اهمیت نظر و خواست مردم در حکومت پیامبر(ص)

دکتر هادی وکیلی در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه حکومت پیامبر اکرم(ص) بخشی از بنیاد اندیشه و دینی بود که ایشان آورده بود، اظهار کرد: پیامبر بر اساس آموزه‌های دینی باید عدالت اجتماعی، سیاسی و اقتصادی را برقرار می‌کرد و لازمه برقراری این عدالت و برآورده‌سازی دیگر نیازهای جامعه، داشتن حکومت مبتنی بر الگوی عدالت بود. بنابراین پیامبر بر اساس باورهای قرآنی، تاسیس حکومت کرد و این حکومت بخشی از مکتبی بود که ایشان به بشریت ابلاغ کرده بود.

وی افزود: اگرچه پیامبر مشروعیت حکومت خود را از خداوند و باورهای وحیانی گرفته بود و طبق باورهای مسلمانان، رهبری و زمامداری پیامبر از طرف خداوند قرار داده شده بود، اما باید توجه داشت که این موضوع هیچ تعارضی با نقش مردم ندارد. یعنی مثلا حضرت محمد(ص) در مکه هم پیامبر بودند، اما چون مردم ایشان را به عنوان حاکم خود نپذیرفتند، در مکه حکومت اسلامی تاسیس نکرد، اما هنگامی که ایشان به مدینه آمد، چون اکثریت مردم پیامبر را به عنوان حاکم خود خواستند و با ایشان بیعت کردند، ایشان حکومت اسلامی را در این شهر تاسیس کرد.

عضو هیأت علمی گروه تاریخ دانشگاه فردوسی ادامه داد: بنابراین در تاسیس حکومت اسلامی بر مبنای اصل مشروعیت الهی که حاکم باید مورد قبول خدا و مبتنی بر الگوی اعتقادات دینی باشد، مردم باید حاکم را قبول داشته باشند و هم برای استقرار حکومت و هم برای استمرار حکومت، موافقت مردم بسیار مهم است.

وکیلی خاطرنشان کرد: هنگامی که پیامبر حکومت تاسیس کردند، اکثریت مردم با ایشان بیعت کردند، اما بالاخره در حکومت پیامبر هم عده‌ای مخالف وجود داشتند، کما اینکه در قرآن هم اصطلاحاتی نظیر منافقین برای این افراد وجود دارد. نوع مواجهه حکومت اسلامی پیامبر و شخص ایشان با مخالفین خود، مبتنی بر الگوی دینی است‌. پیامبر برای هدایت بشر آمده است، بنابراین بخش زیادی از آیات قرآن و سیره پیامبر در خصوص هدایت و آگاهی دادن به مخالفین است‌ و حتی گاهی اوقات اگر این افراد از نظر اقتصادی و اجتماعی زمینه‌هایی برای انحراف در اختیار داشتند، آن زمینه‌ها از این افراد گرفته می‌شد.

وی اضافه کرد: به عنوان مثال در سال هشتم هجری پیامبر با تقسیم بخشی از غنائم جنگ حنین بین بخشی از مشرکین، به تعبیر قرآن تالیف قلوب کردند، این نشان می‌دهد در گام اول پیامبر با مخالفین خود برخورد جذبی داشتند و در کنار این برخورد جذبی، پیامبر به آنان آگاهی می‌داد، بنابراین مبنای اولیه در برخورد پیامبر با مشرکین، مدارا توام با تذکر و هدایت است.

این استاد دانشگاه بیان کرد: اما اگر در این مرحله مشرکین باز هم مسیر مقاومت علیه اسلام را انتخاب کنند و عمدا وارد مرحله توطئه شوند، پیامبر به عنوان رهبر حکومت با این توطئه‌ها برخورد می‌کردند. مثلا عبدالله بن اُبَی، رهبر منافقین مدینه، فردی منحرف بود اما چون در عمل کاری نکرده است، پیامبر صرفا به او تذکرهایی می‌دهد و سعی می‌کند او را هدایت کند، اما هنگام که ابی و منافقین وارد فاز توطئه شدند و برای براندازی حکومت پیامبر برنامه‌ریزی کردند و مسجد ضرار را پایگاه توطئه‌های خود قرار دادند، پیامبر با توطئه آنان برخورد کرد و حتی مسجد آنان را خراب کرد؛ چراکه آن مسجد به منظور ضربه زدن به دین ساخته شده بود. بنابراین برخورد پیامبر با مخالفین، درجاتی دارد و در درجه آخر که مخالفین به جز برخورد کیفری گزینه دیگر نمی‌گذاشتند، پیامبر به ندرت از این گزینه نیز استفاده کرده‌ است.

وکیلی با بیان اینکه رویکرد حکومت پیامبر، رویکردی رئالیستی به معنای فلسفی این واژه بود، گفت: شأن و شخصیت اصلی حضرت محمد(ص)، پیامبر بودن ایشان است. تمام مسائل سیره و زندگی ایشان، تابع نبوت و رسالت ایشان قرار می‌گیرد. ایشان پیامبر خدا است و برای هدایت بشریت آمده است و اندیشه خود را تبلیغ می‌کند و اگر شرایط برای تاسیس حکومت فراهم شود، حکومت تاسیس می‌کند.

وی با بیان اینکه دین پیامبر بسیار نزدیک به ایدئولوژی است، عنوان کرد: چراکه دین هم یک نظریه و ایده‌ای است که بایدها و نبایدهایی برای بشر می‌آورد. پیامبر مبتنی بر الگوی وحیانی، عالم هستی را جهان‌بینی عرضه کرد و مفاهیمی مانند معاد و توحید را برای انسان آورد و باید و نبایدهایی را برای انسان در عرصه‌های زندگی فردی، اجتماعی و سیاسی مطرح کرد و خودش هم در زندگی فردی و در حکومتش به این مفاهیم و باید و نبایدها عمل می‌کرد و یک مدینه فاضله ساخت.

عضو هیأت علمی گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد: بنابراین پیامبر به این معنا که واقع‌گرا و عین‌گرا است و ذهن‌گرا نیست، شخصیتی رئالیست بود، اما اگر ایده‌آلیست را هم نه به معنای ذهن‌گرا بلکه به معنای آرمان‌گرا در نظر بگیریم، پیامبر آرمان‌های بلندی داشتند. همان چیزی که ما امروز اسم آن را می‌گذاریم نقشه راه و پیامبر به بشریت نقشه راهی دادند تا بشر به آن سمت به پیش رود.

وکیلی در خصوص قداست حکومت پیامبر، اظهار کرد: ما می‌گوییم باید به مادر احترام گذاشت‌. اگر کسی این اعتقاد را داشته باشد که احترام به مادر واجب و لازم است و جای تردیدی ندارد، این باور در او به یک ذهنیت مطلق تبدیل شده است و برای او مادر یک فرد مقدس می‌شود. حال اگر فردی اعتقادی به لزوم احترام به مادر نداشته باشد، دیگر نمی‌توان از مسئله قداست مادر صحبت کرد. در مورد حکومت هم همین طور است. اگر مفاهیم و کارکردهای حکومتی از یک منشاء قدسی نشات گرفته باشد، در این صورت ما حکومت مقدس داریم.

وی افزود: حکومت پیامبر مقدس است، زیرا تمام ابعاد زندگی پیامبر مقدس است. چون از نظر مسلمانان، پیامبر حجت‌الله و مظهر رحمت خداست و طبق قرآن اسوه مطلق فضیلت‌ها و نیکی‌ها است، بنابراین خود پیامبر و هر چیز مرتبط با او نیز مقدس است، پس حکومت ایشان هم مقدس است. بنابراین حکومت معصومین مقدس است؛ چراکه در رأس هرم قدرت در حکومت آنان، هیچ فسادی رخ نمی‌دهد و تمام امور پاک و قدسی هستند.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: اما حکومت غیرمعصوم، به نسبتی که با باورهای قدسی ارتباط برقرار می‌کند، مقدس می‌شود. یعنی در مورد حکومت غیر معصوم، قداست امری نسبی است، نه مطلق. هر میزان که در حکومتی به باورهای اسلامی عمل شود، به همان میزان حکومت مقدس می‌شود و چون عمل به باورهای دینی در پیامبر و در معصومین صد در صد است، پس حکومت آنان نیز از باب راس قدرت، مقدس می‌شود.

وکیلی عنوان کرد: اما در بدنه حکومت اشتباهاتی ممکن است رخ دهد، لذا مقدس بودن اصل حکومت به معنای مقدس بودن تمام حکومت نیست. در مورد حکومت غیر معصوم اگر قوانین آن مبتنی بر باورهای اسلامی نوشته شده باشد، مقدس می‌شود، اما ممکن است تمام کارگزاران آن حکومت مقدس و به دور از گناه نباشند، لذا به همان نسبتی که کارگزاران آن حکومت هم مقدس باشند، حکومت مقدس می‌شود و بیش از آن ما حق نداریم حکومت را مقدس بدانیم.

انتهای پیام