زوال کتابخانه‌های مساجد در دولت دوازدهم

به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از خبرنگار حوزه مسجد و هیأت خبرگزاری فارس، سعید محمودی طی یادداشتی به وضعیت کتابخانه‌های مساجد در دولت دوازدهم پرداخت. او آورده است:

پس از تشکیل ستاد عالی هماهنگی و نظارت بر کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد کشور و در پی مصوبه ۳۰۲ شورای عالی انقلاب فرهنگی که به صراحت شناسایی و حمایت از کتابخانه‌های مساجد را در دستور کار این ستاد قرار داده بود، نخستین کتابخانه‌ها از سال ۱۳۷۴ زیر چتر حمایتی ستاد عالی قرار گرفت و ابتدا به تعداد انگشتان دو دست و سپس در سال‌های اولیه آن به ده‌ها کتابخانه افزایش یافت، و سپس به تناوب و براساس اعتبارات و شرایط به روز شده ستاد، در دوره های مدیریتی بعدی افزایش قابل توجه و حتی جهشی پیدا کرد. براساس آمارهای موجود، در پایان دوره مدیریت آقای مداح در سال ۱۳۷۷ (۴۹۶ کتابخانه)، پایان دوره مدیریت حجت‌الاسلام حشمتی در سال ۱۳۸۵ (۱۵۰۰ کتابخانه ـ ۶۷ درصد افزایش)، پایان دوره مدیریت حجت‌الاسلام ارباب سلیمانی در سال ۱۳۹۶ (۱۳۹۱۷ کتابخانه ـ ۸۹ درصد افزایش) و در سال چهارم مدیریت حجت‌الاسلام ارزانی در سال ۱۴۰۰ (۱۰۱۳۶ کتابخانه ـ ۳۷ درصد کاهش) را نشان می‌دهد!

در عمر ۲۹ ساله ستاد عالی، روند رو به رشد کیفی و کمی کتابخانه‌ها از سال ۱۳۷۴ تا ۱۳۹۶ دیده می‌شود. اما در دولت دوازدهم و دوره حجت‌الاسلام ارزانی به سبب حذف اداره کل کتابخانه‌ها از چارت ستاد عالی، عدم حمایت مالی و معنوی از برنامه‌های کتابخانه‌ها، حذف بیمه کتابدراران، حذف مجوزها و سرانه، عدم تزریق کتاب و تجهیزات کتابخانه‌ای، عدم پشتیبانی از نرم‌افزارهای کتابخانه‌ای و … نزول فاحشی در آمار مشاهده می‌شود که حتی براساس سایت بچه‌های مسجد که اطلاعات داده شده درباره کتابخانه‌ها را در آن نمی‌توان به قطعیت درست دانست، نسبت به دوره قبل ۳۷ درصد کاهش را نشان می‌دهد. این در حالی است که براساس چشم‌انداز توسعه که در دولت نهم و دهم برای کتابخانه‌ها دیده شده بود، بایستی هر سال ۱۰ درصد به مجموع کتابخانه افزوده می‌شد که اگر در طی این چهار سال به صورت میانگین همان ۱۰ درصد افزایش صورت می‌گرفت هم اکنون باید شاهد حدود ۲۰ هزار کتابخانه فعال در مساجد می‌بودیم.

اما چرا در دولت دوازدهم بر عکس مدیریت‌های قبلی، شاهد کاهش رشد کتابخانه‌های مساجد بودیم؟

در دوره حجت‌الاسلام حشمتی نیز با توجه به حضور متخصصان کتابداری و اطلاع‌رسانی که دانش کتابداری خود را به مدد کتابخانه‌ها آورده بودند، شاهد نگارش آیین‌نامه‌ها و طرح‌های مختلفی شدیم که سبب یکدستی فعالیت‌ها و در نتیجه استانداردسازی و نظام‌مند شدن فعالیت‌ها گردید. نرم‌افزارهای کتابخانه‌ای خریداری گردید. تجهیزات براساس استانداردهای جهانی سفارش داده شد. کتابخانه‌ها براساس نظام استاندارد جهانی درجه‌بندی گردید. تفاهم‌نامه اهدای کتاب با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بسته شد، عضویت در هیأت خرید کتاب وزارت ارشاد و … در دوره حجت‌الاسلام سلیمانی این نظام ادامه پیدا کرد و تقویت شد. مدیریت کتابخانه‌ها تغییر نکرد که این ثبات در مدیریت متخصص، در نهایت سبب افزایش طرح‌های کتابخانه‌ای، افزایش کتابخانه‌ها، خرید سورس نرم‌افزار و نامگذاری آن به مهر مسجد، خرید نرم‌افزار کتابخانه دیجیتال، راه‌اندازی سایت اداره کل کتابخانه‌های مساجد (که براساس نظر بسیاری از مدیران و کارشناسان ستاد عالی از معدود سایت‌های موفق در ستاد بود)، تدوین و چاپ شناسنامه کتابخانه‌های مساجد، تالیف نظام‌نامه جامع کتابخانه‌های مساجد (که برای اولین بار در سطح جهان (نه تنها ایران) به رشته تحریر در آمد و توسط وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی و پس از آن در استان‌ها توسط بسیاری از ادارات کل ارشاد اسلامی رونمایی گردید)، خرید و ارسال کتب کمک آموزشی که تحولی در نشر آموزشی و حمایتی بی‌بدیل از اعضای محروم کتابخانه‌های مساجد بود، افزایش مبلغ تفاهم‌نامه اهدای کتاب با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تا سقف ۵ میلیارد تومان در سال، مشارکت فعال و مؤثر در برنامه‌های بین سازمانی از جمله جشنواره روستاهای دوستدار کتاب و مروجان کتابخوانی و … سبب افزایش ۸۹ درصدی کتابخانه‌ها شد. و اما در نهایت در سال ۱۳۹۶ و توسط حجت‌الاسلام ارزانی مدیریت موفق کتابخانه‌ها تغییر کرد و اداره کل کتابخانه‌های مساجد از چارت ستاد عالی حذف شد! 

کتابخانه‌های مساجد پیشخوان فعالیت‌های کانونی بودند. عمومی‌ترین، مردمی‌ترین و محلی‌ترین کتابخانه‌های موجود در کشور که در زمان دولت احمدی نژاد و دولت اول روحانی قرار بود، مستقل از کتابخانه‌های عمومی و به عنوان نوعی از کتابخانه‌ها در کنار کتابخانه‌های دانشگاهی، آموزشی، تخصصی، عمومی و … معرفی شوند، ناگهان از زیر چتر حمایتی ستاد عالی خارج شد.

بدون در نظر گرفتن مصوبه دبیرخانه شورای فرهنگ عمومی و قوانین بالادستی، خارج از مأموریت ستاد لقب گرفت و در پی حذف نام آن‌ها از چارت ستاد عالی، انبار کتاب تحویل داده شد و در نهایت در طی ۴ سال گذشته که می‌توانستند براساس تفاهم‌نامه با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۲۰ میلیارد تومان کتاب تحویل بگیرند، نگرفتند و به کتابخانه‌ها تزریق نکردند. این در حالی است که حجت‌الاسلام ارباب سلیمانی با استفتاء از مراجع و رایزنی با وزیر وقت، بیش از دو میلیارد تومان کتاب کمک آموزشی در سال ۱۳۸۶ به کتابخانه‌ها روانه می‌کند تا قشر محروم جامعه بتوانند در شرایط عادلانه به کتاب‌های کمک آموزشی برسند و در آینده آن‌ها تأثیرگذار باشد و از طرف دیگر به این سبب جوانان و نوجوانان بسیاری را به کتابخانه و در نهایت به مسجد بکشاند و صفوف نماز را طویل‌تر از قبل نماید.

رسالت مساجد از صدر اسلام تاکنون اجتماع مردم در مساجد بوده است. این اجتماع از نماز جماعت تا شورا، قضاوت و … تا کتابخانه‌ها را شامل می‌شد. بنا بر برخی داده‌ها، بالغ بر ۹۰ درصد فرامین قرآن و احادیث بر جمع‌گرایی است. اما در دوره مدیریت حاضر، ستاد عالی با تمرکز بیش از حد بر روی فضای مجازی که البته خیلی هم موفق به نظر نمی‌رسند، سعی در دور کردن مردم از مساجد کرده است. البته اگر عامل کرونا را یکی از دلایل دوری بدانیم، قطعاً دلایل بسیار دیگری هست که این جمع بودن از مسجد و مسجدی‌ها گرفته شود، تا با تفرق افراد قدرت اصولگرایی را کاهش دهند. 

همه این‌ها دال بر این است که یک اراده بالادستی به دنبال تضعیف جایگاه مسجد و کانون‌های مساجد است. پس اگر چنین است در دولت جدید علاوه بر جابجا کردن مدیران حاضر، بایستی نسبت به برگرداندن برنامه‌های مؤثر پیشین نیز اقدام گردد. باید دید وزیر جدید و دولت حجت‌الاسلام رئیسی می‌تواند، اولاً کتابخانه‌های مساجد را احیا و ثانیاً در توزیع عدالت فرهنگی، کانون‌های فرهنگی هنری را محور فعالیت‌های مردمی در هر استان و شهر و محله کند؟