تبرک جویی از تربت حرم منور امام رضا(ع) یک گام پیش از خفتن در خانه ابدی

یکی شهروندان مشهدی این سنت دیرینه را چنین توصیف می کند: ‘برای طواف دادن جنازه در حرم، جنازه را بعد از شستشو، از سمت بست پایین خیابان و صحن آزادی وارد حرم می کنند و به زیارت حضرت عشق می آورند. جنازه را رو به ضریح می کنند و همه همراهان از طرف او به امام رضا(ع) سلام می دهند: السلام علیک یا علی ابن موسی الرضا. داخل حرم رو به روی ضریح می برندش و آنجا از عطر گلاب ناب محمدی که مخصوص حرم امام رضا(ع) است روی جنازه می ریزند. بعد به داخل صحن آزادی و آنجا از خاک پای زائران روی جنازه می ریزند. قالیهای داخل صحن را روی جنازه می تکانند تا خاک پای زائران روی کفن بریزد. بعد جنازه را به گوشه صحن آزادی می برند و نماز میت می خوانند. و آخرین سلام به امام رضا(ع) و خداحافظی با حرم.’
بر این اساس روزی نیست که در حرم مطهر امام رضا(ع) باشی و صدای ‘لااله الا الله’ جمعی که تابوتی را بر روی دوش حمل می کنند نشنوی و شاهد تشییع پیکر و بجا آوردن رسوم مربوط به طواف میت در جوار بارگاه منور رضوی در مشهد نباشی.
این رسم دیرینه مشهدیهای مجاور بارگاه مطهر رضوی است که نخستین نجوای اذان در گوش خود را به رسم مسلمانی در صحن و سرای ثامن الحجج(ع) بشنوند و در انتهای زندگی نیز با متبرک شدن از تربت پاک آن حضرت و معطر شدن از عطر حرمش به سفر آخرت بروند.
کسی نمی داند برای نخستین بار چه کسی یا کسانی میت خود را در حرم مطهر رضوی طواف دادند اما این طواف از گذشته های دور در حرم مطهر انجام می شده و هنوز این سنت دیرین در بین مشهدیها پابرجاست.
بر اساس روایات و احادیث تفاوتی بین مرده و زنده مومن وجود ندارد. همانقدر که فرد مومن در نزد مردم شایسته احترام و تکریم است پیکر درگذشته مسلمان نیز حرمت دارد و باید با احترام غسل و کفن شود. اوج این احترام طواف مرده در حرم امام معصوم(ع) است.
تابوت حامل پیکر فرد درگذشته که به نزدیکی حرم رضوی می رسد، از پایین پای حضرت(بست طبرسی) ابتدا اذن دخول می خواهد. سپس با همراهی خادمان و نزدیکانش وارد صحن آزادی شده و پیش از خواندن نماز میت طواف داده شده و در نهایت یا در آرامستانهای حرم مطهر و یا در دیگر آرامستانهای مشهد به خاک سپرده می شود.
از دیرباز رسم بوده که هنگام طواف فرد درگذشته و عبور وی از دالان رواق دارالسرور، خاک قالیهای حرم مطهر به نشانه تبرک جویی از خاک پای زائران بارگاه منور رضوی بر روی مرده تکانده شود. این سنت هنوز پابرجاست اما دیگر به قوت گذشته نیست.
متولی پذیرش اموات و طواف یا دفن آنان در حرم مطهر رضوی، معاونت اماکن متبرکه و امور زائران آستان قدس رضوی است که ساماندهی اموات و نظارت بر اجابت سنتهای دیرینه را برعهده دارد.
معاون اماکن متبرکه و امور زائران آستان قدس رضوی در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: طبق یک سنت دیرینه پیکر همه کسانی که در مشهد فوت می شوند پس از غسل میت برای طواف به حرم مطهر رضوی آورده می شوند.
سید خلیل منبتی افزود: معمولا جنازه را برای طواف از پایین پای حضرت وارد حرم مطهر می‌ کنند. صاحبان عزا پس از پذیرش و همراهی توسط خادمان و روحانیونی که در امور تشییع فعالیت دارند وارد حرم مطهر شده و ‘لا اله الا الله’ گویان پس از عبور از صحن آزادی و رواقهای دارالسرور و دارالسلام تابوت حامل میت را بر زمین گذاشته و پس از قرائت صلوات خاصه و ذکر مصیبت، برای قرائت نماز میت به صحن آزادی باز می گردند و در آنجا روحانی حرم نماز میت را قرائت می کند.
وی ادامه داد: پس از تشییع، طواف و خواندن نماز میت، اگر قصد دفن پیکر در حرم مطهر نباشد به بیرون از حرم رضوی هدایت می شود. در غیر این صورت دفتر امور دفن آستان قدس رضوی کار پذیرش و مشخص کردن محل دفن را در یکی از آرامستانهای متعلق به حرم رضوی انجام می دهد و طبق مراسمی با کمک خادمان، میت در حرم مطهر یا آرامستان خواجه ربیع مشهد که زیر نظر آستان قدس رضوی است دفن می شود
معاون اماکن متبرکه و امور زائران آستان قدس رضوی گفت: روزانه بطور متوسط پیکر ۳۰ میت در حرم مطهر رضوی طواف داده می شود. به ندرت اتفاق می افتد اموات از شهرستانهای دیگر هم باشند.
منبتی افزود: همچنین زائران و مجاوران بارگاه منور رضوی از قرنها قبل اعتقاد داشته اند خاک زیر پای زائر به دلیل اینکه امام رضا (ع) زائران خود را بسیار دوست دارد متبرک است لذا به عنوان تیمم و تبرک گردی از خاک قالیهای حرم مطهر رضوی را بر کفن میت می افشانند تا متبرک شود.
وی ادامه داد: هم اینک تکاندن خاک قالیهای حرم بر روی میت چندان رواج ندارد اما خادمان بارگاه منور رضوی بارها توصیه کرده اند که به جای گرد، گلاب معطر یا گلهای معطر حرم را روی میت قرار دهند و آن را معطر سازند.
معاون اماکن متبرکه و امور زائران آستان قدس رضوی همچنین گفت: آستان قدس رضوی هیچ گاه بابت انجام هیچیک از امور مربوط به تشییع یا طواف اپیکر موات، خواندن نماز میت و باقی کارها یا رسوم در حرم مطهر رضوی هزینه ای از همراهان میت طلب نکرده و آنچه بعضا در این ارتباط گفته می شود کذب محض است.
وی افزود: پیگیری امور دفن اموات در حرم مطهر رضوی از سوی دفتر امور دفن آستان قدس زیر نظر معاونت اماکن متبرکه و امور زائران انجام می شود که فعالیتهایی از تشییع اموات، اقامه نماز میت و خدمات پس از دفن را انجام می دهند.
منبتی ادامه داد: برخی از پیکرهای متوفی پس از تشییع در سه بهشت ثامن الائمه واقع در صحن آزادی، صحن جمهوری و صحن قدس حرم مطهر رضوی یا خواجه ربیع خارج از حرم مطهر دفن می شوند که انجام دفن آنها توسط حفاران زیر نظر دفتر امور دفن آستان قدس رضوی انجام می گیرد.
مدیرعامل سازمان فردوسهای شهرداری مشهد نیز به خبرنگار ایرنا گفت: بهشت رضا، بهشت جواد الائمه و بهشت رضوان سه آرامستان بزرگ زیر نظر شهرداری در مشهد هستند بالاترین آمار مربوط به دفن اموات را در این کلانشهر دارند.
حسن کریم دادی افزود: ۱۴ آرامستان دیگر نیز به صورت پراکنده زیر نظر شهرداری مشهد وجود دارد که حصارکشی شده و دیگر هیچ دفن میتی در آنها انجام نمی شود.
وی ادامه داد: آرمستانهای دیگری از جمله آرامستان خواجه اباصلت زیر نظر اداره کل اوقاف خراسان رضوی، آرامستان خواجه ربیع و آرمستان حرم مطهر رضوی زیر نظر آستان قدس رضوی نیز در مشهد فعال هستند.
مدیرعامل سازمان فردوسهای شهرداری مشهد گفت: بطور متوسط روزانه ۵۱ نفر در مشهد فوت می کنند که از این تعداد ۳۱ نفر در بهشت رضا، سه نفر در بهشت خواجه ربیع، ۱.۵ نفر در بهشت حرم مطهر، ۱.۵ نفر در بهشت جوادالائمه، ۱.۵ نفر در بهشت خواجه اباصلت دفن می شوند و پیکر ۱۲ تا ۱۳ میت نیز از مشهد خارج می شود.
وی افزود: طواف میت در حرم مطهر رضوی از آداب و رسوم قدیمی شهروندان مشهدی است و در همه روزها به جز روز شهادت امام رضا(ع) و روز شهادت نبی مکرم اسلام اموات پیش از دفن در حرم مطهر طواف داده می شوند.
کریم دادی گفت: آستان قدس رضوی در امور مربوط به طواف و تشییع نهایت همکاری را با بازماندگان و سازمان فردوسهای شهرداری داشته و هیچ هزینه ای در این خصوص مطالبه نکرده و همواره اموات را با ارائه بهترین خدمات، با حفظ حرمت و رعایت ادب تشییع و طواف داده است.
گزارشگر: میترا عبداللهی **انتشار: حسین کریم زاده