اربعین نماد وحدت شیعه و سنی در سیستان وبلوچستان

به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از خبرگزاری فارس از زاهدان، استان کهن وپهناور سیستان وبلوچستان در ایام اربعین سیاه پوش میشود و در واقع اربعین حسینی نمادی از وحدت اقوام وطوایف ومذاهب مختلف در این کهن دیار است مجموعه مراسماتی که از دیر باز دراین استان ویژه ایام اربعین برگزار میگردد در طول تاریخ دستخوش حوادث واتفاقات گاهابا فراز ونشیب بسیار قرار گرفته لیکن هیچگاه از اهمیت وشور وارادت مردمان این دیار در پاسداشت حریم حسینی وحفظ شعائر این حزن انگیز ترین روزهای سال نکاسته بلکه از بررسی دفتر تاریخ سیستان وبلوچستان حقیقت دلبستگی شیعه وسنی به بارگاه امام حسین(ع) وشهدای گرانقدر کربلا خبر میدهد.

سیستان به دارالولایه شهره است وافتخار نیک مردمان این دیار سر به آستان حضرتش فرو آوردن، مردمان وزنان نیک آیین این دیار هیچگاه سب ونفرین مولا علی (ع)را نگفتند وافتخار بزرگ ایشان نیز این مهم است ونیز نخستین قیام را در طول تاریخ در اعتراض وخونخواهی شهادت امام حسین(ع)را حتی قبل تر از قیام توابین ومختار این نیکو خصلتان شکل دادند ودر طول ایام محرم از نخستین روز آیین ها ومراسمات مختلفی در سوگواری وعذاداری این واقعه بزرگ در استان سیستان وبلوچستان رخ می دهد از جمله مشعل گردانی وعلم گردانی-سینه زنی شنستکاوشبی گردانی که در فهرست ملی نیز بعنوان یک آیین ملی به ثبت رسیده و نیز مراسم ۲۵ محرم در پاسداشت نخستین قیام که در سالهای اخیر با شور  وحرارت بیشتری برگزار می گردد.

در اربعین حسینی نیزکه چهل روز از غمبارترین حادثه تاریخ اسلام می گذرد، مردم سیستان و بلوچستان ائم شیعه وسنی همنوا با شیعیان جهان این ایام را در سوگ شهادت سرور و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام عزاداری میکنند و امسال نیز باتوجه به کرونا ورعایت توصیه های بهداشتی همچون سال‌های گذشته عاشقان حسینی دوست دارند رسم عاشقی را به جا آوردند

یکی از مراسماتی که درسالهای اخیر در بین شیعیان ومسلمانان دوستداراهل بیت مرسوم گردیده راهپیمایی اربعین است که دراین استان نیز پرشور برگزار میگردد.

با فرا رسیدن ایام اربعین مسلمانان از اقصی نقاط جهان در راهپیمایی اربعین حسینی حضور پیدا می‌کنند تا تصویری از وحدت و همدلی خود را برای جهانیان به نمایش بگذارند. در این میان کسانی که از این کاروان جا ماندند به نیت پیاده‌روی در مسیر کربلا در خیابان‌های استان پیاده‌روی و عزاداری میکردند تا از ثوابش بی‌بهره نمانند.. هیات مذهبی از چند شب گذشته در مساجد و حسینیه‌های شهروروستاها علم عزاداری خود را برپا کرده‌، پخت حلیم و به خصوص قلورسیستانی ودیگر غذاهای نذری در این روز یکی از رسوم مردم سیستان و بلوچستان است که در اکثر محله‌های شهر به چشم می‌خورد.

قلور سیستانی

در مراسم اربعین و نیز ۲۸ ماه صفر در سیستان از صدهاسال پیش تا به حال در ماه محرم طبخ می گردد. این نذری در مقادیر زیاد و در دیگ های بزرگ، توسط مردان از شب تا صبح طبخ و به عنوان نذر، صبح ها توزیع می گردد؛
در نذری ها معمولاً این گونه است که گندم از قبل شسته می شود و بعد از خشک شدن کامل به صورت نیمکوب و یا بلغور در می آید و بعد، از آن استفاده می شود. (یک وجه تسمیه این غذا هم همین است که گندم را به این صورت درمی آورند که در گویش محلی به آن غلور کردن گندم می گویند.)

آیین سنتی حلیم‌ وغلورپزان بر اساس یک سنت دیرینه در استان برگزار می‌شود کار پخت غلور با همکاری اهالی با پاک کردن و خیساندن گندم، شستن و خرد کردن پیاز و قربانی کردن گوسفندان نذری شروع می‌شود. پس‌ازاین مرحله، صبح روز بعد کار پخت قلورآغاز می‌شود و تا شب ادامه می‌یابد. غلورپخته‌شده، سحرگاه روز بعد در بین اهالی توزیع می‌شود.

در تهیه  غلور نذری همه تلاش می‌کنند تا به‌نوعی مشارکت داشته و سهیم باشند و آنانی که به‌قول‌معروف دستشان به دهانشان می‌رسد یا احیاناً نذری یا حاجتی دارند سعی می‌کنند گوسفند و یا حبوبات و گندم و سایر مواد را برای این نذر آماده و تهیه کنند مواد این نذری توسط افراد خیر تهیه می‌شود، از قدیم رسم بوده است که گوسفند و یا گوساله‌ای را جلوی پای هیئت‌ها و دسته‌های عزاداری ذبح می‌کردند و گوشت آن را برای اینکه نذرشان ادا شود در طبخ قلور استفاده می‌کردند، هر یک از عزاداران حسینی یک‌به‌یک بر سر دیگ‌های قلورنذری می‌آیند و هرکس که نذر و آرزوی داشته باشد چوبه قلور را به دست می‌گیرد و با صلوات اندک زمانی دیگ را به هم میزند و حاجتشان را با توسل به سرور و سالار شهیدان امام حسین (ع) از پروردگار طلب می‌کنند و مردم نیز جهت شفاعت قدری از نذری تناول می‌کنند و برای شفای مریض خود از آن بهره می‌گیرند.

مردمان این مناطق به قلور نذری اعتقاد زیادی دارند و معتقدند هر شخصی که از این قلورو غذای سنتی ذره‌ای تناول کند به برکت نام اهل‌بیت عصمت و طهارت (ع) از گزند بلاها و بیماری‌ها در امان می‌ماند. دیگ قلور همانند دیگر نذری‌ها باهم زدن جان می‌گیرد با این تفاوت که دیگ حلیم ساعت‌ها نیاز به هم زدن دارد، بنابراین تعداد زیادی از مردان ریش‌سفید و جوانان محل دورهم جمع می‌شوند و به‌نوبت دیگ را هم می‌زنند.

 گرچه حلیم سال های کوتاهی است که در بین مردم سیستان جا باز کرده اما پخت غلور در ایام سوگواری ابا عبدالله الحسین (ع) قدمتی چندصد ساله دارد.

این غذای نذری با همکاری گروهی از عزاداران از شب در دیگ های بزرگ روی آتش پخته و تا اذان صبح کار هم زدن و همچنین پخت آن در دستور کار قرار دارد و در همان ابتدای صبح که سیستانیان برای اقامه نماز از خواب بر می خیزند، غلور نذری نیز درب خانه ها توزیع می شود تا به عنوان صبحانه بتوانند میل کنند.

البته چند سالی است که علاوه بر بلغور گندم از حبوبات ویژه‌ای مانند “ماک زابلی، عدس زابلی، نخود و یا لوبیا” هم در طبخ غلور استفاده می‌شود و نحوه استفاده از حبوبات معمولا به ۲ صورت است، یا حبوبات را هم مانند گندم بلغور می‌کنند و یا اینکه بدون خرد کردن ابتدا در آب خوب می‌پزند بعد به مجموعه اصلی اضافه می‌کنند.

در مورد استفاده از گوشت نیز تقریبا به آن شکل قدیم دیگر کاربرد ندارد، یعنی دیگر داخل هر ظرف آبگوشت و یک تیکه گوشت مجزا قرار نمی‌دهند، بلکه کل گوشتی که برای این کار در نظر گرفته شده را ابتدا می‌پزند و بعد معمولا بانوان با دست رشته رشته می‌کنند و به صورت رشته‌های نازک گوشت با کل غذا مخلوط می‌ شود و اینگونه هم قوام غلور بیشتر می‌شود و هم در هر قاشقی که از این نذری مصرف می‌شود، طعم گوشت قابل احساس است.

عزاداری‌های خانگی

عزاداری های خانگی نیز همچنان از اول محرم پابرجاست علاوه بر زاهدان در این روز در شهرستان‌های مختلف سیستان و بلوچستان مراسم دسته‌روی، سینه زنی و نوحه‌خوانی برگزار می شود.

به مناسبت شب اربعین حسینی نیز برنامه‌های سینه زنی و سخنرانی در مساجد و هیات‌های مذهبی این استان برگزار می‌شود.

پرده ‌خوانی

از جمله هنرهای معرکه ‌گیری که در گذشته در استان به خصوص سیستان بیشتر در قهوه خانه ها، بازار، گورستان ها و میادین در ایام اربعین وصفرانجام می شد و ترکیبی از فنون قصه ‌گویی و نقالی بوده را پرده ‌خوانی یا شمایل ‌گردانی، پرده ‌داری و پرده ‌گردانی می ‌گویند.

از مشهورترین پرده ‌های مذهبی، پرده‌ های درویشی است که معمولا از جنس کرباس و مانند طومار است که در حدود سه یا چهار متر طول و یک‌ و نیم تا ۲ متر عرض دارد.

چهره اولیاء و معصومان به ویژه حضرت ابوالفضل (ع)، حضرت امام حسین (ع) و علی‌ اکبر، زیبا و متناسب و اندامشان بزرگتر از دیگران است و اغلب در مرکز پرده قرار دارد و چهره اشقیاء بزرگ، زشت، خشن، ستیزه ‌جو و بی‌ شرم است.

روی این پرده ها که پرده‌ های نقل خوانده می ‌شوند، مجالسی از وقایع زندگانی پیامبر(ص) و برخی غزوات ایشان و حضرت علی (ع)، حوادث زندگانی ائمه و وقایع کربلا، صحنه‌ های از بهشت و جهنم و برخی واقعه ‌های برگرفته از قصص، احادیث و باورهای عامه درباره روز قیامت و کیفر و پاداش گناهکاران و مومنان به تصویر درآمده ‌است.

مداحی

انواع مداحی و نوحه سرایی در سیستان مرسوم بوده و نواها و آواهایی از بعضی از کتب شعر و دیوان اشعار معروف گرفته شده و پاره ای نیز از ذهن مدیحه سرایان و شعرای معرف سیستاتی و تعدادی نیز بداهه از دل مردمانی در می آید که در فراغ یاد و نام ائمه و داغ شهادت امام حسین (ع) داغدار بودند لاجرم از دل برآمده و بر دل نشسته و بر مصیبت محرم سینه هایی که نسوخته و سال ها در سوگواره ها و مداحی و روضه خوانی ها خوانده و تکرار شده و سیقل یافته است.

اشعار مراثی سیستان در قالب‌های شعری مثنوی، قصیده، ترجیع بند، روایی، بحر طویل، مستزاد، ترکیب بند، قطعه و غیره در وزن‌های عروضی متفاوت و متنوع سروده شده و تنوع و گستردگی مضمون نیز در این اشعار( نوحه) به خوبی دیده می‌شود.

در سیستان از عصر صفویه و قاجار تاکنون شاعران مرثیه‌گویی و نوحه خوان زیادی ظهور کردند.

استفاده از لهجه خاص محلی در نوحه خوانی ها، نوحه های قدیمی و سبک های کهن در عزاداری ها در این مناطق نشان دهنده حفظ سنت های آبا و اجدادی و عشق و علاقه به خاندان عصمت و طهارت (ع) است که باعث شده این سرزمین را “دارالولایه” بنامند.

البته در سیستان و بلوچستان اقوام و طوایف متعددی وجود دارند و هرکدام نیز طبق رسوم خود در مساجد و تکایای مخصوص از جمله حسینیه یزدی ها، خراسانی ها، بیرجندی ها، آذری ها، افغان ها و غیره در این ایام عزاداری می کنند.

با توجه به مصوبات ستاد ملی کرونا و تاکید مسوولان به سبب جلوگیری از گسترش ویروس کرونا آیین های عزاداری امسال در حسینیه ها و مساجد با رعایت دستورالعمل های بهداشتی انجام می شود و از دسته روی در خیابانها و معابر پرهیز شده است.

برپاکردن دسته عزاداری

در دارالولایه سیستان هر محله دسته عزاداری مخصوص به خود را دارد که غالبا به نام مسجد همان محله نامگذاری می‌شود و در این ایام عزاداران به یاد امام حسین(ع) بر سر و روی خود گل می ‌مالیدند و در جلوی هر یک از دسته ها پرچم ها و علامت‌های سیاه و سبز و پارچه نوشته ها علاوه بر نصب نشانه های عمومی عزا و ماتم، در صف نخست بزرگان محل، سالخوردگان و معتمدین و سپس مردان و پسران و کودکان سینه زن و پس از آن زنجیرزنان حرکت می کنند و در ادامه گاها بانوان نیز حضور دارند.

سینه زنی شنستکا

سینه زنی در سیستان معمولا به ۲ صورت شامل سینه زنی ایستاده که گروه عزادار ثابت و در صف های ۲ ستونه مقابل نوحه خوان ایستاده و متناسب با نوع مداحی آرام سینه می زدند و یا در حالت دایره وار حلقه زده و در حالیکه دست روی شانه یکدیگر داشتند، عقب و جلو رفته و دور نوحه خوان می چرخند و با حرارت بیشتری برسینه ضربه می زنند و یا سینه زنی به صورت نشسته انجام می شود که در سیستان به «سینه شٌنَسٌتَکا یا سینه سه ضرب» (به زانو نشسته و سینه می زنند) معروف است و قدمتی دیرینه دارد.

در آغاز حرکات این سبک سینه زنی، عزاداران با کوبیدن دست برروی زمین معتقدند که زمین را به شهادت می‎گیرند به این معنا که “ای زمین تو شاهد باش ما عزادار خاندان عصمت و طهارت(ع) هستیم” سپس بر روی زانو بلند شده و سینه می‎زنند و رفته رفته با شور و هیجان بیشتر دست‎ها به سینه کوبیده شده و جمعیت عزادار یک صدا حسین حسین گویان بر سر و سینه و زانو می زنند.

در این نوع سینه زنی عزاداران در صف های منظم نشسته و مداح با خواندن اشعار و مراثی معروف به بحر طویل که حاوی مضامین حماسی و مذهبی در بزرگی و جنگاوری و حق بودن لشکر فرزند پیامبر (ص) و یارانش است، انجام می شود و در زمان دم نوحه یا واگفت سینه زنانی که رو به روی هم بر روی زانو نشسته‎‌اند بر زانو می زنند و با این حرکت شدت افسوس و حسرت خود از شهادت سالار شهیدان و یاران با وفایش را نشان داده و تکرار می کنند «یا حیدر صفدر ای شیر غضنفر» که این سبک خاص سینه زنی تمامی مردم حاضر در مسجد و حسینه و تکیه اعم از زن و مرد و پیر و جوان را به شور می رساند و همه یک صدا فریاد یا حسین و یا عباس و یا ابوالفضل سر می دهند و به یاد مظلومیت سرور و سالار شهیدان ضجه می زنند.