فارس بررسی می‌کند| پیامدهای خشک‌سالی بر پیکره میراث اصفهان/ نظر کارشناسان و مسؤولان چیست؟

خبرگزاری فارس اصفهان-فائزه سراجان: اصفهان را باید شهر پل‌های تاریخی ایران دانست،  اگرچه آب در رودخانه زاینده‌رود  جاری نیست ولی  داستان‌های تاریخی بسیاری برای مردم اصفهان به ارمغان آورده است.

پل‌های تاریخی اصفهان و سایر بناهای تاریخی هرکدام موزه زنده‌ای هستند که حکایت از تمدن و فرهنگ نسل‌های قبلی ما را روایت می‌کند، نگهداری از پل‌های تاریخی اصفهان در دوران سیر صعودی خشک‌سالی، می‌تواند مد نظر قرار گیرد و به نظر می‌رسد در  شرایط کنونی، باید هرطور شده، اقدامی جدی در این حوزه صورت بگیرد، پل چوبی که در اصل نام آن پل جوبی و یا جوئی است در محاورات مردم اصفهان چوبی خوانده می‌شود؛ این پل هم همانند پل‌های تاریخی اصفهان از یادگاران دوران صفویه به شمار می رود.

سال ۹۴ بود که منصور زیرک، مسئول گروه امانی میراث فرهنگی اصفهان در مورد تَرَک‌ها گفت: «ترک‌ها نشان می‌دهد که نشست چرخشی زمین روی داده است»، او که ترک را ناشی از خشکسالی‌های طولانی مدت دانسته بود، فرونشست زمین را سبب ترک‌خوردگی پل دانست و اشاره کرده بود که به یک مرمت ضروری نیاز دارد.

پل تاریخی جویی سال ۱۳۷۰ با مشارکت شهرداری اصفهان مرمت و بازسازی شد اما تداوم خشک‌سالی‌ها، خطری جدی برای تخریب این بنای تاریخی است.

تاسیس حوضچه راه حلی برای جلوگیری ازفرسایش پل‌های تاریخی

ناصر طاهری، معاون میراث فرهنگی اصفهان، سال ۹۴ حرف زیرک را رد می‌کند و حالت اضطراری برای پل متصور نمی‌شود و نگران‌کننده‌ترین مساله درخصوص پل‌ها را شوک وارد بر پل‌ها ناشی از باز یا بسته شدن آب می‌داند و ایجاد حوضچه در اطراف پل‌‌های تاریخی را برای جلوگیری از فرسایش پل‌ها پیشنهاد می‌دهد.

تناقضات حرف مسوولان و کارشناسان جای خود را دارد اما طبق گفته مرحوم اللهیاری، قرار بود برای پل‌های اصفهان یک پایگاه ملی راه‌اندازی شود تا بر روند هر پل به صورت مجزا نظارتی وجود داشته باشد.

۶ سال از ترک‌های باقی مانده بر پیکره پل چوبی می‌گذرد، تا اینکه چند روز قبل، انتشار عکسی در فضای مجازی این داغ را دوباره تازه می‌کند که « به تازگی ترک جدیدی بر جسم پل چوبی نقش بسته است» به دنبال این جریان  با علی فصیحی، مسؤول پایش پل‌های تاریخی اصفهان که صحبت کردیم که وی معتقد بود، پل،  ترک جدیدی ندارد و عکس متعلق به ۴ سال قبل است.

سرانجام راه اندازی پایگاه ملی برای رصد وضعیت پل‌های تاریخی به کجا رسید؟

خبرگزاری فارس به منظور پیگیری نتایج موارد مطرح شده از سوی مسؤولان میراث فرهنگی  پیرامون تاسیس حوضچه‌ برای جلوگیری از فرسایش پل‌های تاریخی و راه اندازی پایگاه ملی به منظور بررسی اختصاصی وضعیت پل‌های تاریخی با علی فصیحی مجدد به گفت‌وگو پرداخت که وی در این خصوص اظهار داشت: قرار بود که این پایگاه راه‌اندازی شود اما با توجه به محدودیت وزارتخانه در ایجاد پایگاه‌ها و در کل واحدهای تشکیلاتی اداری و محدودیت‌هایی که دولت در آن زمان برای ایجاد پایگاه‌ها داشت اصطلاحا دست به عصا حرکت کردند اما منتظریم تا مجوز آن صادر شود و بتوانیم پایگاه را داشته باشیم.

تشکیل کمیته علمی برای بررسی تأثیر فرونشست بر پل‌های تاریخی اصفهان

مسؤول پایش پل‌های تاریخی اصفهان  ادامه داد: با توجه به اهمیت  پل‌های تاریخی‌و نقش مهمی که این پل‌ها چه در جنبه جغرافیای شهری و چه شهرسازی اصفهان دارند، در حال تشکیل هیأتی علمی-راهبردی مخصوص پل‌ها هستیم که در آن تعدادی از کارشناسان ارشد و متخصصان رشته‌های مختلف قرار داده شد تا بتوان در آن اقدامات مرمتی و پایش به طور مرتب که به وسیله حوزه کارشناسی را انجام می‌شود را در قالب این هیأت عمل کند تا تیم فنی-کارشناسی دقیق‌تری زیر نظر میراث فرهنگی این کار را انجام دهد.

وی درخصوص وظایف این هیأت علمی-راهبردی توضیح داد: در حل طراحی و تدوین شرح وظایف و خدمات این هیأت هستیم، شرح خدمات به این شکل است که به میراث فرهنگی کمک کند، نقش مشاور داشته باشد، در بهبود وضعیت پل‌ها و تصمیم‌گیری‌هایی که در حوزه آسیب‌شناسی و مرمت می‌شود، اجماع داشته باشیم.

فصیحی  یادآور شد: با توجه به اینکه در آن زمان مجموعه اولویت‌های دیگری داشته اما به این صورت هم نبوده که این موضوع را فراموش کرده باشیم، موضوع در دست بررسی است؛ اینطور هم نیست که اگر در قالب پایگاه اتفاق نیفتد امورات متوقف شود تا پایگاه تشکیل شود؛ پایگاه عنوان یک ساختار برای تمام بناهای تاریخی است، چه به صورت پایگاه و چه غیرپایگاه که همه زیر نشر میراث فرهنگی هستند.

وی با اشاره به نظرات غیر کارشناسی برخی افراد در زمینه پل‌های تاریخی گفت: مسؤولانی که در دیگر ارگان‌ها مشغول هستند نمی‌توانند نظرات تخصصی درباره آسیب‌شناسی بناها بدهند؛ هرگونه اظهار نظر درخصوص بناها و بافت‌های تاریخی به عهده میراث فرهنگی است؛ افراد متعددی درباره این موضوعات مصابه می‌کنند که در صلاحیت‌شان نیست و علمی در حوزه آسیب‌شناسی آثار تاریخی ندارند.

پایش پل‌های تاریخی طرحی در دستور کار میراث فرهنگی

فصیحی تصریح کرد: اسم طرح مذکور «پایش پل‌های تاریخی» است یعنی مرتب شرایط پل‌ها را رصد می‌کنیم و بررسی می‌کنیم که آیا به پل‌ها آسیب جدیدی وارد شده و نیاز به مرمت دارد یا خیر؟ وقتی اظهار نظرات فنی و کارشناسی نیست، ترکی که مربووط به اتفاق دیگر است تحت عنوان فرونشست معرفی می‌شود که اظهار نظر بدون علم، باعث گمراهی دیگران می‌شوند.

اظهار نظر مسؤولان غیر متخصص نتیجه‌ای جز گمراهی ندارد

 مسؤول پایش پل‌های تاریخی اصفهان در ادامه بیان داشت: قائل به این نیستم که بگویم فرونشست تأثیری در آثار باستانی دارد یا خیر اما صحبتم این است که نشانه‌ای از فرونشست در پل‌های تاریخی اصفهان مشاهده نمی‌کنیم ولی اعتقاد داریم جریان دائمی زاینده‌رود باید به کمک حفظ پل‌ها بیاید اما اینکه هر ترک و نشانه‌ای را بر این مبنا قرار دهیم که پل دارای فرونشست شده و آن را داخل رسانه‌ها مطرح کنیم نه در شأن افرادی است که اظهار نظر می‌کنند و در آن جایگاه قرار دارند.

وی  تاکید کرد: این که هر ترک و نشانه‌ای را مبنا قرار دهیم که پل دچار فروشکست شده است و آن در رسانه‌ها نیز مطرح کنیم صحیح نیست چرا که این افراد در جایگاهی نیستند که پیرامون این مسئله اظهار نظر کنند به طور مثال مدیر کل زمین شناسی و اکتشافات معدنی چه تخصصی در این زمینه دارد که مصاحبه می‌کند، به صراحت می‌گویم ایشان حق هیچ اظهار نظری ندارد.

هیچ اثری از فرونشست در پل‌های تاریخی نیست

فصیحی اذعان داشت: رصد و پایش پل‌های تاریخی مرتب از سمت ما انجام می‌شود و با متخصصین مختلف در این زمینه مشورت می‌کنیم، بالاخره آسیب وارد می‌شود و ما منکر این قضیه نیستیم با توجه به این که یک اثر تاریخی دائم در جریان فرسایش و آسیب‌های مختلف است که از طریق میراث فرهنگی رصد می‌شود و به افکار عمومی اطمینان می‌دهم که هیچ اثری از فرونشست در پل‌های تاریخی نمی‌بینیم.

 مسؤول پایش پل‌های تاریخی اصفهان ادامه داد: این موضوع که برای استحکام پل‌ها دریاچه‌های مصنوعی اطراف پل ایجاد شود را من تا به حال نشنیده‌ام ولی اگر بخواهد این کار هم انجام شود باید با کمک مسوولان شهری، اداره آب و فاضلاب، آب منطقه‌ای، استانداری و شهرداری انجام شود، میراث فرهنگی نمی‌تواند آب فراهم کند و به غیر از این باید امکان سنجی شود و شورای فنی باید روی این موضوع نظر دهد و به مدیرت استان و شهری منعکس کند و سپس تصمیم‌گیری شود.

وی یادآور شد: در هرصورت تمام این راهکارها موقت خواهد بود و فقط پل‌های تاریخی شهر اصفهان نیست و ۱۲ پل در سطح استان اصفهان داریم و باید بررسی شود، که امکان دارد این کار برای تمام پل‌ها انجام شود، قاعدتا کار سختی است و بهتر است به راهکار حفظ جریان آب در زاینده‌رود کمک کنیم.

فصیحی تاکید کرد: مسأله دیگری برای ایجاد دریاچه‌ها وجود دارد که آیا فقط چشم‌انداز اصفهان مهم است یا فقط می‌خواهیم رودخانه را به این شکل داشته باشیم و این‌ها نیازمند نظرات کارشناسی در حوزه آب است که ایجاد چنین دریاچه‌هایی اصلا امکان‌پذیر هست یا خیر.

ترک‌های به وجود آمده ناشی از کم‌کاری است

دراین خصوص فریماه هوشیار، کارشناس مرمت ابنیه تاریخی در خصوص ترک‌های موجود در پل جویی اظهار کرد: عکس‌هایی که هفته گذشته در فضای مجازی پخش شد، مربوط به ۵ سال پیش است  و ترک‌ها ربطی به فرونشست ندارد، فرونشستی که مدنظر است مربوط به شمال شرق اصفهان است و به مرور به سمت اصفهان کشیده می‌شود و هنوز به مرکز نرسیده است، خلاف آنچه در میدان نقش جهان و پل‌ها می‌گویند هنوز این پدیده به ما نرسیده و در ناحیه پل‌های تاریخی هم هنوز ما فرونشست نمی بینیم.

کارشناس مرمت ابنیه تاریخی با تاکید بر اینکه باید مطالعه، پژوهش و پایش سالانه انجام گیرد  تا بتوانیم درباره وضعیت پل‌ها نظربدهیم، اظهار تاسف کرد: پل ها به حال خودشان رها شده‌اند وترک‌های به وجود آمده ناشی از کم‌کاری است وربطی به پدیده فرونشست ندارد، خشکی زاینده رود تاثیری برنشست  پل‌ها ندارد.

وی افزود:  مداوم نبودن جریان آب آسیب چندانی به پل‌ها وارد نمی‌کند؛ کلاً در مدارک تاریخی، زاینده‌ رود یک رودخانه فصلی در حد جوی آب روان بوده است؛ بنابراین نبود جریان دائمی آب را به نشست  پل‌ها نمی‌توان ربط داد، عاملش را باید در زیر پی و زیر بستر جستجو کرد،  مطالعات  توسط کارشناسان زمین‌شناسی  از شیب‌ها، عمق پی‌ها، عمق بستر و ناحیه پل‌ها، تغییرات در ترکیب خاک می تواند در شناخت علل نشست پل‌ها کمک کند.

پدیده نشست در مسجد امام و مسجد شیخ لطف‌الله

هوشیار رابطه با نشست زمین درمساجد قدیمی و میدان نقش جهان تصریح کرد: در میدان نقش جهان مشکلات زیاد وجود دارد، رطوبت زیاد در مسجد امام و مسجد شیخ لطف‌الله به خاطردست‌کاری‌هایی که در نای‌کش‌های پایین مسجد انجام شده، پدیده نشست قابل مشاهده است، در خود راسته میدان امام  به خاطر اینکه لوله‌های آب و فاضلاب قدیمی هستند نشتی وجود دارد که جزء معضلات آن است و به خاطر همین رطوبت، در بعضی از راسته‌ها تا کمر، ملات‌ها  پوک شده و باعث ایجاد نشست و ترک شده اند، هم اکنون وضعیت مسجد شیخ لطف‌الله ومسجد امام به دلیل انجام نشدن پژوهش‌ها وکارهای علمی بحرانی است.

کارشناس مرمت ابنیه تاریخی در ادامه  افزود:  اثر ساخت وسازهای جدید برنشست ابنیه تاریخی شهر اصفهان را به عنوان فرضیه می‌توان مطرح کرد و برای اثبات باید عوامل موثر را مورد بررسی قرار داد اما در اصفهان پژوهشی در این رابطه انجام نمی دهند.

بررسی تاثیر پدیده فرونشست زمین بر ساخت و سازها

محمدحسین رامشت از اساتید جغرافیای طبیعی و عضو هیات  علمی دانشگاه اصفهان نیز در گفت‌وگو با خبرنگار فارس درخصوص پدیده فرونشست زمین اظهار کرد: اطلاعات جدید به ما نشان می‌دهد تقریباً تمام دشت‌ها فرونشست می‌کنند و در مقابل تمام کوه‌های مجاور در حال ارتفاع‌گیری است؛ مطالعات متعدد که با تداخل سنجی موجی و تصاویر ماهواره‌ای انجام می‌گیرد یک حرکت به اصطلاح دوال مشاهده می‌شود که قسمتی از زمین بالا می‌آید و قسمتی از آن فرو می‌نشیند.

عضو هیات  علمی دانشگاه اصفهان افزود: در گذشته نیز پدیده فرونشست زمین  بوده است مثلاً در یزد اصطلاحی به نام شق هست که بیش از ۱۰۰ ،۱۵۰ سال است در آن‌جا مصطلح بوده و به زمین‌هایی گفته می‌شده که شکاف برمی‌داشته یعنی مردم  این پدیده را می‌شناختند و برای آن اسم‌گذاری هم کرده‌اند در کرمان هم چنین اصطلاحی وجود داشته است.

رامشت در رابطه با پیامدهای فرونشست زمین ادامه داد: پیامدهای این پدیده در بسیاری از جاها که کشاورزی می کنند، آبیاری زمین را با مخاطره مواجه می کند و در حوزه ساخت و سازها،  شکاف‌هایی که ایجاد می‌شود  به هر نوع مصالحی که به کار برده می‌شود خسارت می‌زند.

تفاوت فرو نشست زمین در ایران در مقایسه جهانی وکشور های همسایه

این عضو هیأت علمی دانشگاه اصفهان تصریح داشت: ایران دو کمربند کوه‌زایی بزرگ دارد، کوه‌های البرز و زاگرس،کمربند آلپ و دشت لوت که از نظر زمین‌شناسی فعال  هستند، مثلا عربستان در مقایسه با ایران صخره‌ با حالت صعود دارد، آمریکای جنوبی هم اینگونه است یا مثلاً در عراق چون دشت هست و درآن کوه کمتر دیده می‌شود تا حرکات دوال داشته باشد فرونشست ممکن است کمتر باشد، ممکن است در ترکیه همین طور باشد و این موضوع برمی‌گردد به ویژگی های زمین که زمین شما چه ویژگی هایی دارد آیا فعال است یا غیر فعال.

فرم، الگو و بافت متفاوت فرو نشست‌ها

وی درباره تفاوت تاثیر خشکسالی بر فرونشست زمین توضیح داد: اگر جایی به واسطه خشکسالی ترک ایجاد شده و منطقه رس زیاد داشته باشد ترک‌ها دارای الگو و فرم خاص است وبا فرم و الگوهای ترک ها در جاهایی که با تحرکات پوسته زمین شکاف ایجاد شده متفاوت است، جاهایی که رطوبت زیاد است ممکن است شما عوارض ناشی از حرکات پوسته زمین را کمتر ببینید.

برداشت‌های بی‌رویه و خارج از توان آب‌های زیرزمینی، عامل فرونشست دشت‌های اصفهان

این در حالی است که منصور شیشه‌فروش، مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار فارس با اشاره به فعالیت مطالعاتی و بررسی شهرداری اصفهان در خصوص فرونشست دشت اصفهان و میزان توان مناطق اظهارداشت: سازمان زمین‌شناسی کشور باید مجدد دشت‌ها را پایش کند، تا کنون ۲۷ دستگاه GPS در مناطق مختلف نصب شده و از سال گذشته ۷ اکیپ زمین‌شناسی از مرکز به استان مراجعه و پایش را انجام می‌دهند.

مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با بیان آنکه دشت‌های مهیار شمالی و جنوبی، کاشان، گلپایگان، اصفهان، اردستان، فلاورجان شرایط فرونشست زمین را دارند و سازمان زمین‌شناسی تهیه اطلس فرونشست را در دشت‌های دیگر را نیز باید در دستور کار خود قرار دهد افزود: عامل فرونشست در دشت‌های استان برداشت‌های بی‌رویه و خارج از توان آب‌های زیرزمینی است.

وی ادامه داد: بارندگی در سرشاخه‌های زاینده‌رود ۴۰ درصد کاهش داشته است و همچنین در یک دوره ۱۰ ساله خشکسالی سخت را داشته‌ایم و در پاییز هم پیش‌بینی‌های مطلوبی برای بارش‌ها رخ نداده است، بنابراین تداوم خشکسالی در این منطقه سبب فرونشست زمین می‌شود.

شیشه‌فروش ادامه داد: شرکت آب منطقه‌ای موظف شد طرح تعادل‌بخشی منابع آب را دوباره اجرایی کند، نظارت بر برداشت آب و برخورد با برداشت بی‌رویه، جمع‌آوری دستگاه‌های حفاری غیرمجاز نیز در دستور کار است، در این راستا بیش از ۷ هزار چاه غیرمجاز در استان شناسایی و مسدود شده است و امسال نیز ۳۰۰ چاه مسدود شده است.

مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با اشاره به فعال شدن ۱۰۰ اکیپ‌ گشت بازرسی آب منطقه‌ای در استان گفت: این اکیپ‌ها تخلفات حوزه چاه‌ها را کنترل می‌کند؛ تاکنون حدود ۳ هزار و ۸۰۰ کنتور هوشمند آب و برق برای چاه‌ها نصب شده و این طرح امسال نیز ادامه دارد.

وی نرخ فرونشست زمین در استان اصفهان را سالانه بین ۵ تا ۱۸ سانتی‌متر عنوان کرد و گفت: اُفت آب‌های زیرزمینی هم بین ۳۰ سانتی‌متر تا یک متر در طول سال گزارش شده است.

شیشه‌فروش با تأکید بر اینکه وزارت نیرو باید در خصوص جلوگیری از بارگذاری و برداشت بی‌رویه در حوضه زاینده‌رود اقدام کند، اضافه کرد: احیای زاینده‌رود و تالاب گاوخونی بسیار حائز اهمیت است و نقشه راه آن هم تدوین شده است، فعال کردن کارگروه محلی احیای زاینده‌رود، تسریع در اجرای طرح‌های تأمین آب زاینده‌رود، تسریع در اجرای طرح‌های آبخیزداری، تخصیص اعتبارات برای  استانداردسازی پساب باید توسط وزارت نیرو دنبال شود.

مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان خاطرنشان کرد: وزارت نیرو باید برای استفاده از منابع آبی موجود در شهرستان‌های سمیرم و فریدون‌شهر برای تأمین نیازهای آبی به استان اصفهان مجوز دهد. 

وی با اشاره به تاب‌آوری سازه‌ها گفت: وزارت راه و شهرسازی باید در خصوص افزایش تاب‌آوری سازه‌ها در مناطق پر خطر پیگیری‌های لازم را انجام دهد، مشکلاتی که وجود دارد وزارت نیرو را ملزم می‌کند تا طرح جامعی برای احیای زاینده‌رود اجرا کند تا از آسیب‌های جدی‌تر پیشگیری شود.

تاریخ اصفهان با فرونشست و خشکی زاینده‌رود در حال ترک خوردن است

شیشه‌فروش با بیان اینکه فرونشست زمین تأثیر مستقیم با کم آبی دارد، افزود: آب در زاینده‌رود باید جاری باشد، قطع و وصل شدن زاینده‌رود سبب بروز تنش در ساختمان‌ها به ویژه به میراث فرهنگی اصفهان می‌شود و سازه‌های تاریخی و پل‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد در این راستا قرار شد میراث فرهنگی با همکاری راه و شهرسازی، سازمان زمین‌شناسی و دانشگاه مطالعه‌ای در زمینه سازه‌های تاریخی و اثرات خشکسالی بر روی آن انجام دهند.

مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با تأکید بر اینکه احیای زاینده‌رود تأثیر مستقیم بر کانون‌های گرد و غبار و فرونشست زمین دارد، بیان کرد: ۱۰۰ هزار هکتار از اراضی مستعد کشاورزی در اطراف زاینده‌رود کشت نشده است و در حال حاضر در استان اصفهان در بعضی از مناطق آبرسانی سیار انجام می‌شود.

وی با اشاره به اینکه فقط ۲۰ درصد از زاینده‌رود آب دارد و بارش‌ها در پاییز با تأخیر آغاز می‌شود، افزود: حدود ۵۰۰ هزار درخت در نوار زاینده‌رود وجود دارد که خزان در تابستان در درختان آن رخ داده است و این نتیجه اُفت و خیز شدن زاینده‌رود و خشک شدن آب‌های زیرزمینی است و خزان زودرس در اصفهان به دلیل گرمای هوا، کم آبی، خشکی رودخانه زاینده‌رود، خشکی چاه‌ها و هجوم حشرات رخ داده است.

زدودون یادگاری از دیوار پل جویی ۲ ماه و نیم زمان می‌برد

چند روز گذشته بود که اداره کل میراث فرهنگی استان در پیامی مدعی شد پس ازگذشت ۵ ماه از شاهدگذاری روی ترک های ایجاد شده بر روی شاه‌نشین جنوبی پل جویی، حرکت و یا ترک جدیدی مشاهده نگردید، لذا این مهم نشانگر توقف نشست پی است که در چند سال اخیر به مرور زمان اتفاق افتاده بود.

که در همین راستا منصور زیرک، مسئول گروه امانی میراث فرهنگی اصفهان در صحبت‌هایی گفته است: در حال حاضر و با توجه به شواهد، کم خطرترین و منطقی ترین گزینه، مرمت ترک های ایجاد شده بر روی دیواره آجری شاه نشین پل می باشد، همچنین با توجه به نوشتن یادگاری بر روی قسمت‌های آجری وسنگی پل توسط عده‌ای هنجارشکن فرهنگی، گروه امانی معاونت میراث فرهنگی بااعتباری بالغ بر۳۰۰ میلیون ریال و مدت زمان ۲ ماه و نیم آغاز به زدودن و امحاء یادگاری‌ها نموده است.