ورق زدن برگی از تاریخ گیلان/ خانه ای که نشان از «سردار جنگل» دارد

دریافت ۸۱ MB

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- مریم ساحلی: جنگل‌های گیلان مامن آواهای دلنشین است، گوش اگر بسپاریم صدای نسیم، پچ پچ برگ‌ها و آواز پرندگان گره خورده به طنین گام‌های میرزا کوچک.

خاک سبز این دیار سالیان بسیار است که رد پای میرزا و یارانش را در آغوش کشیده است. گیلانی اگر باشی حکایت زندگی و مبارزات «میرزا یونس» مشهور به «میرزا کوچک خان جنگلی» را از کودکی شنیده‌ای. اینجا حکایت از بند رهیدن و رهاندن یادآور نهضت جنگل است و میرزایی که در خاطرات ایرانیان همواره نشان از بزرگی دارد، رهبر این نهضت بود.

رهبری که سال ۱۲۵۷ هجری خورشیدی در محله استادسرای رشت چشم به جهان گشود. محله‌ای که هنوز دیوارهای آجر چین و در و پنجره‌های چوبی در آن چشم‌ها را به تماشای شکوه هویت و اصالت فرا می‌خوانند. و اما در همین محل دریست که رو به خانه میرزا گشوده می‌شود.

بنیادی برای میرزا

سخن از خانه میرزا که به میان می‌آید، یاد و خاطره بنیاد پژوهشی فرهنگی میرزا کوچک در ذهن جان می‌گیرد. از این رو ما در آستانه صدمین سالروز شهادت میرزا از «غلامرضا فروتن» عضو هیئت مؤسس این بنیاد خواستیم تا درباره چگونگی شکل گیری بنیاد و بازسازی خانه میرزا با ما به گفت و گو بنشیند.

وی در گفتگو با خبرنگار مهر زمان تشکیل بنیاد و ایده آن را قبل از بازسازی خانه میرزا عنوان و اظهار کرد: بنیاد پژوهشی فرهنگی میرزا کوچک جنگلی اواخر سال ۱۳۸۰ با دریافت مجوز رسمی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به شماره ۱۵۴ در آستانه هشتادمین سال شهادت میرزا کوچک به ثبت رسید بنیاد پژوهشی فرهنگی میرزا کوچک جنگلی اواخر سال ۱۳۸۰ با دریافت مجوز رسمی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به شماره ۱۵۴ در آستانه هشتادمین سال شهادت میرزا کوچک به ثبت رسید و مغازه پدرم را که تبدیل به کتابفروشی کرده بودم، به عنوان دفتر موقت بنیاد تعیین کردیم.

فروتن ادامه داد: این بنیاد توسط «محمد تقی میر ابوالقاسمی»، «سید نوری کیافر»، «محمدتقی پوراحمد جکتاجی»، «عزیزالله اخوان»، «جمشید مهربان»، «شاپور رواسانی» و من تشکیل شد.

حکایت بازسازی خانه میرزا

فروتن در شرح حکایت بازسازی خانه میرزا نیز اظهار کرد: سال‌ها پیش همراه با زنده یاد «ابراهیم فخرایی» به دیدن خانه میرزا رفته بودیم و از وضعیت نامناسب آن آگاه بودیم اما کاری هم از دستمان بر نمی‌آمد.

وی با بیان اینکه زنده یاد فخرایی نخستین کسی است که به نگارش تاریخ نهضت جنگل پرداخت، ادامه داد: زمان گذشت تا اینکه سال ۸۰ در خانه ابراهیم فخرایی پروفسور «شاپور رواسانی» اندیشه بازسازی خانه میرزا را با ما در میان گذاشت. مدتی بعد باخبر شدیم که خانه میرزا که آن زمان مخروبه بود و افراد بی‌خانمان در آن سکونت می‌کردند قرار است توسط یک برج‌ساز کاملاً تخریب شود. آقای رواسانی برای ممانعت از برج سازی شخصاً قصد خرید خانه را داشتند، به همین منظور با صاحب ملک تماس گرفتند.

فروتن اضافه کرد: وی هم مبلغ ۴۰ میلیون تومان برای ملک طلب کرد. در این راستا ایده فروش آپارتمانی متعلق به آقای رواسانی در گیشای تهران توسط همسرشان پیشنهاد شد تا هزینه خرید ملک خانه میرزا تأمین شود اما فروش آپارتمان به طول انجامید و در این فاصله خانه میرزا بفروش رفت و خریدار جدید هم قصد تخریب داشت. اما مهندس «مرتضی شگفت» شهردار وقت رشت با اطلاع از این موضوع شبانه دستور توقف عملیات را داد.

وی افزود: روز بعد وقتی آقای رواسانی از این موضوع باخبر شدند با دوست باستان شناس خود دکتر «یوسف مجیدزاده» تماس و با کمک او برای صبح روز بعد وقت ملاقاتی با آقای «سید محمد بهشتی» رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی گرفتند و بنا به توصیه دوست خود شبانه نامه‌ای مبنی بر درخواست حفظ این بنای تاریخی آماده کردند.

فروتن یاد آور شد: در این نامه از ریاست میراث فرهنگی نسبت به شناسایی و اعلام این بنا به عنوان میراث فرهنگی کمک خواستند. وقت مقرر آقای رواسانی همراه با همسرشان به ملاقات ریاست میراث فرهنگی رفتند و ایشان دستور رسیدگی سریع به میراث فرهنگی رشت ابلاغ کردند، چرا که شهرداری فقط تا ۴۸ ساعت بدون دستور قضائی می‌توانست مانع ادامه تخریب خانه میرزا شود.

وی با بیان اینکه با ارائه مدارک لازم خانه میرزا به عنوان بخشی از میراث فرهنگی ایران شناخته شد و دیگر کسی حتی شهرداری قادر نبود در نوع ساختن ساختمان دخل و تصرفی داشته باشد، ادامه داد: اما در این فاصله رضایت مالک را جلب و ملک را به تصرف شهرداری در آمد و مؤسسان بنیاد نیز با تعهد شخصی آقای رواسانی مبنی بر تأمین مخارج نسبت به تحویل خانه و بازسازی آن به عنوان طرف قرارداد با شهرداری، قراردادی را با شهرداری امضا کردیم.

فروتن ادامه داد: بر اساس قرارداد باید در عرض دو سال خانه را بر اساس اسناد و مدارک و تصاویر موجود بازسازی می‌کردیم. بدین ترتیب خانه میرزا برای بازسازی در تاریخ ۳ اردیبهشت ۱۳۸۲ به بنیاد تحویل داده شد.

وی با نگاهی به گذشته اضافه کرد: مالک این خانه در ابتدا فردی به نام «مستوفی الممالک» بود که به تجارت چوب می‌پرداخت و پدر میرزا نیز منشی وی بود و در همان خانه زندگی می‌کرد. این خانه از سوی مستوفی به پدر میرزا رسید، میرزا هم در آن خانه متولد شد اما بعدها سهم خود از این خانه را به برادرش بخشید و پس از آن نیز دست به دست گشت.

اهداف بنیاد

این عضو هیأت مؤسس بنیاد افزود: آقای رواسانی تمام ۳۶ میلیون تومان مبلغ حاصل از فروش آپارتمانش در تهران را صرف بازسازی خانه میرزا کرد. ولی تنها مبالغی که به اسم فرزندانش واریز کرد، به ثبت رسیدند. وی مبلغ ۳۶ میلیون تومان را به تدریج و بر اساس پیشرفت کار ارسال می‌کردند. بقیه هزینه‌های بازسازی هم از طریق سازمان میراث فرهنگی مرکز و رشت و سازمان برنامه و بودجه استان گیلان و نهایتاً از محل کمک‌های مردمی تأمین شده است.

فروتن در ادامه هدف از تشکیل بنیاد پژوهشی فرهنگی «میرزا کوچک جنگلی» را انجام فعالیت‌های فرهنگی با محوریت میرزا کوچک و نهضت جنگل هدف از تشکیل بنیاد پژوهشی فرهنگی «میرزا کوچک جنگلی» انجام فعالیت‌های فرهنگی با محوریت میرزا کوچک و نهضت جنگل بود عنوان و تصریح کرد: پژوهش در تاریخ ایران و گیلان در رابطه با نهضت جنگل، گردآوری اسناد و مدارک نهضت جنگل، ایجاد مرکز اسناد نهضت جنگل و ایجاد کتابخانه تخصصی با موضوع نهضت جنگل، ایجاد موزه نهضت جنگل در خانه میرزا، ارائه منابع به محققان پژوهش‌های نهضت جنگل و تشکیل جلسات سخنرانی از جمله اهدافی بود که آن را پیگیری می‌کردیم.

وی با اشاره به اینکه ترجمه و تألیف مقالات به زبان‌های خارجی و بالعکس از دیگر برنامه‌ها بود، افزود: در همین راستا کتابی با عنوان «نگاهی به شیوه تولید مسلط نهضت انقلابی جنگل» که دربرگیرنده سه رساله پیرامون نهضت انقلابی جنگل است را تألیف و منتشر کردم. البته انتشار جزوه، مجله، گاهنامه و حتی برگزاری سخنرانی‌ها درباره شاهنامه هم از دیگر کارهایی بود که به انجام رساندیم.

فروتن با بیان اینکه مدت دو سال جلساتی با عنوان «شاهنامه نامه شاهان نیست» برگزار شد، اضافه کرد: تهیه و تکثیر پوستر، طراحی، گرافیگ، انیمیشن و کتاب‌های ویژه کودکان درباره نهضت جنگل از دیگر اقدامات انجام گرفته توسط بنیاد به شمار می‌آید. البته در کنار این فعالیت‌ها باید یاد کنم از موزه‌ای که با جمع آوری اشیا از نقاط مختلف، در خانه میرزا ایجاد شد و مسئولیت آن بر عهده آقای مهربان بود.

حکایت پایان کار بنیاد در خانه میرزا

وی با اشاره به اینکه فعالیت‌های این بنیاد در حوزه‌های فرهنگی و مدنی بود، تصریح کرد: مطابق اساسنامه‌ای که داشتیم می‌توانستیم فعالیت صنفی غیر سیاسی و غیر تجاری انجام دهیم و این گونه مقرر بود که شهرداری مکلف است تا زمانی که بنیاد راساً از مکان پس از بازسازی به منظور امور فرهنگی استفاده می‌کند آن را در اختیار بنیاد قرار داده و مبلغی هم دریافت نکند.

فروتن یاد آورشد: همچنین تبصره‌ای حاکی از این بود که «در صورت انتقال منافع به هر شکل از سوی بنیاد به غیر و یا عدم فعالیت متعارف شهرداری می‌تواند با مهلت یک ماهه ساختمان را در تصرف گیرد و بنیاد حق هرگونه اعتراضی را از خود سلب و ساقط می‌کند. اما آذر ماه ۸۹ حدود هفت سال پس از واگذاری مخروبه خانه میرزا به بنیاد شهردار وقت رشت آقای «محمود فریدونی» با استناد به همین ماده تبصره «عدم فعالیت متعارف» اقدام به تصرف دفتر بنیاد و خانه میرزا کرد.

وی اضافه کرد: اخیراً شنیده‌ام در خانه میرزا فعالیت‌های خوبی در حال انجام است، اما انتظار می‌رفت دست کم نام و یاد «شاپور رواسایی» که بانی این کار بود در این خانه زنده بماند.

فعالیت‌های خانه میرزا

خانه میرزا کوچک جنگلی، می‌تواند نقش بسیار مهمی در معرفی نهضت جنگل و مبارزات میرزا داشته باشد و متولی این خانه سازمان فرهنگی شهرداری رشت است. سال گذشته خبر مرمت و بازآفرینی محتوایی این خانه توسط شهرداری رشت منتشر شد. و اما «علی محجوب» رئیس سازمان فرهنگی ورزشی شهرداری رشت در شرح فعالیت‌هایی که هم اکنون در در این خانه به انجام می‌رسد در گفت و گو با خبرنگار مهر اظهار کرد: بازآفرینی مجدد خانه میرزا سال گذشته انجام شد و البته این موضوع هنوز بر اساس میزان بودجه‌ای که تزریق می‌شود، مورد توجه قرار دارد.

وی با بیان اینکه خانه میرزا پذیرای بازدیدکنندگان در طول ایام هفته است، یادآور شد: نگاه ما به این خانه هرگز در قالب کسب درآمد نبوده و مبلغ حاصل از بلیط ورودی نیز برای هزینه‌های معمول نظیر نظافت مورد استفاده قرار می‌گیرد نگاه ما به این خانه هرگز در قالب کسب درآمد نبوده و مبلغ حاصل از بلیط ورودی نیز برای هزینه‌های معمول نظیر نظافت مورد استفاده قرار می‌گیرد.

محجوب گفت: برنامه «صبح بخیر گیلان» به همت شبکه باران هر روز صبح از این خانه در راستای معرفی خانه میرزا به نمایش در می‌آید. گفتنی است که بخشی از این برنامه شامل ارتباط مستقیم با دیگر استان‌های کشور است و همین امر بر گستره مخاطبان برای معرفی خانه میرزا می‌افزاید.

وی با اشاره به میزبانی خانه میرزا برای انجام برخی برنامه‌ها که به مناسبت سالروز شهادت میرزا تدارک دیده می‌شود، گفت: رونمایی از آثار تولیدی سازمان فرهنگی ورزشی شهرداری با محوریت میرزا و نهضت جنگل از جمله فعالیت‌های فرهنگی است که در این خانه انجام می‌شود.

رئیس سازمان فرهنگی ورزشی شهرداری رشت با بیان اینکه این خانه محلی برای برگزاری کارگاه‌های مختلف است، ادامه داد: به عنوان مثال همزمان با سالگرد شیون فومنی به مدت دو روز کارگاه شعر در این مکان برگزار شد. و صدا و سیما، حوزه هنری، پژوهشکده گیلان‌شناسی، سازمان تبلیغات اسلامی و انجمن‌های فرهنگی و هنری مشارکت خوبی با سازمان فرهنگی شهرداری در مسیر این فعالیت‌ها دارند و قرار است در آینده چند تئاتر خیابانی نیز با محوریت نهضت جنگل داشته باشیم.

وی اضافه کرد: مقرر شده تا مغازه‌ای که جنب خانه میرزا قرار دارد به محل عرضه محصولات فرهنگی تولید شده از سوی هنرمندان با موضوع میرزا کوچک و نهضت جنگل نظیر کتاب، سردیس، عکس و پوستر اختصاص داده شود.

محجوب تصریح کرد: آمادگی لازم برای میزبانی همه انجمن‌های فرهنگی و هنری برای برگزاری برنامه‌هایشان با محوریت میرزا کوچک و نهضت جنگل در خانه میرزا وجود دارد و البته همواره باید به یاد داشت بر اساس فرموده مقام معظم رهبری، نهضت جنگل مینیاتوری از انقلاب اسلامی است، از این رو باید به شکل شایسته و صحیح بدان پرداخت.