‌های به‌شدت روان و زمین کاملاً سست این منطقه است که در برخی نقاط حتی توان مدفون کردن یک خودروی کوچک به‌اندازه پراید را نیز دارد لیکن در گردشگری ریگ جن غالباً افراد بومی همراهان بهتری برای گردشگران هستند.

ریگ جن غروبی بی نظیر دارد

ریگ جن غروب و طلوع آفتابی کم‌نظیر دارد، خیره‌کننده، جادویی، محصورکننده و کم‌نظیر صفاتی هستند که برای این منطقه می‌توان برشمرد. برای کسانی که با بومگردی آشنا هستند باید گفت شباهت جالبی بین این منطقه و مرنجاب در استان اصفهان وجود دارد، برای رسیدن به ریگ جن باید از جاده نظامی سمنان به سمت معلمان سفر کرد تا از مسیر شیطان کوه به سمت انارک برسید، یافتن ریگ جن کار راحتی است چراکه بزرگ‌ترین کوه آن منطقه درست در پائین دستش قرار دارد.

ریگ جن غروب و طلوع آفتابی کم‌نظیر دارد، خیره‌کننده، جادویی، محصورکننده و کم‌نظیر صفاتی هستند که برای این منطقه می‌توان دانستدرباره ریگ جن نکته قابل‌بحث دیگر آن است که همراه داشتن تجهیزات ویژه کویر نوردی جزو الزامات محسوب می‌شود، همچنین جز «جی‌پی‌اس» و موبایل‌های ماهواره‌ای، هیچ ابزار ارتباطی دیگری در آن منطقه فعال نخواهد بود.

پارک ملی کویر

شاه‌گل کویر غرب استان سمنان پارک ملی با مساحت۴۴۰هزار هکتار است، این پارک که دو قسمت شامل قصر بهرام و منطقه حفاظت‌شده دارد، در حاشیه گرمسار قرارگرفته و مناظری بدیع، جذاب و خارق‌العاده را رقم می‌زند، برعکس کویر ریگ جن و رضاآباد که غالباً رمل و ماسه‌بادی هستند، این پارک ملی، هم رمل دارد و هم کوه و پوشش گیاهی، حتی بستر دریاچه نمک و باتلاق را نیز در آن می‌توان دید که طبیعتی شگرف با حیات‌وحشی استثنایی را در خود جای‌داده است.

به‌جرات می‌توان گفت اگر پارک ملی توران و پارک ملی کویر را از حیات‌وحش ایران‌زمین بگیریم، نیمی از گونه‌های جانوری نایاب این خاک را از دست خواهیم داد، لیکن به این مکان‌ها باید لقب گنجینه‌هایی از ژن‌های نایاب  داد.

پارک ملی کویر همچنین قدمتی دیرین دارد و در کتیبه‌های بهرام به آن‌ها اشاره‌شده است.

این منطقه در سال ۵۵ به‌عنوان منطقه حفاظت‌شده انتخاب و در سال ۵۷ نام پارک ملی را به خود گرفت؛ برای سفر به آن باید از جاده گرمسار- سیاه کوه سفر کرد، همچنین این پارک به دلیل قرارگیری در جوار استان‌های قم و اصفهان از مسیرهای متعددی راه دسترسی دارد که یکی از معروف‌ترین و سهل‌الوصول‌ترین آن‌ها، مسیر ورامین-پیشوا محدوده ایستگاه ابر دژ است.

پارک ملی کویر تحت نظارت محیط‌زیست و منابع طبیعی استان سمنان است.

قصر بهرام میزبان مسافران است

پارک ملی کویر دارای اقلیمی گرم و خشک است و شاید کمتر کسی فکر کند در این سیاه کویر، گونه‌های مختلف موجودات زنده وجود داشته باشند، در این پارک اما می‌توان چشمه و آبشار نمک را حتی مشاهده کرد که شاید در جای دیگری از ایران یافت نشود، برای دیدن این مناطق باید مسیر محیط‌بانی سفیدآب را در پیش گرفت، پارک ملی کویر یکی از بزرگ‌ترین شوره‌زارهای ایران با دو هزار و ۵۰۰ مترمربع است و حوضچه نمک طبیعی موجود در آن در ایران اسلامی بی‌نظیر به نظر می‌رسد.

جالب است بدانید در این پارک حتی یک کاروانسرا نیز وجود دارد که به آن «دیر گچین» می‌گویند، همچنین قصر بهرام نیز در زمره دیدنی‌ترین مناطق این پارک محسوب می‌شود که البته دستیابی به آن مستلزم امکانات، بنزین، آب، غذا، و … است.

همچنین باید گفت در مجموع ۳۴ گونه پستاندار، ۱۵۵ گونه پرنده و ۳۴ گونه خزنده در این منطقه شناسایی‌شده‌اند پس به‌نوعی باید گفت که این پارک مخصوص سفر بومگردان حرفه‌ای است و نه مردم عادی.

منطقه ای که خالی از سکونت است

بومگردی در هرجایی لازم باشد در دونقطه از استان سمنان واجب‌ترین اصل است که این دو منطقه زیست‌کره توران در شاهرود و پارک ملی کویر در گرمسار هستند، چراکه هجوم انسان به این مناطق چیزی جز نابودی را به همراه نمی‌آورد، نمونه این امر کاهش جمعیت ۸۰۰ رأسی گورهای این نواحی به ۱۷ رأس طی ۴۰ سال اخیر است.

جاده سنگفرش به‌عنوان یکی از شگفت‌انگیزترین آثار تاریخی از جاذبه‌های پارک ملی کویر است اما پارک ملی کویر جاذبه‌های گردشگری عمومی‌تری نیز دارد چنانکه پایگاه میراث فرهنگی کشور درباره آن می‌نویسد: جاده سنگفرش به‌عنوان یکی از شگفت‌انگیزترین آثار تاریخی از جاذبه‌های این منطقه است، به‌طوری‌که این جاده امکان عبور کاروان‌ها را از میان اراضی باتلاقی و شوره‌زارهای حاشیه دشت کویر فراهم می‌کرده است.

همچنین بنای مشهور «قصر بهرام» که درواقع یک کاروانسرای شاه‌عباسی است و کاروانسرای «عین الرشید»، آبراه سنگی «سیه کوه» که آب موردنیاز قصر بهرام را تأمین می‌کرده، بقایای «ساختمان حرم‌سرا»، کاروانسراهای «سفیدآب» و«رکاب» و آب‌انبار «قیلوله» از دیگر جاذبه‌های تاریخی این منطقه است.

پارک ملی کویر، تنها پارک ملی در ایران است که به گفته سازمان محیط‌زیست در آن هیچ‌گونه سکونتگاه انسانی و معدنی وجود ندارد و پروانه چرای دام صادر نمی‌شود.

زیست‌کره توران سرنگتی دوم

استان سمنان را آفریقای ایران می‌نامند، اما «سرنگتی» آن قطعاً توران شاهرود است، زیستگاه یوز آسیایی، پلنگ ایرانی، جبیر، مارال، آهو، گورخر ایرانی و صدها گونه دیگر جانوری و گیاهی که سال‌های سال است سرمه چشم حیات‌وحش ایران اسلامی نام دارد. این منطقه بدیع و زیبا در جنوب شاهرود و در فاصله ۲۱۰ کیلومتری قرار دارد و برای سفر به آن باید در مسیر شاهرود-مشهد، به سمت بیارجمند تغییر مسیر داد.

توران شاهرود زیستگاه یوز آسیایی، پلنگ ایرانی، جبیر، مارال، آهو، گورخر ایرانی و صدها گونه دیگر جانوری و گیاهی که سال‌های سال است سرمه چشم حیات‌وحش ایران اسلامی نام دارد. هشت درصد این منطقه پارک ملی و تفریحگاه، ۷۵درصد آن منطقه حفاظت‌شده و ۱۷درصدِ آن سهم حیات‌وحش است اما همین سهم کوچک انسان از زیست‌کره توران هم آن‌قدر جذابیت دارد که نتوان از کنار آن گذشت.

این زیست‌کره یکی از ۱۱ ذخیره‌گاه حیات‌وحش ایران و دومین آن‌ها با یک‌میلیون هکتار است و بعد از سرنگتی آفریقا در تانزانیا دومین منطقه بیوسفر جهان به شمار می‌آید.

۴۱ گونه جانوری نیز در این پارک زندگی می‌کنند که معروف‌ترین آن‌ها یوز و گور خر هستند اما در این منطقه حتی لاک‌پشت مهمیز دار و افعی نیز یافت می‌شود، یکی از ویژگی‌های این منطقه کوهستانی بودن در کنار کویر است که باعث می‌شود طلوع و غروب خیره‌کننده‌ای داشته باشد.

این منطقه به دلیل وسعت زیاد سالانه پذیرای تعداد زیادی مسافر و گردشگر حرفه‌ای است.

قلعه بالا پذیرای مسافران

نکته قابل‌توجه درباره این منطقه، وجود روستاهای هدف گردشگری مانند «قلعه بالا» است  که بومگردی را به معنای واقعی خود اجرا می‌کنند و سالانه میزبان ده‌ها هزار گردشگر هستند، سال گذشته آمار ارائه‌شده از سوی مسئولان، سفر ۱۵هزار نفر را به این روستا تائید کرد که این امر به رونق روستا نیز کمک شایانی کرده است.

وجود روستاها در مجاورت زیست‌کره توران همچنین باعث شده این منطقه امنیت بسیار خوبی را نیز برای گردشگری داشته باشد.

در کنار این امنیت، مردم بسیار مهمان‌نواز این ناحیه از ایران‌زمین، زبانزد خاص و عام هستند که درمجموع می‌توان منطقه توران شاهرود را به‌مثابه یکی از قطب‌های دیدنی شمال شرق ایران، به‌حساب آورد.

هرچند بسیاری از کارشناسان معتقد هستند به دلیل حساسیت بیش‌ازاندازه زیست‌محیطی، ترجیح بر عدم حضور مسافران و گردشگران در داخل پارک توران است، اما حظ بصری از جلوه‌های خدادادی پارک ملی توران نباید از کسی دریغ شود.

طرود شاهرود از مسافران دلبری می‌کند

طرود یکی دیگر از مناطق گردشگری کویر استان سمنان است که در جنوب شاهرود قرارگرفته و برعکس توران، پذیرای عام و خاص از هر قشر و طیفی برای گردشگری است و حتی با یک خودروی سبک سواری و با امکانات محدود نیز می‌توان یک روز را در روی رمل‌های شنی و ماسه‌ای بدون هیچ دل‌نگرانی گذراند چراکه رمل‌ها تا کنار جاده آسفالت ترانزیت شاهرود-معلمان کشیده شده‌اند.

کویر چاه جام یکی از مهم‌ترین و معروف‌ترین نقاط دیدنی طرود است که سالانه میزبان بسیاری از تورهای گردشگری است، این منطقه کیلومترها رمل و ماسه‌بادی را زیر پای مسافران می‌گشاید و پاهای خسته را جانی دوباره می‌بخشد. این منطقه در ۴۰ کیلومتری طرود و در ۷۰ کیلومتری جنوب شاهرود قرار داشته و مسیر دسترسی بسیار خوبی دارد.

طرود شاهرود مناظر بسیار دیدنی دارد و همچنین مردم این ناحیه به‌عنوان دروازه بان ورودی به دشت کویر شناخته شده و از مهمان نوازی بی نظیری برخوردار هستنددهانه، رزِ، حسین‌آباد، باز میل، تنوره، ره دائی، درویش و … نام قنوات منطقه طرود هستند که هرکدامشان در کنار دهانه تصویری بی‌بدیل را از خود به نمایش می‌گذارند.

طرود همچنین مهد شترداری و قالی‌بافی استان سمنان نیز نام دارد، وجه‌تسمیه این بخش را این‌چنین ذکر کرده‌اند: «این منطقه ته یک رود بزرگ در دوران گذشته بود که دلتای ورودی دشت کویر را تشکیل می‌داد و به این دلیل آن را ته رود نامیدند که معرب آن طرود است.»

هجوم عکاسان به طرود زیبا

طرود شاهرود مناظر بسیار دیدنی دارد و همچنین مردم این ناحیه به‌عنوان دروازه‌بان ورودی به دشت کویر شناخته‌شده و از مهمان‌نوازی بی‌نظیری برخوردار هستند.

برای سفر به طرود کافی است ۱۲۱ کیلومتر در سمت جنوب شاهرود و در مسیر شاهرود-اصفهان رانندگی کنید تا خود را در میان ریگزارهای انبوه، گیاهان طاق و همچنین رمل‌های شنی ببینید هرچند در سال‌های اخیر در این بخش جاده‌سازی‌هایی شده است اما خوشبختانه تا حد زیادی نتوانسته به نواحی طبیعی این منطقه آسیبی وارد کند.

طرود همچنین مهد تصویربرداری کویری است چراکه گله‌های بزرگ شتر و رمل‌های شنی و ماسه‌ای بیش از هر نقطه دیگر در استان سمنان، در طرود دیده می‌شوند این منطقه همچنین دارای اهمیت معدنی ویژه‌ای نیز است.

تپه مریخی عجیب‌ترین جای ایران

علاوه بر مناطق شاخصی که ذکر شد، چند ناحیه گردشگری مهم دیگر در استان سمنان وجود دارد که شاید شاخص‌ترین آن‌ها تپه‌های مریخی در پارک ملی کویر و البته این بار در جنوب دامغان است، نام این منطقه چند سال پیش و طی انتشار یک عکس از این بخش کویری جنوب دامغان معروف شد عکسی که تمام کارشناسان معتقد بودند از سطح مریخ گرفته‌شده حال‌آنکه یکی از کوه‌های جنوب دامغان بود و به‌این‌ترتیب، منطقه تپه مریخی در دامغان، شهرتی جهانی یافت.

مشابه این منطقه تنها در آریزونای آمریکا دیده می‌شود، تپه‌های سرخ‌رنگی که به‌گونه‌ای استادانه توسط خالق یکتا خلق‌شده‌اند، این منطقه در جنوب دامغان و در مسیر دامغان-جندق قرار دارد، اما دسترسی چندان راحتی ندارند لذا این منطقه نیازمند ماشین‌های آفرود است.

درنهایت باید گفت استان سمنان نگین گردشگری کویری نامیده می‌شود، مناطق بسیاری که ذکر نام همه‌شان در این مجال جای نمی‌گیرد، مناطقی که با زیبایی منحصربه‌فردشان چشم‌ها را می‌نوازد، این مناطق اما سال‌های اخیر میزبان مسابقات رالی کویر و آفرود نیز بوده و هرچند مخالفانی به‌خصوص در بین اهالی محیط‌زیست دارد، اما توانسته تا حد زیادی به جذب گردشگر کمک کند.

درباره کویر استان سمنان اما باید گفت این مناطق بکر، طبیعتی خشن دارند و برای یک تفریح خانوادگی که در فرهنگ‌عامه از آن به‌مثابه پیک‌نیک یاد می‌کنند مناسب نیستند، این مناطق میزبان بومگردانی است که ابتدا طبیعت را به‌خوبی می‌شناسند و سپس می‌توانند رفتارش را تا حد زیادی پیش‌بینی کنند لذا در هنگام سفر به استان سمنان، می‌بایست به مقوله بومگردی و همچنین استفاده از راهنمایان محلی، توجه ویژه‌ای داشت.