تکبر از نکوهیده ‏ترین عیب هاست/ بی هویتی انسان نسبت به حیات خود

به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از خبرگزاری مهر، متن زیر مشروح خطبه های این هفته نماز جمعه هامبورگ به امامت آیت الله رمضانی است که در ادامه می خوانید؛

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله ربّ العالمین و الحمد لله الذی لا مُضادّ له فی مُلکه و لا مُنازِعَ لَهُ فی أمره. الحمدالله الذی لا شریک لَهُ فی خلقه ولا شبیه لَهُ فی عَظَمَتِه (جزء من دعاء الإفتتاح) وصلّی الله علی سیدّنا ونبیّنا محمّد صلّی الله علیه وعلی آله الطاهرین واصحابه المنتجبین. 

عبادالله ! أُوصیکم و نفسی بتقوی الله و اتّباع امره و نهیه. 

یکی از صفاتی که بسیار خطرناک است و آدمی را به ذلّت و خواری می کشاند، صفت تکبر است. چرا که در بیان نورانی امیرالمؤمنین (ع) به عنوان بدترین و بزرگترین گناه دانسته شده است «إیّاکَ والکِبرَ؛ فإنّهُ أعظَمُ الذُّنوبِ و ألأَمُ العُیوبِ، و هُو حِلیَهُ إبلیس؛ زنهار از تکبّر که آن ‏بزرگترین گناه و نکوهیده ‏ترین عیبهاست و زیور ابلیس است ».[۱]

تکبر ورزیدن در برابر خدای تعالی

این رذیلۀ اخلاقی گاهی انسان را به مرحله ای می رساند که نسبت به همه چیز و همه کس اظهار بزرگی می کند، و خود را از همه برتر می بیند، تا حدّی که نسبت به خدا و پیامبرش(ص) و قوانین ذات مقدسش اظهار کبر و تکبر می نماید. این خوی استکبار در انسان سبب می شود که خود را برتر از قانون خدا ببیند و فهمش را نسبت به همگان بالاتر بداند، و برای دیگران حسابی باز نکند و هر آنچه را که به او مربوط باشد، از همه چیز بالاتر می داند. به همین جهت مرحوم فیض کاشانی در تبیین انواع این رذیلۀ اخلاقی می نویسد: «التکبر قد یکون علی اللّه کما کان لنمرود و فرعون، و قد یکون علی رسله کما کان لمن کان یقول: أهؤلاء منّ اللّه علیهم من بیننا، و قد یکون علی سائر الناس‏؛ تکبّر گاه بر خدا می ‏باشد چنانچه نمرود و فرعون کردند. و گاه بر پیغمبران می ‏باشد چنانچه گروهی اشاره به پیغمبر ما (ص) از راه استهزا می ‏گفتند: این است آن کسی که خدا او را در میان ماها برگزیده! و گاه بر سایر مردمان می ‏باشد».[۲]

معنای تکبر ورزیدن بر خدای تعالی این است که فرد متکبر در برابر حق می ایستد و هیچگاه قانون الهی را نمی پذیرد، و نسبت به این قوانین با اینکه می داند از طرف خدای سبحان می باشند، تکبر می ورزد و فهم خود را برتر از آن می داند.

این گناه بزرگ اگر در نفس انسان رسوخ کند سبب می شود که ایشان به خود اجازه دهد که به جنگ خدا رفته، و با او مقابله کند. نظیر انسان متکبری همچون فرعون که با خوی استکباری اش برای مقابله با خدای متعال بر بالای بلندی قرار گرفت تا با خدا بجنگد. این خوی استکباری در وی، سبب شد که در زمین ادعای ربوبیّت نموده، «إِنَّ فِرْعَوْنَ عَلا فِی الْأَرْض‏؛ فرعون در زمین برتری ‏جویی کرد».[۳] و مدّعی چنین جایگاهی شود«فَقالَ أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلی‏؛ و گفت: من پروردگار برتر شما هستم!».[۴] حال آنکه ربّ انسان همان خالق قادر متعال است که آدمی را آفریده و برای او قانون را مقرر ساخته، تا با اجرای آن تلاش نموده و به سعادت و خوشبختی در دنیا و آخرت برسد.

این نوع افراد طبیعتاً بر فرستادگان الهی نیز تکبر می ورزند که در قرآن فراوان از آنان یاد شده است همانند: استکباری که قوم نوح نسبت به آن پیامبر خدا داشتند، حضرت نوح(ع) که از پیامبران اولوالعزم و صاحب شریعت بود، از ناحیۀ خدای تعالی برای نشان دادن راه و مقصد، ارسال و اعزام شده بود. امّا قوم جاهل و نادانی که در روزگار آن حضرت زندگی می کردند، نسبت به آن پیامبر خدا بی مهری نموده، و حتی برای اینکه دعوت این پیامبر خدا را نشوند انگشتان خود را در گوشها فرو برده، و لباس به سر می کشیدند تا مبادا صدای حق ایشان به گوش آنان برسد. بدون شک این نوع رفتار از سوی آنان، یک دشمنی و عدوات آشکار با آن پیامبر خدا بود تا سخن حق وی را به خاطر خوی تکبّری که داشتند نشنوند. به همین جهت خدای تعالی در این خصوص می فرماید: «وَ إِنِّی کُلَّما دَعَوْتُهُمْ لِتَغْفِرَ لَهُمْ جَعَلُوا أَصابِعَهُمْ فی‏ آذانِهِمْ وَ اسْتَغْشَوْا ثِیابَهُمْ وَ أَصَرُّوا وَ اسْتَکْبَرُوا اسْتِکْباراً؛ و من هر زمان آنها را دعوت کردم که (ایمان بیاورند و) تو آنها را بیامرزی، انگشتان خویش را در گوشهایشان قرار داده و لباسهایشان را بر خود پیچیدند، و در مخالفت اصرار ورزیدند و به شدّت استکبار کردند!».[۵]

نکتۀ قابل توجّهی که در این آیه شریفه وجود دارد، این است که آنان حقانیت دعوت حضرت نوح(ع) و تأثیر سخنان وی را باور داشتند، چرا که دلیلی نداشت که انگشتان خود را در گوش نهاده و جامه بر خود بپیچیند. لذا همین عُجب و خود بزرگ بینی باعث شد که این قوم جاهل و نادان به هشدارهای حضرت نوح(ع) توجّه نکرده، و فرصت نجات از عذاب الهی را از دست بدهند؛ لذا این قوم حتی پس از وعدۀ عذاب، آن حضرت را به سخره گرفته و زمانی که حضرت نوح(ع) به ساختن کشتی مشغول بود، به استهزای آن حضرت می پرداختند. البته ذات اقدس ربوبی آنان را به خاطر ایمان نیاوردن و به سخره گرفتن فرستادۀ خود، تمسخرهای آنان را به خودشان بازگرداند و سخت کیفرشان نموده، و به هلاکتشان رسانید. به همین جهت در پاسخ به آنان می فرماید: «قالَ إِنْ تَسْخَرُوا مِنَّا فَإِنَّا نَسْخَرُ مِنْکُمْ کَما تَسْخَرُون‏؛ (نوح) گفت: اگر ما را مسخره می ‏کنید، ما نیز شما را همین گونه مسخره خواهیم کرد!».[۶]

سخن پایانی

از نشانه های مستکبران این است که همیشه مسائل جدّی را که در مسیر خواسته ها و منافعِ آنان نیست، به بازی و شوخی گرفته، و گروه مستضعف را به گونه های مختلفی به سخره می گیرند. این افراد خود را از هر جهت بر سایرین برتری داده، و به خاطر جهل و نادانی که دارند، خود را عقل کل دانسته، و همواره خود را باهوش تر و هوشیارتر از دیگران می پندارند.

خوی استکباری بسیاری از اقوام گذشته را به تباهی کشانده و هلاک و نابود ساخته است. زیرا آنان وعدۀ عذاب الهی را جدی نگرفته، و با استهزاء و به سخره گرفتن هدایت های انبیای الهی خود و اطرفیانشان را به هلاکت رساندند. چه اینکه امروزه نیز اگر قانون الهی جدّی گرفته نشود، این عذاب به شکلی دیگر دامن جامعه بشری را خواهد گرفت، بدین بیان که بی هویت شدن انسان در حیات خود، از جملۀ آن عذاب ها است. زیرا انسانی که در جهل و نادانی غرق شده است، خود را به هر نوع گناهی آلوده می نماید.

[۱]. تمیمی آمدی، عبد الواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، ص۱۶۶، ح۲۲، قم، دار الکتاب الإسلامی، چ دوم، ۱۴۱۰ق.

[۲]. فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی،‏ الحقائق، ص۹۱، تحقیق محسن عقیل، قم، موسسه دار الکتاب الاسلامی‏، چ دوم، ۱۴۲۳ق.

[۳]. القصص/۴.

[۴]. النازعات/۲۴.

[۵]. نوح/۷.

[۶]. هود/۳۸.