معنویت؛ فریضه فراموش شده در حوزه‌های علمیه

به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از خبرنگار مهر، آیت‌الله علی‌اکبر رشاد در مراسم افتتاحیه سال تحصیلی حوزه علمیه تهران که در سالن همایش‌های مجموعه فرهنگی شهدای انقلاب اسلامی سرچشمه برگزار شد، با تبریک آغاز سال تحصیلی کسب معرفت و معنویت طلاب و تشکر و سپاسگزاری از افاضات فیلسوف، فقیه، مفسر و نظریه‌پرداز فقیه الحکماء و شیخ‌الحکماء معاصرین آیت‌الله جوادی آملی که عنایت خاصی به حوزه تهران دارند، گفت: ایشان در بین مراجع از جمله کسانی هستند که خود را طلبه تهران می‌دانند چراکه پس‌از تلمذ نزد والد بزرگوار در آمل به تهران تشریف می‌آورند و طلبه تهران می‌شوند.

وی افزود: خداوند را سپاس‌گزاریم که امسال از افاضات نورانی و عالمانه ایشان در افتتاحیه سال تحصیلی برخوردار و بهره‌مند شدیم. از حضور استادان محترم اعضا شورای استان، مسئولان و متولیان ارجمند مدارس و حوزه‌ها، مراکز تخصصی و برخی مدرسان که در جلسه حضور دارند و همه مدیران، استادان و طلاب عزیز که در سراسر استان و خارج از استان از طریق شبکه بیان در جمع ما حاضر هستند و افاضات بزرگان را استماع فرمودند تشکر می‌کنم.

آیت‌الله رشاد ادامه داد: از دوستان و همکاران عزیز در مرکز مدیریت و سپاسگزار هستیم که با وجود مشکلات و معضلات بی‌شمار و بسیار که به حق کار را خیلی سخت کرده است و ما سال‌ها است که با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنیم به خدمات خود ادامه می‌دهند. فقدان بودجه، امکانات، نیرو، ابزارهای فیزیکی لازم و افزون بر آن بلای کرونا نیز مزید برعلت شده که این دو سال اخیر محدودیت‌ها موانع بسیاری ایجاد کنند، اما همکاران ما با تدابیر خود سعی کردند که جریان عادی و تحصیل طلاب آسیب نبیند.

رئیس شورای سیاستگذاری حوزه‌های علمیه با بیان اینکه طی ده یا دوازده سالی که مدیریت حوزه‌های علمیه استان تهران تأسیس شده است در قیاس با سایر شهرهای کشور رتبه اول یا دوم را داشته است، عنوان کرد: سال گذشته ۳۰ درصد افزایش پذیرش داشتیم و این نشان‌دهنده وضعیت خاص حوزه تهران است. با وجود مشکلات فراوان دوستان در مرکز مدیریت بدون هیچ ابزار و تجهیزاتی زحمات فراوانی متحمل می‌شوند که قدردان زحمات آنها هستیم، ان‌شالله که خداوند متعال جبران کرده و ذخیره اخروی همکاران عزیز ما قرار دهد.

رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه امسال درباره فریضه مهم، ذاتی و صنفی اصحاب حوزه که در معرض فراموشی است سخن می‌گویم، اظهار کرد: متأسفانه گاه برخی استادان جوان و طلاب ما نسبت به وظیفه ذاتی خود غافل می‌شوند؛ اصحاب حوزه علمیه وظیفه دارند که در ابتدا به تولید معرفت و آشنا کردن مردم با معارف الهی، وحیانی و میراث معرفتی اهل‌بیت (ع) بپردازند و سپس به ارتقا و بالا بردن سطح معنویت آحاد جامعه توجه کنند. این دو وظیفه اصلی حوزه‌های علمیه است.

تولیت حوزه علمیه امام رضا (ع) افزود: هروظیفه‌ای فرع بر این دو رسالت بزرگ قلمداد می‌شود یا بخشی از این دو وظیفه یا نتیجه این دو وظیفه هستند. هیچ وظیفه و رسالتی مهم‌تر از این دو تکلیف و رسالت بر دوش حوزه نیست. تولید معرفت، انتقال آن به طبقات مختلف جامعه، فراخوان جامعه به سوی معنویت، گسترش و ارتقای سطح معنویت و تضمین سلامت معنوی جامعه دو وظیفه اصلی حوزه علمیه است.

آیت‌الله رشاد با بیان اینکه معنویت عبارت از مواجهه فطرت با غیب و باطن عالم یا به تعبیری ملکوت است، ابراز کرد: مواجهه فطرت خالص و زلال انسان با غیب و باطن عالم یعنی ملکوت به مقتضای ایمان و عمل صالح ممکن است، آنچه ما از ملکوت عالم مشاهده می‌کنیم باید به اقتضا این مشاهده معرفتی در مقام رفتار خود را تنظیم کنیم.

وی با بیان اینکه ما با چهار رابطه بزرگ مواجه هستیم، گفت: در باب اول مصباح الشریعه آمده است که مجموعه روابط و تعامل انسانی بر چهار قسم رابطه با الله مبدا، رابطه با نفس، رابطه با خلق خدا و رابطه با دنیا در معامله با آخرت است. وقتی ما از پوسته عبور کرده و وارد هسته ملکوت عالم شویم آنگاه رؤیت پیدا کردیم. تا زمانی‌که شما در پوسته هستید در ملک عالم گرفتار هستید. آنچه در دانشگاه‌ها آموخته می‌شود مربوط به ملک و آنچه در حوزه‌ها باید آموخته شود مربوط به ملکوت است. همه چیز در عالم هستی دارای ملکوت است که در اختیار خداوند قرار دارد. ما انسان‌ها یک وجود ملکی و یک وجود ملکوتی داریم. ملکوت هم لزوماً محصل نیست. انسان می‌تواند ملکوت مثبت یا منفی داشته باشد. حیوانات، نباتات و جمادات هم این‌گونه هستند همه‌چیز دارای ملکوت است.

رئیس شورای سیاستگذاری حوزه‌های علمیه بیان کرد: تربت سیدالشهدا (ع) ملکوت خاصی دارد وگرنه به‌لحاظ فیزیکی و شیمیایی خاک تربت متفاوت با سایر خاک‌ها نیست، تصور نکنیم که خاصیت این خاک آن نقطه از کره زمین است بلکه قوت ملکوت این تربت سیدالشهدا (ع) است که اثر شفا را دارد و مردم یا بزرگانی همچون علامه ذوفنون یا آیت‌الله بروجردی با تربت شفا پیدا می‌کنند. این خاصیت را تربت پیامبر اعظم (ص) یا سایر حضرات معصومین (ع) ندارند خداوند این خاصیت را تنها در ملکوت تربت سیدالشهدا (ع) قرار داده است.

رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با تاکید بر اینکه زمان و مکان ملکوت دارند، گفت: شب قدر ملکوتی دارد که در شب‌های دیگر نیست. چه چیزی در لحظه‌های شب قدر هست که هزار ماه و بالاتر از هزار ماه می‌شود و شاید هزار ماه عددی نباشد هزار ماه کثرت و هزار ماه قیامت باشد. این نشان می‌دهد همه‌چیز دارای ملکوت است.

تولیت حوزه علمیه امام رضا (ع) ادامه داد: کار ما طلاب ابتدا مواجهه و پی بردن به ملکوت، ماورا و عمق عالم و سپس رفتار به مقتضای این ملکوت است که باید متناسب با این رؤیت، معرفت و معیشت عمل کنیم؛ معنویت همه آن چیزی نیست که با اشراقات به دست آید بلکه ما طلاب معنویت را از کتاب و سنت اخذ می‌کنیم این عرفان ثقلین است، ما باید دنبال چنین معنویتی باشیم.

وی با تاکید بر اینکه همه عالم، موجودات و کائنات ملک و ملکوتی دارند، اظهار کرد: معنویت نظریات و مطالب انتزاعی و فضایی نیست بلکه معنویت باید در عمل انسان پیوند خورده باشد یعنی اگر ما معتقد هستیم که عالم معنویت ملکوت دارد باید در همه اعمال و افکار نیک ما مشهود شود آن زمان است که با یک جمله نیم سطری و نیم خطی جهان را تکان خواهیم داد. یک فتوایی حکم میرزای شیرازی یک ابرقدرت را به زیر خواهد کشید و بریتانیا را به خاک سیاه خواهد نشاند. یک فتوای کوتاه امام امام راحل درباره سلمان‌رشدی دنیا را تکان می‌دهد و هفتاد و دو ملت و پنجاه و چند کشور اسلامی در کنفرانس اسلامی فتوای ایشان را تأیید می‌کنند و دل‌ها یکی می‌شود، اگر فتوای آنها این کارکرد را داشت به این دلیل بود که مبتنی بر معنویت عمل کردند.

آیت الله رشاد ادامه داد: نفوذ کلام امام راحل ازاین‌جهت نیست که ایشان سیاست‌مدار، فیلسوف فقیه، شخصیت ملی یا یک فرد مقبول نزد مردم باشد بلکه یک باطن و حقیقتی دارد که آن حقیقت جوهر اصلی تأثیر کلمات امام است. بنابراین ما طلاب خود را این‌گونه تربیت کرده و سپس مردم را هم این‌گونه تربیت کنیم؛ لذا ما بر سلامت معنوی طلاب و مردم جامعه تمرکز و اصرار داریم و باید به پیشگاه الهی درباره کوتاهی‌هایی که داشتیم استغفار و از شهدا عذرخواهی کنیم. ما مقصر هستیم و کمتر به امر معنویت جامعه پرداختیم. همه ما اعم از اهل منبر، خطاب، اهل تدریس و تحقیق و مدیریت مقداری از تکلیف اصلی خود در انتقال معنویت به جامعه غافل شدیم. مدیریت، تعلیم و تحقیق و سایر امور جز رسالت و وظایف ما است این را انکار نمی‌کنیم اما مع‌الاسف باید از وظیفه اصلی که مسئله دعوت جامعه به معرفت و به خصوص معنویت است تا حدی غافل شدیم و پس‌از انقلاب ازاین‌جهت کوتاهی کردیم و به اخلاق معنوی کم پرداخته‌ایم.

رئیس شورای سیاستگذاری حوزه‌های علمیه افزود: بنده اخلاق عقلی و روایی و انواع اخلاق‌ها را منکر نیستم و آنها هم لازم هستند اما اخلاق معنوی کارساز اصلی است. آن اخلاق و رفتاری که از درون و ملکوت انسان سرچشمه گرفته باشد و به زبان ملکوت با ملک و ملکوت مخاطب سخن بگوید بیداد می‌کند و انسان‌ها را تغییر داده و قلب‌ها را مستعد می‌کند. امام راحل در مدرسه فیضیه یک مکتب فکری و معرفتی درست می‌کنند که مبدأ انقلاب اسلامی و پانزده خرداد می‌شود. بحث‌های اخلاق امام راحل در مدرسه فیضیه سرمایه اولیه حوزه بود که با آن انقلاب را آغاز کرد. فقه ایشان به جای خود، ایشان فیلسوف فقیه و بنیان‌گذار فلسفه فقه هستند اما ورای فلسفه فقهی ایشان فلسفه و حال معنوی ایشان سرمایه اصلی بود که دل‌ها را دگرگون، زنده، احیا و عاشق کرد.

وی ادامه داد: کجای تاریخ سراغ دارید که یک پیر هشتاد ساله میلیون‌ها دل را اسیر و شیفته خود کرده که با یک اشاره وی میلیون‌ها جوان برای کشور خود جان می‌دهند و همین که از فرمانده خود می‌شنوند که امام راحل فرموده باید محاصره آبادان بشکند بدون هیچ ابزار و امکاناتی این جوانان با جان دادن محقق می‌کنند. امام با معنویت و نه با فرمان سیاسی و فلسفه فقهی قلب‌ها را تصرف کرد.

رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه فلسفه فقهی لازم اما در وهله بعدی است در وهله اول تکلیف ما مسئله معنویت است، گفت: وقتی معنویت محقق شود سلامت معنوی حاصل می‌شود. آنگاه که ما با ملکوت عالم به میزان توان خود ارتباط برقرار کنیم آثار آن را خواهیم دید، این امر نادری نیست. باید با ارتقا معرفت و روح نسل معنوی را تربیت کرد، اگر ما به رؤیت ملکوت رسیدیم و به اقتضا چنین رؤیتی رفتار کردیم اندیشه و رفتار ما بر هم منطبق شد آن زمان سلامت معنوی در ما محقق و ما سالم شدیم، آن زمان می‌توانیم سراغ جامعه برویم و جامعه را با معنویت با ملکوت آشنا کرده و سلامت معنوی را به جامعه توسعه دهیم.

رئیس شورای سیاستگذاری حوزه‌های علمیه با بیان اینکه در حال حاضر چند سالی است که سازمان بهداشت جهانی به میزان فهم و برداشت‌های خود در کنار سلامت جسمی به سلامت معنوی و اجتماعی توجه می‌کند، اظهار کرد: رسماً از همه اعضا خواستند که در کنار سلامت پزشکی به سلامت روانی، اجتماعی، اخلاقی و معنوی هم توجه کنند. این مباحث کمابیش به دانش برخی دانشگاه‌ها وارد شده و اقداماتی هم انجام شده است.

وی با بیان اینکه در کشور ما هم کارهای تحقیقاتی انجام شده که نظام و دانش سلامت معنوی را دنبال می‌کنیم، عنوان کرد: سند سلامت معنوی به شورای‌عالی انقلاب فرهنگی را پیشنهاد دادیم. در حال حاضر قرار شده رشته سلامت معنوی به‌صورت دو واحد در کل دانشگاه‌های پزشکی تدریس شود وزارت بهداشت هم استقبال کرده است. باید علم سلامت معنوی در عرض سلامت بدنی دنبال شود و این به عنوان یک رشته در کل دانشگاه‌های علوم پزشکی اجرا شود، ما این قضیه را دنبال می‌کنیم.

تولیت حوزه علمیه امام رضا (ع) بیان کرد: در حوزه‌های علمیه هم گفتگوهایی انجام و پیشنهاداتی داده شد و استقبال فرمودند بنا شد که مکاتبه کنیم تا در سراسر کشور رشته سلامت معنوی و معنویت در رشته‌های حوزوی تدریس شود. این طرح از تهران آغاز می‌شود. درمجموع حوزه‌ها و دانشگاه‌ها باید به این جریان، گفتمان و نگرش توجه کنند. نخستین وظیفه و رسالت ما تولید معرفت و معنویت سالم دینی است. امروز شاهدیم که برخی مکتب‌ها و عرفان‌ها در سراسر جهان به بهانه معنویت دین را کنار می‌گذارند. در همین ایران و تهران ده‌ها مکتب و جریان معنوی این چنینی فعال هستند.

رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه ما نخستین کارگاه سلامت معنوی را با چهل استاد برادر و خواهر در دو بخش برادران و خواهران برگزار خواهیم کرد و این قضیه در کل مدارس امتداد خواهد داشت، اظهار کرد: برای این اساتید دوره‌هایی را برگزار خواهیم کرد که دانش‌افزایی صورت گیرد ما باید این معلومات و مباحث را به اساتید منتقل کنیم. درباره این موضوع بنده در هفته دو جلسه در خدمت استادانی از حوزه و دانشگاه هستم و این درس‌ها را عرضه می‌کنیم اما هنوز این مطلب را به حوزه منتقل نکردیم. گزارش این اقدام برای آیت‌الله اعرافی ارسال و در شورای حوزه تهران به تصویب رسید.

وی با بیان اینکه شما طلاب باید علمداران و پرچم‌داران سلامت معنوی در کشور باشید، گفت: بیش‌از هر جای ایران و کشور باید تهران به این امر دست یابد چراکه تهران آماج حملات مادی و ملکی است. باید تأسف خورد که طی دو دهه شاهد برخی انحرافات در بین برخی از طلاب و اساتید جوان هستیم که از رسالت اصلی خود غافل و به برخی امور جنبی و گاه غیر رسالتی مشغول هستند و گاهی حتی به آن افتخار هم می‌کنند.

آیت‌الله رشاد با بیان اینکه ما طلاب متولی طب ابدان نیستیم، ابراز کرد: ما طب سنتی را انکار نمی‌کنیم اما چرا برخی طلاب که در این زمینه آموزش چندانی ندیدند ورود می‌کنند، نمی‌توان با هر خبر واحد بی سند که حجت معرفت‌شناختی و اصولی ندارد آن‌هم در موضوعی که با سلامت جسمی مردم سروکار دارد اعتماد کرد. درباره طب سنتی حجت عقلایی لازم است یعنی تجربه باید تأیید کند در حالی که حتی پزشکی امروز هم یقین آور نیست. در قضیه کرونا دو اتفاق رخ داد یکی آبرومندی دین‌داران و به خصوص علمای دینی شیعه دوم آبروریزی علم جدید؛ اگر کسی این دو سال اخیر آنچه را که دانشمندان در مسئله کرونا گفتند همه را فهرست و بررسی کند خواهد دید که تا چه میزان از جامعه علمی پزشکی ضدونقیض و بی‌ربط مطرح شده است. کرونا نشان داد که علم بشر چقدر ناقص، ظنی، ناتوان و دارای اختلاف است. کرونا عامل آبرو برای دین‌داران عاقل به‌خصوص مراجع و علمای شیعه رهبر معظم انقلاب شد که فرمودند من مطیع کارشناسی نظرات پزشکان هستم و کامل هم عمل کردند. اینکه چند طلبه می‌گویند ما واکسن نمی‌زنیم یا یکی می‌گوید اگر واکسن بزنید احساسات جنسیتی شما تغییر می‌کند باید پرسید شما از کجا این را فهمیدید آیا عمل کردید، وقتی واکسن به بازار نیامده است از کجا فهمیدید که احساسات جنسیتی شما عوض می‌شود این چه سخن بی‌ربطی است.

ما طب سنتی را انکار نمی‌کنیم اما چرا برخی طلاب که در این زمینه آموزش چندانی ندیدند ورود می‌کنند، نمی‌توان با هر خبر واحد بی سند که حجت معرفت‌شناختی و اصولی ندارد آن‌هم در موضوعی که با سلامت جسمی مردم سروکار دارد اعتماد کرد

تولیت حوزه علمیه امام رضا (ع) ادامه داد: کار ما طلاب در رابطه با بدن و جسم مردم نیست بلکه با روح مردم سروکار دارد همانگونه که نباید پزشکان در کار ما دخالت کنند ما نیز نباید در طب دخالت کنیم. بزرگ‌تر از شیخ صدوق در حدیث نداریم در کتابت اعتقادات الإمامیه باب چهل و چهار گفته است اگر امام به شخصی تجویز طبی داده است نمی‌شود آن را به همه تعمیم داد چراکه امام با علم امامت می‌دانستند که درمان آن فرد به فلان دارو است ایشان پزشک نبودند و شاید آن دارو برای شخص دیگر کارساز نباشد. برخی از این موارد را درست کردند که آبروی شیعه را ببرند؛ چه‌بسا که چیزهایی به فلان روایت طبی افزوده شده و مطلب عوض شده باشد یا ناقص به دست ما رسیده باشد اما برخی فکر می‌کنند که وحی منزل است.

رئیس شورای سیاستگذاری حوزه‌های علمیه در توصیه دیگر خطاب به طلاب اظهار کرد: معنویت به شعار نیست، بدون معنویت معرفت حاصل نمی‌شود. تحصیل معرفت در گرو تحصیل معنویت است. طلبه بدون شب نماز شب شاگرد حقیقی امام صادق (ع) نمی‌شود که مطالب ایشان را بفهمد. طلبه باید مستعد و مطهر باشد که با قرآن و احادیث انس بگیرد. قرآن و حدیث درس فیزیک نیست که حتی کافر گناهکار هم آن را یاد بگیرد، باید قلب طلبه مستعد باشد او تا خود را نساخته باشد نمی‌تواند مردم را بسازید.

آیت‌الله رشاد افزود: تا زمانی که طلبه معنویت معرفتی، عملی و معیشتی نداشته باشد نمی‌تواند علوم دینی را خوب فرا گرفته عمل کند و آن را مؤثر به دیگران انتقال دهد. طلاب عزیز غفلت نکنید بسیاری از شما می‌توانید موفق شوید چراکه کار سختی نیست؛ آیت‌الله بهجت می‌فرمودند که نماز شب خیلی هم سخت نیست بیست دقیقه زود بخوابید بیست دقیقه زود بیدار شوید اگر کمی اذکار را با تأنی بخوانید سی یا چهل دقیقه می‌شود. طلاب عزیز تا زمانی که شب‌زنده‌داری، سحر، تهجد و تضرع نداشته باشید عالم نمی‌شوید عالم هم شوید اگر عامل نشوید خطرناک خواهید شد.

رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با استناد به فرمایشی از آیت‌الله بهاءالدینی، بیان کرد: ایشان می‌فرمود امام راحل حتی اگر خیلی خسته بودند و فرصت نداشتند حتماً دو ساعت تهجد در شب را داشتند، امام راحل بیهوده به این مقام نرسیدند. طلاب به اوقات فضیلت نماز اول وقت به همراه جماعت بسیار توجه کنند، فضیلت صلاه اول وقت بسیار مهم است و در وجود انسان معجزه می‌کند. بر خلوص و حضور قلب تمرین کنید. در این زمینه دستورات لازم در کتاب مرحوم جواد آقا ملکی تبریزی و اسرار الصلاه امام راحل آمده است. درباره نماز به معنا، ترجمه و تدبر آن توجه کنید. قلب خود را مدیریت کنید. مبادا طلبه‌ای باشید که قرآن نخوانید به هر میزان که ممکن است قرآن را با تدبر بخوانید. توسل به حضرات اهل‌بیت (ع) به‌خصوص توسل به حضرت حجت (عج) را فراموش نکنید. از زیارت عاشورای صبحگاهی غافل نشوید که آثار فراوان دارد و معجزه می‌کند عشق به امام حسین (ع) انسان را درست می‌کند.

وی افزود: زیارت عاشورا تولی و تبری نامه شیعه است، جامعه کبیره عاشق نامه و متن عشق است. زیارت جامعه کبیره متن عشق‌ورزی با حضرات اهل‌بیت (ع) است که بیداد می‌کند، دل انسان را می‌لرزاند. خداوند لعنت کند کسانی را که گفتند جامعه کبیره مرامنامه دوآتشه است. جامعه کبیره دعایی بسیار دقیق است که از ائمه معصومین (ع) به ما رسیده و هیچ غلوی در آن نیست.

آیت الله رشاد درباره اهمیت ارتباط طلاب با حضرت حجت (عج) گفت: طلاب شما سرباز و نوکر حضرت حجت (عج) هستید. حوزه علمیه پادگان ایشان است باید محبت ما نسبت به ایشان همواره رو به تزاید و روزافزون باشد. ارتباط خود را با حضرت تنظیم کنید.

رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بیان کرد: طلاب عزیز هر روز چند دقیقه با خود محاسبه و مراقبه داشته باشید که با نفس خود چه کردید هر عمل، رفتار، نگاه یا گفتاری را نداشته باشید، حتی مراقب افکار و ذهن خود باشید که به گناه فکر نکنید فکر گناه وقتی وارد ذهن شود فعل گناه هم به‌دنبال آن می‌آید. بزرگان ما اگر به‌جایی رسیدند به این دلیل بوده که حتی فکر گناه را هم نداشتند. ابداعات فقهی افرادی همچون آیت‌الله بروجردی یا تدوین جامع الاحادیث شیعه به سادگی رخ نداده است خداوند این حالات و توفیقات را نصیب کسی می‌کند که حتی بر فکر و ذهن خود مراقبه دارد که به سمت گناه نرود. نباید راه بدهیم گناه وارد ذهن ما بشود وقتی مدتی تمرین کردید پس‌از مدتی مشکل حل می‌شود.