دنیای معاصر حلال را با امام راحل شناخت

به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از ایرنا، ایران با این وجود که فرصت و بستر آماده و مناسبی برای ترویج و توسعه گردشگری حلال داشته است نه در مقام عمل و نه در مقام ایده و نظر، اقدامات قابل تاملی در این زمینه انجام نداده است تا از این موهبت ذی قیمت همچون بسیاری از داشته ها و ظرفیت های موجود کشور بهره برداری مناسبی صورت نگیرد؛ تا اینکه آیت الله هاشمی شاهرودی رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام با درایت و موقعیت سنجی مناسب به مساله ای که به دلایل مختلف کمتر مورد توجه علما و مسئولان بوده، ورود می کند تا با تاسیس یک مرکز تحقیقی و طرح مبحثی نوین در دانش و صنعت گردشگری، کنکاش هایی در زمینه رفع این موانع صورت گرفته و نقاط ضعف به نقاط قوت بدل شود.
برآیند این دیدگاه و تاسیس چنین مرکزی، آن طور که تاکید شده، تحقیق و تدوین مباحثی است که در آن خدمات متنوع گردشگری به شیوه ای ارائه شود که نه تنها مسلمانان بلکه غیرمسلمانان را مشتاق و علاقه مند بهره جستن از خدمات آن کند.
در شانزدهم مهرماه امسال، آیت الله هاشمی شاهرودی پیامی را به مناسبت برگزاری کنفرانس بین المللی گردشگری حلال صادر کرد که مرور آن می تواند مبین نقطه نظرات وی در این باره باشد.
در بخشی از این پیام آمده است:
«واژه حلال نیز اگر چه واژه‌ای اسلامی است، اما بیشتر از یک دهه است که مفهوم آن با فناوری‌های اطلاعات جدید به عنوان یک پدیده نوظهور و قدرتمند جای خود را نه تنها در دنیای اسلام بلکه در سراسر جهان باز کرده است. آنچه اظهر من الشمس است، اوج این کاربرد مفهوم حلال را در عرصه‌هایی چون گردشگری می‌توان به عینه مشاهده کرد. به ویژه آن که بخش بزرگی از مناطق و بازارهای هدف گردشگری در سرزمین‌هایی واقع شده که به نام دنیای اسلام شناخته می‌شود، همچنین شمار فراوانی از گردشگران را مسلمانان با توجه به جمعیت قریب یک میلیارد و پانصد میلیون نفری خود تشکیل می‌دهند و تجمیع این دو عامل اسباب توجه فعالان عرصه گردشگری را به سرزمین‌های اسلامی و مسلمانان سبب شده و البته گرایش روزافزونی را هم حتی در بین جوامع غیر مسلمان شاهد گشته است. با تمام این اوصاف، در گردشگری جهانی مواردی عدیده را می‌توان یافت که چندان با آموزه‌های اسلامی سازگار نبوده است و بالطبع اسباب فراهم آمدن محدودیت‌های عدیده و حتی کاهش اشتیاق مسلمانان به امر گردشگری را فراهم می‌کند.»
«در حقیقت، با نهایت اطمینان می‌توان اذعان داشت با توجه به این مهمات و همچنین در راستای دستیابی به اهداف سند چشم‌انداز بیست ساله جمهوری اسلامی ایران و در جهت برآورده شدن منویات مقام معظم رهبری، حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای (مدظله العالی) به ویژه در زمینه اقتصاد مقاومتی، عطف توجه ویژه به مفهوم حلال و انجام برنامه‌ریزی دقیق، مدون و علمی برای کاربرد افزون یافتن آن در عرصه هایی چون گردشگری امری الزامی و ضروری بوده و خواهد بود.»
«بنابراین، استاندارد گردشگری حلال با نظرات فقهی و شرعی اینجانب تهیه و تدوین گردید که در برگیرنده بیست زیرشاخه مختلف مرتبط با اقتصاد و گردشگری چون اقامتگاه‌ها و هتل‌ها، خدمات حمل و نقل، خوراکی و آشامیدنی، خدمات دارویی، آرایشی و بهداشتی، رستوران‌ها، پوشاک و صنایع دستی، فروشگاه‌های زنجیره ای و … است.»

** بنا به ضرورت واکاوی و دغدغه های موجود در تبیین فعالیت های مرکز ملی تحقیقات حلال جمهوری اسلامی ایران و تنویر ابهامات و چالش های موجود در زمینه محصولات حلال و گردشگری حلال با حجت الاسلام حامد صادقی عضو شورای پژوهشی و مشاور علمی و فقهی این مرکز، گفت و گوی بی تعارف و شفافی داشته ایم:

ایرنا – مسئولان گردشگری کشور می گویند ما بالاترین استانداردهای گردشگری دنیا را داریم ولی آنچه ما به عنوان اهالی رسانه از آن مطلع هستیم این است که بخشی از استانداردهای تعریف شده جهانی گردشگری حلال را نداریم و داشتن غذای حلال و لوازم آرایشی حلال، دلیل بر این نیست که همه استانداردهای بین المللی به اینها ختم می شود. شما که کار تحقیقاتی می کنید بگویید.
صادقی: ما خودمان استانداردهای علمی حلال را می نویسیم و از نظر علمی دقیق می کنیم پس ما در دنیا پیشرو هستیم.

ایرنا – اما شما مدت زیادی نیست که این مرکز را راه اندازی کرده اید درحالی که گردشگری حلال، عمر زیادی در دنیا دارد.
صادقی: بله اما آنها در طول این سالها فقط سراغ تجارت این نوع گردشگری رفته اند و بحث های اقتصادی برایشان اولویت داشته و اگر جایی بحث های فقهی و علمی هم مطرح شده، با نگاه اقتصادی بوده است.
نگاهی که ایران به حلال دارد مبتنی بر اقتصاد نیست مبتنی بر علم است و به خاطر تفاوت دیدگاه ها، از نظر ما، آنها اصلا به گردشگری حلال به معنای درستش نپرداخته اند.
من معتقدم شروع «حلال» شکل گیری و نزجش در دنیای معاصر با فتوای امام خمینی رحمه الله بود. یعنی بعد از ایشان اصلا واژه حلال وارد ادبیات سیاسی و اقتصادی و دینی دنیای معاصر شد؛ درست اوایل انقلاب و به زعم من در سال ۱۳۵۸، زمانی که امام فتوایی مبنی بر امحای گوشت های نیوزیلندی داد. (محموله گوشتی از نیوزیلند رسیده بود که معلوم نبود این ها ذبح شده یا نه و امام فتوا می دهند که شما باید اینها را امحا کنید)
با این فتوای امام (ره) ورود حلال به عصر حاضر شروع شده و البته مانند موارد پرشمار دیگر که ما ابداع کنندگان خوبی بودیم اما پیگیری کنندگان خوبی نبودیم عده زیادی عمق فتوای امام را فهم نکردند.
علت هم این بود که فتوای امام مبتنی بر علم دین و فقه بود؛ برخی نگاه های تاریخی اش را گرفتند و برخی از دید توسعه اندیشه نگاهش کردند و ما عقب ماندیم.
امروز شروع یک نطفه ای است که بتوانیم عقب ماندگی خود را در مورد پیگیری آن نگاه درست جبران کنیم.
من می گویم موسس توجه به حلال در جهان معاصر امام بود و مجدد آن حضرت آیت الله العظمی هاشمی شاهرودی خواهد بود.
نگاهی که ایشان به حلال دارد نگاه مبتنی بر اندیشه های اسلامی ست که به روز می شود و از این نگاه ۲۰ عنوان کتابچه استخراج شده که چک لیست (فهرست مرجع) گردشگری حلال شده است.

ایرنا – به خاطر ندارم در دهه های اخیر قبل از آیت الله شاهرودی شخصی از علما اینطور مستقیم و مشروح به بحث حلال و به ویژه گردشگری حلال ورود کرده باشد. دلیل ورود ایشان چیست؟
صادقی: جنس تفکر آیت الله شاهرودی مبتنی بر اندیشه های شهید صدر رحمه الله است. همانطور که اولین کتابی که در زمینه اقتصاد اسلامی منتشر شد کتاب «اقتصادنا»ی شهید صدر بود و نگاه تمدنی و جهان اسلامی داشت، خوب! مهمترین، قوی ترین و جدی ترین شاگرد ایشان که امروز در کسوت مرجعیت عالی نشسته و با یک نگاه تیزبینانه آرای دقیق می دهد حضرت آیت الله العظمی شاهرودی است و همین مساله باعث شده که وی به موضوعاتی ورود کند که بقیه فقها توجه کمتری به آن دارند.
تدوین استانداردهایی که در فضای گردشگری بر اساس مبانی و اندیشه های وی هست شروع یک کار است و ما همین را در خوراکی ها، محصولات بهداشتی و آرایشی و … خواهیم داشت. ولی از آنجا که فضای کار علمی شو (نمایش) و یک روزه نیست، این قسمتش انجام شده و باقی بخش ها به تدریج در حال تحقیق است.
نظر آیت الله شاهرودی این است که حتی یک مرکز تخصصی علوم محض (ساینس) و علوم دینی در این زمینه ایجاد شود و به این وسیله بسیاری از اندیشمندان علوم دینی و آزمایشگاهی، تجربی و تغذیه در این مرکز گرد هم آیند تا به بازوهای مرجعیت تبدیل شوند.

ایرنا – استانداردهای ۲۰ گانه ای که این روزها از آن به عنوان شاکله گردشگری حلال جمهوری اسلامی نام برده می شود کدامند؟
صادقی: ۲۰ کتابچه وجود دارد که مبتنی بر اندیشه های آیت الله شاهرودی است درباره مسائلی چون هتل ها و مراکز اقامتی، رستوران، آژانس مسافرتی، حمل و نقل زمینی، هوایی، دریایی و ریلی، کشتارگاه ها، بیمارستانها و مراکز درمانی، مواد غذایی، آشامیدنی ها، آرایشی ها و دارویی ها، صنایع دستی، مراکز تفریحی، راهنمایان گردشگری، فروشگاههای زنجیره ای، مسافر و …

ایرنا – تاکنون چقدر موفق شدید که چارچوب های گردشگری حلال را با نگاهی که گفتید احصا کنید؟
صادقی: ما هنوز در نقطه آغازیم.

ایرنا – آیا معنایش این است که همه چیز در مرحله تئوری است یا اینکه به تدریج و به صورت مرحله ای هر بخشی که روی آن توافق علمی و فقهی حاصل می شود به عنوان موارد لازم الاجرا در اختیار دستگاههای اجرایی و متولی قرار می گیرد؟
صادقی: تحقیقات به چک لیست تبدیل شده و قابل استفاده است و ما در مقام فتوا نماندیم.

ایرنا – سوال به ظاهر ساده اما اساسی من این است که آیا اصلا گردشگری غیرحلال هم در ایران داریم؟
صادقی: ما نگاهمان نگاه جهان اسلام و در منظر بالاتر نگاه عالَمی است و می خواهیم این چهل سالی که از فتوای امام گذشته است و کار نکردیم را با نگاه علمی جبران کنیم.

ایرنا – این جواب من نیست!
صادقی: ممکن است در ایران گردشگری غیرحلال باشد ممکن است نباشد؛ این مهم نیست. ما می خواهیم در دنیا این مساله را جا بیاندازیم.

ایرنا – قرار شد پاسخ من را صریح و بی ملاحظه بدهید. جریان گردشگری کنونی ما در ایران، حلال است یا نه؟
صادقی: اگر دایره حلال، بایدها و نبایدهای عام باشد نه نداریم اما اگر به صورت ضابطه مند و خاص نگاهش کنیم، داریم. مثلا جایی که سَبک پذیرایی ما برخلاف کرامت نفس، مبتنی بر اسراف باشد حلال نیست.

ایرنا – ما استانداردهای تعریف شده و مشخصی برای گردشگری حلال در دنیا داریم که مراکز بین المللی گردشگری آنها را تعریف کرده اند شما به عنوان کسی که در ایران مسئولیت تحقیقاتی در این باره دارید و می گویید که پشتوانه نگاه شما اسلامی است و حتی نگاه شیعی صرف نیست، بفرمایید که وقتی قرار است ما خودمان استانداردهای خودمان را احصا کنیم چند درصد از دست یافته ها و موارد مدون شما با آن استانداردهای تعریفی مجامع بین المللی مطابقت دارد؟
صادقی: روح این دو متفاوت است.

ایرنا – ما می خواهیم شما در مورد جسمش بگویید؟ از این تعداد شروط و چارچوبی که تعریف کردند چند درصد موارد تعریفی شما موافق یا مغایر است؟
صادقی: چون نگاهها متفاوت است ما می گوییم حتی درست ترین حرفهای آنان هم غلط است.

ایرنا – یعنی مطلقا چارچوب تعریفی گردشگری حلال بین المللی را قبول ندارید؟
صادقی: من آن چیدمان را قبول ندارم.

ایرنا – من بحث انتزاعی نمی کنم؛ بحث روی قراردادهای مشخص است.
صادقی: من اعتقاد دارم هم مجموع آن درست است و هم مجموعش غلط است، غلط است چون مبتنی بر علم و دانش بنا نشده است.

ایرنا – این همه محقق علمی و مذهبی در مجامع جهانی نشسته اند و این موارد را تبیین کرده اند. مگر می شود مبتنی بر علم و مذهب نباشد؟
صادقی: چون نگاه تجاری صرف داشته اند گردشگری حلال را فقط برای پول درآوردن تعریف کرده اند، مثل مالزی، ترکیه و …

ایرنا – ما که در آن مجامع نبوده ایم و چارچوبهای خروجی را می بینیم. شما چگونه نیت خوانی می کنید که نگاه و نیتشان اشکال دارد؟
صادقی: مبنای توسعه اقتصادی ما حلال است. نگاه آنها به مارکتینگ (بازار) است نه علم.
برای همین یک نوشته علمی به درد بخور و یک کتابچه جدی که آیات مربوط به گردشگری حلال را جمع کرده باشد در آنجا وجود ندارد؛ یا در مورد غذای حلال هیچ تحقیق قرآنی آنجا صورت نگرفته است.
فقط در اندک مواردی چون لازم داشته اند چند آیه قرآن هم استفاده کرده اند اما اصل سفره را برای اقتصاد پهن کرده اند نه دین.

ایرنا – جواب شما برای من دغدغه عجیبی ایجاد می کند که وقتی ما با تعریف علمی و فقه اسلامی خودمان استانداردها را تعریف می کنیم و با نگاه آنها که از منظر شما بر اساس منافع اقتصادی تدوین شده، تفاوتهای محسوس دارد. همین مساله باعث شود که گردشگران زیادی به دلیل نگرانی از تفاوت با استانداردهای بین المللی گردشگری حلال، به ایران نیایند!
صادقی: اتفاقا ما فکر می کنیم برعکس است. گردشگر حلال با اقتصاد کاری ندارد برای اعتقادش تلاش می کند و این نگرانی که آیا این حلال های تعریفی، واقعی است یا نه باعث برد جدی ما است.
حلال مبتنی بر علم، چشمش را بر اقتصاد نمی بندد ولی از علم به اقتصاد می رسد نه از اقتصاد به علم.
این رویه باعث می شود اگر خودمان به یک وحدت رویه در داخل برسیم و دچار اختلاف نشویم به نقطه ای خواهیم رسید که حلال جمهوری اسلامی بسیار جدی تر از باقی حلال ها مورد توجه واقع شود.

ایرنا – شما می گویید وقتی گردشگران بین المللی مطلع شوند که استانداردهای تعریفی ما درست تر است جذب ما می شوند ولی از کجا باید مطلع شوند. ما که ابزارهای تبلیغی قوی نداریم؛ ممکن است تا متوجه شوند ما بازار بزرگ گردشگران حلال را از دست بدهیم.
صادقی: ما همین حالا هم بازار گردشگری حلال را از دست داده ایم. راه تبلیغ هم این است ما علوم خودمان را با جزوه، کتابچه و تراکت کم کم منتشر کنیم.

ایرنا – این جزوه و تراکت برای تبلیغ جهانی کافیست؟
صادقی: شروع است دیگر. ضمن اینکه وقتی کار علمی می کنید بقیه دنیا به دنبال شما خواهند آمد.

ایرنا – گردشگری حلال را مساوی و مترادف با گردشگری مذهبی می دانید؟
صادقی: نه

ایرنا – چه چیزهایی اضافه یا کم از آن دارد؟
صادقی: گردشگری مذهبی یکی از انواع گردشگری حلال است و نوع جدی و موثر آن است.
گردشگری سیاحتی و سلامتی که مبتنی بر حلال باشد هم خود نوعی گردشگری حلال به شمار می آید.

ایرنا – به تازگی در برخی شهرهای توریستی رعایت سست حجاب گردشگران منطبق با معیارهای جامعه ما، باعث اختلال و حتی تنش و گزارش به مجامع جهانی علیه ما شده، آیا اصلا علمای ما تمایلی به توسعه گردشگری با این پیشامدهای گاه گاه دارند؟
صادقی: به عنوان یک طلبه نظر شخصی من این است که قرار نیست خارجی ها دقیقا حجاب ما را در ایران رعایت کنند. از نظر من گردشگر خارجی ملزم به رعایت حجاب متدوال ما نیست و علی الظاهر فتوای برخی فقهای ما نیز همین است.

ایرنا – کدام فقها؟
صادقی: برخی فقها. من فقیهی که فتوایی مبنی بر رعایت حجاب مثلا برای مسیحی ها بدهد را سراغ ندارم. اصلا مگر ما می توانیم برای پیروان سایر ادیان فتوا بدهیم.

ایرنا – پس این مواردی که در برخی مناطق مورد اعتراض بعضی از علمای ارجمند قرار می گیرد، چیست؟
صادقی: اگر به افشا یا فساد معترض اند این اعتراض صحیحی است ولی اگر به نوع پوشش غیرمسلمان معترض باشند به زعم من به ما ارتباطی ندارد.

ایرنا – عده ای از عقلای گردشگری و مسئولان میراث فرهنگی به این نتیجه رسیده اند که توسعه گردشگری در ایران حاضر، بدون پشتوانه و همراهی علما ممکن نیست؛ یعنی روحانیت آگاهی که منافع فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی صنعت گردشگری را می داند و از گسترش آن حمایت هم می کند. پیش تر به طور پراکنده علمایی حمایت خود را اعلام کرده اند اما این اتفاق هیچگاه به شکل یک جریان، مجمع یا نگاه سیستماتیک و رسمی مطرح نبوده است. چه می شود کرد؟
صادقی: اولا شاید طلاب، روحانیون و علما جزء وظایف ذاتی شان نباشد که حمایت کنند چون وظیفه ذاتی ما کار علمی و دینی است که حضرت آیت الله شاهرودی آن را به عهده گرفته است و به زعم من این مرجعیت حول محور وی شکل خواهد گرفت و تبدیل به فتاوا و نکات قابل استفاده خواهد شد و به وحدت رویه منجر می شود، چون مبتنی بر علم است.

ایرنا – واقع بینانه صحبت کنیم. خیلی از علما اصلا در جریان چنین مساله ای نیستند. نمی شود به همین منظور ائمه جمعه یا جماعات کشور را دعوت کرد و برای آنان برنامه های توجیهی و آشنایی داشت تا بعدها از آرا و حمایتشان بهره برد.
صادقی: کم کم این اتفاق ها خواهد افتاد؛ عجله نداریم.

ایرنا – چرا؟ ما تاکنون هم فرصت های زیادی را از دست داده ایم.
صادقی: باید با گذشت زمان، صبر و حوصله کار درستی انجام داد نه کار با شتاب.

ایرنا – آیا این کار علمی شما عملیاتی هم می شود؟ مثلا برچسب های گردشگری حلال بر روی اجناس، فروشگاه ها یا اماکن و …
صادقی: بله بسیاری از این موارد در همین مرکز گردشگری حلال «سیتی وان» پیش بینی شده و ضوابط آن توسط سازمان استاندارد به همه جا ابلاغ شده و مراکزی هم در داخل و خارج برای فعالیت گردشگری حلال مجوز گرفته اند.

ایرنا – این نشان و تعریف مختص خود ما و کجا ثبت شده است؟
بله ما این را در سازمان بین المللی مالکیت معنوی (World Intellectual Property Organization) در ژنو سوییس، اتحادیه اروپا و اتحادیه آفریقا و کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی ثبت معنوی هم کردیم و با برخی کشورها مثل اندونزی، مالزی، اسپانیا، آلمان، پاکستان، گرجستان و ترکیه
که عضو وایپو نیستد تفاهم نامه های مستقیم منعقد کردیم.
به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از ایرنا گردشگری حلال (Halal tourism)، به‌عنوان یک مقوله اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در جهان اسلام مطرح و به لحاظ فقهی در دین اسلام بسیار توصیه‌شده است.
گردشگری اسلامی حدود ۱۰ درصد از کل بازار گردشگری جهانی را دراختیار دارد و این رقم مدام در حال افزایش است.
ارزش مالی گردشگری حلال در سال ۲۰۱۳ معادل ۱۴۰ میلیارد دلار آمریکا بوده و هم اکنون یکی از بخش های صنعتی ست که سریع ترین سرعت رشد را تجربه می کند و انتظار می رود ارزش مالی آن تا سال ۲۰۲۰ به ۱۹۲ میلیارد دلار برسد.
با احتساب جمعیت ۱.۸ میلیاردی مسلمانان، بازار قابل توجهی می توان برای مسافرت مسلمانان قائل بود.
مطابق آمار، مالزی رتبه نخست جذب گردشگر مسلمان را از میان کشورهای اسلامی به خود اختصاص داده و پس‌از آن امارات متحده عربی، ترکیه، اندونزی، عربستان، مراکش، اردن، قطر، تونس و مصر در جایگاه ۱۰ کشور نخست قرار می‌گیرند.
ایران در این میان و در جذب گردشگر مسلمان، در جایگاه چهاردهم و پس از کشور بنگلادش قرار گرفته است ولی همه کارشناسان معتقدند که به دلیل فراهم بودن اغلب شرایط و بستر این نوع گردشگری ایران می تواند در جایگاه به مراتب بالاتری از شرایط فعلی قرار بگیرد و دنیای گردشگران حلال از گونه های مختلف آن را را تحت تاثیر قرار دهد.
فراهنگ**۳۰۷۹**۱۰۵۵
گفت و گو: علی اسدی** انتشار: زینب کارگر