مراسم خاص گرگان

خبرگزاری مهر- گروه استان‌ها: گلستان یکدست سیاه‌پوش شده و عطر و بوی محرم در تمام کوچه پس‌کوچه‌های شهرهایش پیچیده است. باری دیگر محرم، ماه حماسه و شجاعت، جوانمردی و امربه‌معروف و نهی از منکر از راه رسیده و حسینیه‌ها، مساجد، امامزادگان و بقاع متبرکه گلستان به عزاداری سید و سالار شهیدان می‌پردازند. مراسم عزاداری امام حسین

مراسم عزاداری امام حسین (ع) همانند سال‌های گذشته با شور و خروش اقوام مختلف در نگارستان ایران‌زمین دنبال می‌شود.

در گرگان زمین، دیار دارالمؤمنین مراسمی همچون «علم‌گردانی»، «طوق بندان»، «چهل‌منبر» و «دسته چوبی» همانند سال‌های گذشته برپا و با شور و خروش بیشتری برگزار می‌شود.

گرچه با گذر ایام برخی آیین‌های سنتی رو به فراموشی می‌رود اما شیوه عزاداری سنتی مردم گرگان در دهه اول محرم منحصربه‌فرد این منطقه بوده و برخی از این رسوم تاریخی هم به‌عنوان میراث معنوی به ثبت ملی رسیده است. مراسم «طوق بندان» که در اجلاسیه پیر غلامان به‌عنوان میراث معنوی با شماره ۴۳۱ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد همچنان در گرگان برگزار می‌شود.

طوق بندان از مراسم خاص مردم گرگان است که روزهای چهارم تا دهم محرم و در ساعت پیش از اذان مغرب در محلات تاریخی گرگان برگزار می‌شود. ترتیب اجرای این مراسم در محلات گرگان به این‌گونه است طوق بندان محله «میر کریم» روز چهارم، طوق بندان محلات «نعل‌بندان»، «پاسرو» و «میخچه گران» روز پنجم، محلات «سرچشمه»، «سبزه مشهد»، «سر پیر» و «دباغان» در روز ششم محرم، طوق بندان محلات «میدان عباسعلی» و «دربنو» و «دوشنبه‌ای» و «شاهزاده قاسم» در روز هفتم و طوق بندان محلات «ملل» و «آلوچه باغ» در روز هشتم برگزار می‌شود.

دسته چوبی

یکی دیگر از مراسم ایام شهادت امام حسین (ع) «دسته چوبی» است که در گرگان و شب دوازدهم ماه محرم مصادف با روز سوم شهادت امام حسین (ع) برگزار می‌شود، در این مراسم مردم از بعضی محلات قدیم گرگان مانند سبزه مشهد، سر پیر، دباغان و میخچه گران با دسته چوبی عازم محلات دیگر می‌شوند.

درواقع دسته چوبی شبیه دسته زنجیرزنی است، با این تفاوت که افراد یک چوب یا نی به طول یک متر را به شکل عمودی به دست می‌گرفتند و بر بالای سر می‌بردند، آن را به بالا و پایین حرکت می‌دادند و با دست دیگر سینه می‌زدند و اشعار خاصی را در مسیر راه می‌خواندند.

تشکیل دسته چوبی با روشن کردن چند مشعل و به دست گرفتن چوب انجام می‌شود، آنگاه با شعار «مدد یا علی» حرکت عزاداران به سمت محلات دیگر آغاز می‌شود. این دسته برای عزاداری در محلات و حرکت در مسیر راه، اذکار یا اشعاری دارند که آن را مدام تکرار می‌کنند.

اسدالله معطوفی، تاریخ‌نگار گرگانی در این رابطه می‌گوید: اوج مراسم دسته چوبی در گرگان اواخر دوره قاجار و اوایل دوره رضاشاه بوده و چند سالی است به همت برخی از جوانان محلات مختلف این سنت یک‌بار دیگر احیاء شده است.

«چهل‌منبر» یا «پامنبری» یکی دیگر از رسوم قدیمی عزاداری ماه محرم گرگانی‌هاست که طبق آن غروب روز تاسوعا مردم به درب منازلی می‌روند که منبرهای عزاداری دارند و با روشن کردن شمع در پای آن‌ها برای برآورده شدن حوایج خود دعا می‌کنند، چراکه گرگانی‎ها اعتقاددارند اگر کسی شمع روشن کند و بر روی چهل‌منبر بگذارد حاجتش برآورده می‎شود.

مراسم چهل‌منبر گرگان از آیین‎های ماه محرم است و به‌عنوان میراث معنوی در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. این اثر که با شماره ۵۵۰ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده از مراسم آیینی ماه محرم در روز تاسوعا است که تنها در محلات قدیمی گرگان برگزار می‎شود. در این مراسم خانه‎های گرگانی منبر خود را بیرون از درب منزل قرار می‎دهند تا هرکسی نذری دارد شمعی روشن کند و بر روی آن قرار دهد.

دسته‎های عزاداری در عصر روز تاسوعا مهیا می‎شوند و در خیابان‎ها و کوچه‎ها به زنجیرزنی می‎پردازند، سپس مراسم پامنبری آغاز می‎شود و تا نماز مغرب و عشاء ادامه دارد.

سینه زنی تاریخی رامیانی ها

یکی دیگر از مراسم‌های عزاداری در استان گلستان که از قدمتی تاریخی برخوردار است مراسم عزاداری در شهرستان رامیان است. برای شناخت کافی از این عزاداری به سراغ نصرت صادقلو، استاد دانشگاه و پژوهشگر گلستانی رفتیم تا اطلاعات دقیقی به دست آوریم.

صادقلو در این رابطه به خبرنگار مهر گفت: آئین عزاداری در رامیان سه مرحله دارد که به مرحله پیش از عزاداری، عزاداری و بعد از عزاداری تقسیم می‌شود که با گذر ایام تعدادی از آن‌ها از بین رفته است.

وی افزود: مرحله پیش از عزاداری شامل مرحله آمادگی، ایجاد انگیزه و همراه شدن روحی و جسمی با عزاداری، غبارروبی از مساجد، آماده‌سازی پرچم و بیرق و … طی آیین‌هایی خاص است که انجام می‌شود.

صادقلو گفت: همراه شدن روحی و روانی با تشکیل جلسات در مساجد بوده و پذیرایی در این جلسات هم مانند سنت‌های گذشته حتماً باید از موقوفات مربوط به مراسم باشد و همچنین مراسم بستن علم و کُتَل هم به دست فردی انجام می‌شود که موردقبول مردم باشد.

وی افزود: در انجام این آیین مردم سیاه‌پوش می‌شوند از صنایع‌دستی مانند شال و روسری و … خود به این علم یا کُتل آویزان می‌کنند تا تقدس پیدا کند و در حین علم بندی اشعار و نوحه‌های خاصی خوانده می‌شود و مردمی هم که نذری دارند نذورات خود را در آن مکان تقدیم می‌کنند.

صادقلو اظهار کرد: شیوه عزاداری در شهر رامیان با شهرهای دیگر متفاوت بوده و در این شیوه عزاداری افراد در صف منظمی می‌ایستند و درحالی‌که به سمت راست حرکت می‌کنند دست چپ خود را دور کمر فرد سمت راستی خود حلقه می‌کنند و با ضرب‌آهنگ خاصی پا را دو قدم به جلو و یک‌قدم به عقب برمی‌دارند.

وی افزود: در این مراسم عزاداری یک فرد باتجربه و باشخصیت سردسته می‌شود (اُون چِکن) یا جلو کش دسته را حرکت می‌دهد و از یک مسجد به سمت مسجد و تکایای دیگر حرکت می‌کند و با خواندن نوحه به اهل مسجد و تکیه تسلیت می‌گویند و افراد مسجد هم با خواندن اشعاری این تسلیت را پاسخ می‌دهند.

صادقلو گفت: نوحه‌هایی که در این مراسم خوانده می‌شود نوحه‌های حماسی و پرشور است و در این نوحه هابه بزرگی و عظمت امام حسین (ع) اشاره می‌شود.

وی افزود: خود این دسته‌ها نمادی از یاران امام حسین است که کنار یکدیگر ایستاده‌اند و حرکت دسته نشان پویایی و حرکت روبه‌جلو است و کمر یکدیگر را گرفتن به‌نوعی پشتیبانی از یکدیگر را نشان می‌دهد.

این استاد دانشگاه بابیان اینکه نوحه‌خوانی دسته‌های عزاداری دو نوع بوده، افزود: نوحه‌های نوع اول بیشتر حماسی و پرشور بوده و ضرب‌آهنگ تندی دارد، اما در نوحه‌های نوع دوم، نوحه‌هایی آرام، سوزناک و روایی هستند که با آرامش خاصی خوانده می‌شود و در این نوحه‌ها ضرب‌آهنگ پایکی به جلو و یکی به عقب است.

وی در رابطه با رنگ لباس افراد شرکت کننده در عزاداری هم گفت: در روز عاشورا لباس افرادی که در دسته های عزاداری شرکت می کنند به سه رنگ سفید، سبز و مشکی است، رنگ سفید نماد کفن، رنگ مشکی نماد عزاداری و رنگ سبز نماد سید و اهل بیت.

صادقلو افزود: نوحه‌های نوع اول بیشتر در مراسم عزاداری خوانده می‌شود اما نوحه‌های نوع دوم در مکان‌های خاصی خوانده می‌شود.

وی ادامه داد: عزاداری شب عاشورا در رامیان پرشورتر و طولانی‌تر از شب‌های دیگر است و افراد بیشتری هم در این مراسم شرکت می‌کنند اما اوج مراسم عزاداری در روز عاشورا در میدان امام علی (ع) شهر رامیان برگزار می‌شود، این میدان ریشه تاریخی کهنی دارد و غالباً درگذشته محلی برای تجمع و تصمیم‌گیری شهر بوده است، حتی در دوران مشروطه محلی برای تجمع مشروطه خواهان بوده است.

صادقلو گفت: گرچه سند و مدرکی در این رابطه ثبت‌نشده اما پژوهش‌ها نشان می‌دهد پیشینه عزاداری رامیان به دوران آل‌بویه برمی‌گردد.

وی افزود: بعد از عزاداری روز عاشورا برگزاری نماز روز عاشورا برای مردم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و بااینکه مردم بعد از عزاداری خسته هستند اما اکثر آن‌ها در این نماز شرکت می‌کنند.

سایر شهرها و روستاهای گلستان هم هر کدام مراسمی خاص برای سوگواری سید و سالار شهیدان برگزار می کنند. بسیاری از روستاها در استان هستند که شاید در طول سال افراد زیادی آنجا زندگی نکنند ولی در ایام محرم جمعیت بسیاری درآنجا حاضر می شوند تا ضمن حفظ آداب تاریخی و فرهنگی و مذهبی خود برای امام حسین (ع) عزاداری کنند.