بسطام در انتظار ثبت جهانی/ رفع موانع در گرو تعاملات مستمر

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: بسطام یکی از دو شهر نمونه گردشگری استان سمنان، دارای مجموعه تاریخی است که موانع متعددی بر سر راه ثبت جهانی آن وجود دارد. موانعی که از یک سو هیئت امنا و اوقاف می‌گویند میراث فرهنگی باید آنها را برای برطرف شدن به ما اعلام کند و از سوی دیگر میراث فرهنگی معتقد است که موانع اعلام شده‌اند.

این تناقض مشخصاً نشان می‌دهد که آن اهمیت لازم و تعاملات مستمر بین مدیریت شهری، میراث فرهنگی و امنا به عنوان نماینده اوقاف و امور خیریه در مجموعه تاریخی بسطام، مقبره بایزید و امام زاده محمد (ع) وجود نداشته است. حالا اما به همت میراث فرهنگی، امنا، رسانه‌ها، دلسوزان و علاقمندان میراث فرهنگی اقداماتی برای رفع موانع ثبت این مجموعه برگزار می‌شود تا بتوانیم شاهد گشایش در این موضوع باشیم.

یکی از این اقدامات برگزاری میزگرد مهر ویژه ثبت جهانی بسطام با حضور مسئولان، نماینده‌های سمن‌های فعال در حوزه میراث فرهنگی و مسئولان محلی بسطام در مسجد بایزید مجموعه تاریخی این شهر است تا پیرامون راهکارهای تعامل بیشتر درباره این حرکت مهم در استان سمنان بحث و تبادل نظر صورت گیرد.

در این میزگرد که شامگاه سه شنبه حمید رضا حسنی رئیس میراث فرهنگی شاهرود، گلچهره محمدی از فعالان سمن‌های مردمی فعال، مجید سلیمانپور سرپرست شهرداری بسطام، حسن رضوانی عضو هیئت امنای امامزاده محمد (ع)، حجت‌الاسلام محمدرضا بخشی رئیس اوقاف بسطام و حامد عادل رئیس پایگاه میراث فرهنگی بسطام و خرقان حضور داشتند.

مطالبه مردمی ثبت و برکات آن

حسنی: مقوله ثبت جهانی، دارای ظرافت‌ها و پیچیدگی‌های خاص خود را داشته و نیاز به مطالبات بالادستی از جمله شهرستان شاهرود و استان سمنان دارد از سوی دیگر مطالبات مردمی همسو با نهادهای دولتی می‌تواند در تسریع امور ثبت، مهم باشد در این خصوص پایگاه ثبت جهانی، میراث فرهنگی، امنا، اوقاف و بخشداری، شهرداری و … پای کار باشند.

نمی‌شود ثبت جهانی را بخواهیم اما ضوابط آن را خیر؛ متأسفانه بازه زمانی را در بحث ثبت جهانی بسطام از دست دادیم اما به یقین می‌توان از ظرفیت مسئولان و پشتکار و همدلی در سایه برنامه‌ریزی آن را جبران کرد.

ثبت جهانی بسطام سبب می‌شود تا گردشگران پرشماری با یک نگاه تخصصی به سمت این شهر از تمام دنیا سرازیر شوند و ما از یک گردشگری کیفی در این مجموعه تاریخی برخوردار باشیم، بسیاری از پایگاه‌های میراث فرهنگی در سراسر کشور غیرفعال شده بودند اما ما در بسطام توانستیم طی چند سال اخیر پایگاه را دایر کنیم که یکی از اقدامات اساسی برای ثبت جهانی بسطام محسوب می‌شود.

ضوابط رعایت شود

کمبود اعتبارات باعث نشده که میراث فرهنگی، پایگاه تخصصی بسطام را رها کند و این پایگاه نیز توانسته کار تخصصی خود را به خوبی صورت دهد که مرمت منار مجموعه تاریخی از این جمله است، با توجه به نوبت بندی که ثبت جهانی دارد، در سفر وزیر سابق گردشگری نیز عنوان شد که یک الی دو سال طول می‌کشد تا مراحل ثبت به صورت کامل انجام شود اما باید این مهم پیگیری شود که در این نوبت بندی تأخیر نشود.

بسیاری از موارد ثبت جهانی برای وزارت میراث فرهنگی ارسال شده اما هنوز به جمع بندی رسیده نشده است آنچه مغایر با ثبت بوده و ضوابط را مخدوش می‌کند لذا پذیرفته نیست ما که داعیه ثبت جهانی داریم وارد مجموعه می‌شویم و هنوز بنرهای سه در چهار متری روی دیوارهای ۷۰۰ تا ۸۰۰ ساله مشاهده می‌کنیم حتی اگر سخنی از بزرگان بر روی آن نوشته شده باشد.

برخی ممکن است سالی یک بار در بسطام باشند و کافی است یک تصویر از مجموعه تاریخی بسطام به ثبت برساند که با موجی از منظر نامناسب مواجه می‌شود و کافی است تصاویر وی منتشر شوند تا مسئولان اعلام کنند که عملکرد در قیاس با مطالبه ثبت جهانی مغایر است.

موانع اعلام شود

حجت الاسلام بخشی: ثبت ملی خواسته همه ما و مردم شهرستان شاهرود است مسائل درونی مجموعه امامزاده بسطام مربوط به اوقاف بوده و میراث فرهنگی حق دخالت در آن را ندارد و در حوزه بنا و نگهداری و مرمت آن اوقاف حق دخالت ندارد اما هماهنگی و همراهی می‌بایست وجود داشته باشد از سوی دیگر باید گفت که امنا و اداره اوقاف در واقع یکی هستند لذا حرف امنا حرف اداره اوقاف و حرف اداره اوقاف حرف امنای این امامزاده است.

موانع ثبت جهانی واقعاً مشخص نیست و به ما ابلاغ نشده است واقعاً امروز امنا نمی‌دانند که چه باید کنند چرا که این موانع در قالب یک نامه ساده هم به اداره اوقاف بسطام و سازمان اوقاف اعلام نشده است لذا یکباره در فضای مجازی یک جاکفشی که آن هم با مجوز میراث فرهنگی ساخته شده و یک جایگاه برق، در زمره موانع ثبت جهانی بسطام قرار می‌گیرند آیا نمی‌شد این موانع با کمی صبر جمع شوند؟

نباید افکار عمومی را درگیر متهم کردن اوقاف و امنا کنیم، اگر موانع ثبت جهانی احصا و ابلاغ شود، بسیاری از این مسائل رفع می‌شود از سوی دیگر ابهام این است که آیا ثبت جهانی از درب ورودی امامزاده تا مسجد بایزید صورت گیرد یا مجموعه تاریخی شهر بسطام تا خیابان مهدیه هم ثبت خواهد شد؟ اگر قرار باشد اوقاف تمام موانع ثبت در مجموعه تاریخی را برطرف کند آیا باز هم خیابان‌ها و … مانع نیست؟ لذا باید ذهن مردم را آگاه کرد تا بسیاری از چالش‌ها حل شود.

مجموعه هم فرهنگی و هم تاریخی دیده شود

اگر موانع ثبت جهانی اعلام شود، مردم خودشان هم حتی دست به کار می‌شوند و نیاز نیست که درگیر مسائل اداری شویم، موضوع بعدی درباره ثبت جهانی این است که مجموعه تاریخی بسطام یک مجموعه فرهنگی و تاریخی است و در اساس نامه آن هم این امر ذکر شده نه مجموعه صرفاً تاریخی و نه صرفاً فرهنگی. این دو مکمل هستند لذا میراث فرهنگی در طرح پیش‌نویس باید ضوابط فرهنگی را هم ببیند چرا که قرار نیست این مجموعه تعطیل شود و مردم باید امورات خود را داشته باشند در نتیجه باید تدبیری درستی صورت گیرد.

اوقاف حاضر است که مجموعه کنونی را صرفاً به عنوان فضای بازدید گردشگری و مسافر واگذار کند به این شرط که نیاز مردم در فضای مذهبی برطرف و به میزان ارتفاعی که میراث فرهنگی تعیین می‌کند رواقی احداث شود و یا حتی برای رعایت ارتفاع آن را زیر زمین ایجاد کنند تا تمام مراسم مردم برگزار شود و مجموعه کنونی برای زائران و توریست‌ها و … باشد.

اگر قرار است مجموعه تاریخی بسطام به صورت فرهنگی و تاریخی ثبت جهانی شود، اوقاف می‌بایست در تمام جلسات حضور داشته باشد، بعضاً بیان می‌شود که چرا مانعی در امامزاده برطرف نمی‌شود حال آنکه ممکن است حضور ما در جلسه این امر را تسریع کند نه اینکه تصمیمی گرفته و اوقاف بعداً متوجه آن شود.

بنیاد مسکن ورود کند

سلیمان پور: می‌بایست کارگروه و یا کمیته‌ای برای ثبت جهانی تشکیل شود که همه دستگاه‌ها به ویژه مسکن و شهرسازی در آن حضور داشته باشند چرا که تملک اراضی حومه مجموعه فقط در صورتی میسر می‌شود که بتوانیم جای آن زمین بدهیم، قرار بود اداره کل میراث فرهنگی ضوابط ثبت را اعلام کند اما دریغ از اینکه نامه‌ای برای شهرداری ارسال شود.

گلچهره محمدی: مقوله اعتبارات تمهید ثبت میراث بی نظیر فرهنگی تاریخی بسطام می‌بایست از سوی سازمان مدیریت و همچنین شورای برنامه‌ریزی استان سمنان و شهرستان شاهرود پیگیری شود و تخصیص اعتبارات باید پیوست عدالت داشته باشد شورای اداری اخیر شهرستان این امیدواری را در دل مردم منطقه ایجاد کرد.

تجربه اخیر شهر مجن نشان داد که صدور اسنادی در نقاط استراتژیک بخش بسطام فقط مراتع و منابع آب و کشاورزی را به خطر نمی‌اندازد بلکه گردشگری و میراث فرهنگی را با مخاطره رو به رو می‌سازد. لذا باید مسئولان محلی در این بیش از پیش مراقب این موضوعات و تبعات آن باشند، در نهایت ثبت جهانی میراث فرهنگی تاریخی بسطام تنها راهی است که می‌توان هم از این مجموعه فاخر و ثروت عظیم حفاظت کرد و هم از صنعت گردشگری منطقه را بهره مند ساخت.

بنر همه موانع نیست!

رضوانی: هر طرحی برای اجرا باید پیوست عدالت داشته باشد، اگر نگاهی در بخش فرهنگی و مذهبی وجود دارد قطعاً دغدغه میراث فرهنگی نیز در این مجموعه تاریخی وجود دارد. امنای مجموعه نحوه تعامل بسیار خوبی با میراث فرهنگی داشته که نمونه بارز آن مرمت مسجد بایزید بوده است.

اگر مقوله میراث در مجموعه تاریخی بسطام دیده می‌شود باید بحث فرهنگی و مذهبی آن هم لحاظ شود، یکی از الزامات در ثبت جهانی حضور مردم در مکان‌های تاریخی است اما وقتی نیاز است که مردم حضور داشته باشند آیا نباید تبلیغات محیطی داشت؟ نهایت دقت توسط امنا صورت گرفته و با توجه به بضاعتی که داشته‌ایم هیچ برنامه‌ای در این مجموعه تعطیل نشد اما متأسف هستیم که میراث فرهنگی هیچ مانعی را نمی‌بیند اما یک بنر سه در چهار متری را که به ثانیه می‌توان آن را برداشت، مانع بر می‌شمارد.

اینها را نباید بهانه کرد تا مردم فکر کنند امنا مقصر هستند چرا که همه موانعی که بیان می‌شود به نصف روز می‌تواند برداشته شود، آیا واقعاً مانع ثبت جهانی یک بنر یا جاکفشی است یا همیشه می‌خواهیم از پاسخگویی فرار کنیم؟ باید زمان بندی کرد و کارگروه ثبت جهانی تشکیل شود تا بتوانیم موانع را برطرف کنیم.

نگاه خوب وزارتخانه

عادل: به لحاظ فنی کارهای خوبی در مجموعه بسطام صورت گرفته و نمی‌توان چندان ایراداتی به این مجموعه گرفت، وقتی در بسطام پایگاه ملی از سوی میراث فرهنگی ایجاد می‌شود این به مثابه نگاه ویژه وزارتخانه به این منطقه است چرا که امروز این پایگاه مستقیم زیر نظر پایگاه‌های کل کشور قرار گرفته است.

میراث فرهنگی قدم خود را برداشته و اگر چه اعتبارات کم است، بازهم تلاش‌هایی شده تا مشاوران و اساتید دانشگاه در آن عاشقانه کمک کرده‌اند، باید تفکر تغییر کند چرا که تا زمانی که به تقابل در جلسات فکر شود به نتیجه‌ای درست نخواهیم رسید.

تا زمانی که فکرمان این باشد که مالکیت این مجموعه برای چه ارگانی است، به جایی نخواهیم رسید مگر می‌شود درباره مجموعه ملی صحبت کنیم و بازهم منیت در آن دخیل باشد و افرادی بگویند که من این را می‌گویم و نباید در این مجموعه دخالت کرد؛ وقتی صحبت از میراث فرهنگی می‌کنیم صحبت از ارث نیست بلکه صحبت از ثروتی است که باید به آینده منتقل شود.

همدلی وجود داشته باشد

همیت مورد نیاز در بسطام وجود ندارد، بسیاری می‌آیند و اعتقاد دارند که پای کار هستند اما همیشه یک «ولی» در صحبت‌هایشان است که نباید باشد. برخی ضوابط وجود دارد که برای ثبت جهانی نیاز است لحاظ شوند لذا از این بابت است که معتقد هستیم فعالیت‌های این مجموعه باید با محوریت میراث فرهنگی انجام شود.

ثبت جهانی بسطام عایدی برای میراث فرهنگی ندارد، شبانه روز تلاش می‌شود تا ثبت ملی بسطام محقق شود تا جایگاه بسطام و استان سمنان ارتقا پیدا کند. وقتی حرف از قانون می‌زنیم اما هنوز به قوانین داخلی و ثبت ملی پایبند نیستیم، چطور می‌خواهیم به ثبت جهانی فکر کنیم مگر یونسکو به استناد چه مدارکی اقدام می‌کند؟

بعضی می‌گویند که میراث فرهنگی ضوابط اعلام نکرده در حالی که ما بارها اعلام کرده‌ایم از سوی دیگر برخی فکر می‌کنند که ما در تقابل با اوقاف هستیم در صورتی که این چنین نیست بلکه این ضوابط برای شهرداری‌ها هم وجود دارد منتها شهرداری برای هر کاری از میراث فرهنگی استعلام می‌گیرد در نتیجه تخلف و یا مشکل رخ نمی‌دهد لیکن اگر اوقاف هم استعلامی وجود داشت، شاید خیلی حواشی کم می‌شد.