سهم نزدیک به صفر ایران از تجارت جهانی ۱۰۰ میلیارد دلاری گیاهان دارویی!/ دفن "سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی" زیر خروارها خاک!

– اخبار اجتماعی –

به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از خبرنگار علمی خبرگزاری تسنیم؛ ایران کشوری ممتاز و با رتبه بالا از نظر غنای گیاهی و تنوع زیستی و دارای ۱۱ اقلیم از ۱۳ اقلیم شناخته شده جهانی است.

بر اساس نظر گیاه‌شناسان و پژوهشگران، تعداد گونه‌های گیاهی ایران در حدود ۸۰۰۰ گونه است که از نظر تنوع گونه‌ای حداقل دو برابر قاره اروپاست. تحقیقات نشان داده است که بیش از ۲۳۰۰ گونه از گیاهان کشور دارای خواص دارویی، عطری، ادویه‌ای و آرایشی ــ بهداشتی هستند. به‌علاوه ۱۷۲۸ گونه از این گیاهان به عنوان گیاهان بومی ایران هستند، منحصراً در سرزمین ایران رویش کرده و به عنوان یک ظرفیت انحصاری در کشور محسوب می‌شوند.

حجم تجارت جهانی گیاهان دارویی از ۶۰ میلیارد دلار  در سال ۱۹۹۶ به ۱۰۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۰ افزایش یافته است و براساس پیش‌بینی بانک جهانی در سال ۲۰۵۰ گردش مالی و تجارت جهانی متمرکز و مبتنی بر گیاهان دارویی و داروهای گیاهی به حدود ۵۰۰۰ میلیارد دلار خواهد رسید که متاسفانه سهم ایران از تجارت جهانی گیاهان دارویی با وجود ظرفیت عظیم کشورمان در این حوزه، چیزی نزدیک به صفر است!

در بیشتر کشورهای توسعه‌یافته،‌ طب سنتی در ابعاد مختلف تحت حمایت دولت قرار گرفته و سهم خوبی از تامین سلامت مردم را در سیستم سلامت کشور به عهده گرفته است. طب سنتی چین ۴۰ درصد خدمات بهداشتی و درمانی را در این کشور برعهده دارد؛ پوشش بیمه‌ای هزینه درمان، دارو و خدمات طب سنتی در ژاپن، چین، کره و ویتنام به صورت کامل است و در کشورهای آلمان،‌ استرالیا، نروژ، انگلستان،‌ کانادا و آمریکا قسمتی از هزینه‌ها توسط سازمان‌های بیمه پرداخت می‌شود.

باتوجه به افزایش حجم تجارت جهانی گیاهان دارویی و فرآورده‌های آن،‌ پیشینه غنی ایران در طب سنتی و نیز اینکه در نقشه جامع علمی کشور، گیاهان دارویی در اولویت الف حوزه علوم پایه و کاربردی و طب سنتی در اولویت ب حوزه سلامت قرار گرفته‌اند.

بدیهی است برای هدایت حرکت احیاء و توسعه گیاهان دارویی و طب سنتی ایران با استفاده بهینه از تمامی منابع ملی،‌ داشتن یک سند علمی که به همه نکات لازم توجه کافی مبذول داشته باشد، امری واجب و اجتناب‌ناپذیر است که در همین راستا “سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی” براساس نقشه جامع علمی کشور طراحی و تدوین شده است.

یکی از اهداف مهم و راهبردی این سند، ماده ۵ آن است که در آن اهداف، راهبردها و اقدامات و افق ۱۴۰۴ در حوزه “گیاهان دارویی و فرآورده‌های گیاهی” و “حوزه طب سنتی و داروسازی” سنتی آمده است. از جمله اهداف حوزه گیاهان دارویی و فرآورده‌های گیاهی در این سند شامل موارد ذیل است:

کسب سهم ۲۰ درصد ارزش بازار داروی کشور توسط محصولات تاییدشده مبتنی بر داروهای گیاهی و محصولات طبیعیکسب سهم ۲۰ درصد ارزش بازار داروی حوزه دامپزشکی کشور توسط محصولات تاییدشده مبتنی بر داروهای گیاهی و محصولات طبیعیافزایش صادرات گیاهان و فرآورده‌های دارویی گیاهی و فرآورده‌های گیاهی برای حضور در بین ۱۰ کشور جهانکسب ۳ درصد سهم تولید علم حوزه گیاهان دارویی و فرآورده‌های دارویی گیاهی در عرصه جهانیکسب ۱ درصد سهم ثبت اختراع جهانی در حوزه گیاهان دارویی و فرآورده‌های آنثبت و تحت پوشش قرار دادن کلیه گونه‌های انحصاری و بومی یا در حال انقراض گیاهان دارویی کشور در سامانه‌های حفاظت ملیکاهش سطح برداشت رسمی و غیررسمی از عرصه‌های طبیعی به ۲۰۰ هزار هکتار در افق ۱۴۰۴افزایش سطح زیرکشت گیاهان دارویی و اسانس‌دار به ۵۰۰ هزار هکتار در افق ۱۴۰۴

اهداف حوزه طب سنتی و داروسازی سنتی در افق ۱۴۰۴ نیز به شرح ذیل است:

کسب سهم ۱۰ درصد ارزش بازار بهداشت کشور براساس قواعد و مبانی طب سنتی از جمله رعایت اصول شش‌گانه سلامتکسب سهم ۴ درصد ارزش بازار درمان کشورکسب سهم ۲ درصد ارزش بازار داروی کشور توسط محصولات تاییدشده مبتنی بر داروهای طب سنتیپوشش بیمه‌ای مناسب به منظور رسیدن به نرخ پرداخت از جیب ۳۰ درصد در حوزه سنتیارتقای سطح سلامت جامعه مبتنی بر توسعه طب سنتی و بهره‌گیری از اصول شش‌گانه سلامت و نگرش کل‌نگرکسب رتبه نخست منطقه در رفع نیازهای سلامت و پزشکی در حوزه طب سنتی و صدور خدمات،‌ دانش فنی و فرآورده‌های گیاهی و طبیعی به میزان ۲۰ درصد از صادرات خدمات پزشکی کشورافزایش سالیانه ثبت پتنت در این حوزه و رسیدن به ثبت سالیانه ۵۰ پتنت در سال ۱۴۰۴ در زمینه فرآورده‌های طب سنتی

اقداماتی نیز برای رسیدن به اهداف حوزه طب سنتی و داروسازی سنتی در افق ۱۴۰۴ در سند تعریف شده است که شامل موارد ذیل است:

هماهنگی و ارتباط‌گیری مستمر با کلیه مراکز قانون‌گذاری و اجرایی به منظور پیشنهاد ضوابط و مقررات مورد نیازبازنگری و تعیین ضوابط و مقررات اعتبارسنجی برای تسهیل تاسیس مراکز آموزشی، پژوهشی و خدماتی طب سنتیحمایت از ایجاد نهادهای استاندارد و معتبر خدمات طب سنتی و داروسازی سنتیتدوین نظام‌نامه ارائه خدمات سلامت توسط دست‌اندرکاران طب سنتی ایران به ویژه پزشکان و داروسازان متخصص در این عرصهحمایت از به‌کارگیری خدمات طب سنتی در تمام سطوح نظام ارجاع و پزشک خانوادهارائه “بسته خدمات طب سنتی ایران” توسط کلیه تیم‌های پزشکی خانواده به عنوان اصلی‌ترین و عمومی‌ترین رکن نظام سلامت کشور به آحاد جامعهتهیه و تدوین محتوای آموزشی مناسب در خصوص مبانی، ارزش‌ها، فرهنگ، آداب و میراث پزشکی سنتی و حمایت از الحاق آن به کتاب‌های درسی آموزش و پرورشطراحی، تدوین و اجرای برنامه توانمندسازی گروه‌های شاخص اجتماعی در زمینه‌های طب سنتی و داروسازی سنتی به منظور ایفای نقش برای آگاه‌سازی عمومی و ترویج آنترویج آموزه‌های اسلامی قرآن و عترت در حوزه سلامت و تغذیهترویج سبک زندگی سالم بر مبنای تعالیم اسلامی منطبق بر طب سنتی، در برنامه‌های آموزش عمومی مردم با استفاده از ظرفیت‌های رسانه ملی، مطبوعات، مساجد و سایر اماکن مذهبی، مراکز سلامتی و سایر اماکن عمومی و سایر روش‌های اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی عمومیترویج رعایت اصول شش‌گانه سلامت مکتب طب سنتی در میان آحاد جامعهطراحی و ترویج الگوی سلامت مادر و کودک براساس آموزه‌ها و تعالیم اسلامی منطبق بر طب سنتیتشکیل بانک اطلاعاتی داروهای سنتی در دسترس و ایجاد سامانه ثبت داروهای سنتی و طبیعی و ارائه اطلاعات داروییتدوین آیین‌نامه نظارت بر فعالیت‌های حوزه طب سنتی با همکاری نهادهای ذیربط دولتی و غیردولتیطراحی و استقرار مدل‌های مناسب ارتقاء کیفیت، ارزیابی، عملکرد، استانداردسازی کلیه فرایندها و خدماتنیازسنجی و تعیین ظرفیت مورد نیاز برای پذیرش از طریق برنامه‌های مصوبتربیت نیروی انسانی متخصص با ایجاد گرایش، دوره، رشته و میان‌رشته‌های تخصصی در زمینه‌های مختلف طب سنتی براساس نیاز و با توجه با آمایش آموزش عالی کشورشناسایی و حمایت ویژه از مراکز دانشگاهی ممتاز در عرصه طب سنتی و داروسازی سنتی و اعطای ماموریت‌های ملی به این مراکز در جهت رفع نیازهای نظام سلامت کشوراستفاده از منابع ایرانی و اسلامی طب سنتی و ترویج آنهاشناسایی و صیانت و به‌کارگیری میراث معنوی و منابع معتبر علمی ضمنی و تصریحی طب سنتی ایرانی اسلامی از طریق هماهنگی بین بخشی با سازمان میراث فرهنگیتدوین کتب مرجع، منابع درسی تخصصی و دستورالعمل‌های کاربردی طب سنتیاستخراج روش‌های درمان سنتی و گردآوری منابع شفاهی طب مردمی براساس اندوخته‌های طبی فرهنگ‌های متنوع فلات ایرانتوسعه و تقویت دوره‌های آموزشی کوتاه مدت و باز‌آموزی طب سنتیتبیین و ترویج و نهادینه‌سازی آموزه‌های مبتنی بر طب سنتی ایرانی اسلامی در نظام آموزش پزشکی کشورایجاد زمینه مناسب برای بهره‌مندی از اندوخته‌های درمانگران سنتی و انتقال به نسل‌های بعدیتصویب و انتشار جهانی منشور “مبانی نظری طب سنتی ایرانی اسلامی” به منظور درج نام طب سنتی ایرانی اسلامی به عنوان یک مکتب شناخته‌شده هم ردیف سایر مکاتب معتبر طب،‌ در متون اصلی بین‌المللیبرقراری روابط پایدار و همکاری‌های بین‌المللی و کاربردی با مراکز معتبر طب سنتی دنیا، به ویژه جهان اسلاممطالعات تطبیقی، بین نظام طب سنتی ایرانی اسلامی با طب سنتی سایر ملل و طب کلاسیکبرنامه‌ریزی برای بهره‌گیری موثر از ظرفیت‌ها، تجربیات و آموزه‌ها و منابع طب سنتی سایر ملل و نیز از ظرفیت‌های طب کلاسیکگسترش پوشش بیمه‌ای خدمات طب سنتی با تاکید بر اصل عدالت اجتماعیتعرفه‌گذاری خدمات و متناسب‌سازی نرخ خدمات با سایر خدمات سلامت و حمایت بیمه‌ها از این خدماتاولویت دادن به خرید محصولات و فرآورده‌های طب سنتی توسط بخش‌های دولتی و خدمات بیمه‌ای این محصولاتحمایت از سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در تولید و تجاری‌سازی و صادرات محصولات و فرآورده‌های طب سنتیتشویق بیمه‌ها به سرمایه‌گذاری در طب سنتی به عنوان طب پیشگیری به منظور کاهش هزینه‌های درمانتولید شناسنامه سلامت در چارچوب مقررات وزارت بهداشت همراه با اخلاط مزاجی برای افراد جامعهتاسیس و تقویت مراکز رشد واحدهای فناوری در عرصه طب سنتی و داروسازی سنتی با چشم‌انداز حداقل ۲۰ مرکز در سالراه‌اندازی حداقل ۵ مجله علمی و پژوهشی به زبان فارسی و بین‌المللی در زمینه‌ دستاوردهای علمی و پژوهشی طب سنتی و کاربرد آن در طب نوین و کلاسیکاختصاص حداقل ۵ درصد اعتبارات پژوهشی دانشگاه‌‌های علوم پزشکی به پژوهش‌های طب سنتی و کاربرد آن در طب کلاسیک نوینتاسیس شبکه تحقیقاتی طب سنتی و توسعه فعالیت‌های آنطراح و ارائه آموزش‌های مداوم، کوتاه‌مدت، حین خدمت، به داروسازان در نظام ارائه خدمات طب سنتیطراحی، حمایت و تامین منابع برای تاسیس و توسعه زیرساخت‌های فناوری و تولید و صادرات داروسازی سنتی، فرآورده‌های بهداشتی،‌ آرایشی، مکمل‌ها و فرآورده‌های غذایی براساس دانسته‌های طب سنتیتاسیس موزه احیاء و حفظ آثار و میراث طب سنتیحمایت از تاسیس، گسترش و توانمندسازی مراکز و موسسات معتبر مردم نهاد مرتبط با حقوق بیماران و ارتقای سطح مشارکت آنها در تصمیم‌سازیتدوین،‌ تصویب و اجرای شیوه‌نامه ادغام طب سنتی داروسازی سنتی در نظام ارائه  خدمات سلامتیایجاد و حمایت از کرسی نظریه‌پردازی طب سنتی ایرانی اسلامیایجاد گرایش‌های میان رشته‌ای در حوزه طب سنتی و داروسازی سنتی و علوم انسانی، علوم اسلامی و علوم اجتماعیتاسیس پژوهشکده مطالعات معرفتی مبتنی بر بنیادهای نظری، فلسفی طب سنتی ایرانی اسلامی

اما معاونت علمی و فناوری و “ستاد توسعه علوم و فناوری‌ گیاهان دارویی و طب سنتی“ که وظیفه سیاست‌گذاری اجرایی،‌ راهبری، هماهنگی، پایش شاخص‌ها و ایجاد ارتباطات بین دستگاهی لازم اعم از دولتی و خصوصی را در بخش گیاهان دارویی و طب سنتی در چارچوب این سند برعهده دارد، در گزارشی برجسته ترین دستاوردها و فعالیت‌های حوزه علم و فناوری گیاهان دارویی و طب سنتی را اعلام کرده است که به شرح ذیل است:

بیش از ۲۱۰ هزار هکتار و ۲۷۵ هزار تن گیاهان دارویی دارای ارزش اقتصادی در کشور کشت و  تولید می‌شود.ایران با ۱۰۹ هزار هکتار سطح زیر کشت زعفران و تولید بیش از ۴۲۰ تن، ۹۲% تولید جهانی را داراست.ایران با ۲۳ هزار هکتار سطح زیرکشت گل محمدی و تولید ۳۸ هزار تن ، ۷۱% تولید جهانی را داراست.ظرفیت تولید کارخانجات تولیدکننده انواع محصولات و فرآورده‌های گیاهی طی ۱۰ سال اخیر با افزایش ۵ برابر  به ۳۷۰ هزار تن رسیده است.در کشور بیش از ۱۰۰ شرکت دانش‌بنیان و خلاق در زمینه گیاهان دارویی، داروهای‏ گیاهی، فرآورده‏‌های طبیعی و طب سنتی فعالیت می‌نمایند.بیش از ۴۰۰ شرکت‏ نوآور در زمینه گیاهان دارویی، داروهای‏ گیاهی، فرآورده‌های طبیعی و سنتی فعالیت می‌نمایند. صدور مجوز تولید داروهای گیاهی و فرآورده طبیعی طی ۱۰ سال اخیر با افزایش ۱۰ برابری به ۲۶۵۸ قلم رسیده است.طی ۱۰ سال اخیر تاکنون  مجوز تولید فرآورده طب سنتی از ۷ محصول به ۱۳۴۶  محصول رسیده است.صدور مجوز تولید دارو و فرآورده مکمل گیاهی دامی طی ۱۰ سال اخیر با افزایش ۵ برابری به ۵۵ قلم رسیده است.در حال حاضر تعداد ۱۱۰ مرکز رشد و پارک علم و فناوری در حوزه گیاهان دارویی و فرآورده‌های گیاهی فعال است. تاکنون بیش از ۲۳۰۰ گونه گیاهی از مجموع فلور ایران با خواص دارویی شناسایی و ثبت شده است. بیش از ۷۰% گونه‌های گیاهی دارویی مجموع فلور ایران در بانک ژن منابع طبیعی کشور نگه‌داری و حفاظت می‌شود.در حال حاضر برای ۲۷ استان کشور نقشه پراکنش ب منظور ثبت مزیت‏‌ها و حفاظت از گونه‌‏های گیاهی منتشر شده است.در حال حاضر بیش از ۵۶۰۰ دانشجوی رشته‌های مرتبط با گیاهان دارویی در کلیه مقاطع تحصیل می‌کنند.در سال گذشته تعداد ۱۷۰ دانش آموخته دکتری تخصصی رشته‌های طب ایرانی فارغ‌التحصیل شدند. 17 گروه طب ایرانی و ۸ گروه داروسازی تخصصی این حوزه در دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور در این حوزه فعال هستند. تاکنون بالغ بر ۲۲۰۰ عنوان کتاب و رساله در راستای احیاء میراث مکتوب طب ایرانی بازنویسی و تصحیح شده‌اند.ایران با انتشار ۱۲۵۳ مقاله در طی ۱۰ سال در رتبه ۶ تولید علم در زمینه طب سنتی قرار دارد.   عملیات ساخت ۲۰ سلامتکده طب ایرانی با معماری ایرانی اسلامی در ۲۰ دانشگاه علوم پزشکی کشور آغاز بکار شده است.از سال گذشته پایلوت ورود خدمات طب سنتی در نظام مراقبت‌های اولیه بهداشتی- درمانی در ۹ دانشگاه علوم پزشکی کشور آغاز شده است.پایلوت‌های تجاری‌سازی محصولات و فرآیندهای با فناوری بالا و نوآوری‌های تاثیرگذار مرتبط با صنعت گیاهان دارویی و داروهای گیاهی حمایت می‌شود.

تصویب سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی نقطه عطفی در فعالیت‌های این حوزه است و با این اقدام مهم، شاهد تحولات چشمگیری در حوزه گیاهان دارویی و طب سنتی هستیم اما باید با برنامه‌ریزی صحیح و اتخاذ راهکارهای مناسب، شاهد برون‌رفت از چالش‌های موجود در این حوزه باشیم؛ هرچند مصوبات این سند باید تا سال ۱۴۰۴ تحقق پیدا کند اما کندی در عملیاتی کردن آنها و یا نداشتن برنامه‌ریزی مناسب، می‌تواند ما را در رسیدن به اهداف متعالی این سند ناکام بگذارد.

اقبال رو به افزایش مردم از آموزه‌ها و خدمات طب سنتیروش‌های درمانی طب سنتی در درمان بیماران کرونا به‌خوبی جواب داده است اما چرا؟!آقای وزیر بهداشت دولت رئیسی! دستورالعمل طب سنتی کمیته علمی کرونا را ابلاغ کنید!